پرش به محتوا

آیه میثاق: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۶۷ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۵ ژوئیهٔ ۲۰۱۹
جز
ویرایش جزیی
imported>Hasaninasab
جز (ویرایش جزیی)
خط ۱۵: خط ۱۵:
| آیات مرتبط=
| آیات مرتبط=
}}
}}
'''آیه میثاق''' ([[سوره اعراف|اعراف]]: ۱۷۲) از پیمان [[خداوند]] با فرزندان آدم مبنی بر اعتقاد به [[ربوبیت]] و [[توحید|وحدانیت]] خداوند سخن می‌گوید. به این پیمان، [[عهد الست]] و محل گرفتن این پیمان را [[عالم ذر]] می‌گویند. هدف این آیه اتمام حجت با بندگان خدا است تا در [[روز قیامت]]، [[غفلت]] و پیروی از گذشتگان را بهانه برای [[شرک|شرک‌ورزی]] نیاورند. آیه میثاق را دقیق‌ترین آیات قرآن و در عین حال از [[آیات متشابه]] دانسته‌اند.
'''آیه میثاق''' ([[سوره اعراف|اعراف]]: ۱۷۲) از پیمان [[خداوند]] با انسان‌ها مبنی بر اعتقاد به [[ربوبیت]] و [[توحید|وحدانیت]] خداوند سخن می‌گوید. به این پیمان، [[عهد الست]] و محل گرفتن این پیمان را [[عالم ذر]] می‌گویند. هدف این آیه اتمام حجت با بندگان خدا است تا در [[روز قیامت]]، [[غفلت]] و پیروی از گذشتگان را بهانه برای [[شرک|شرک‌ورزی]] نیاورند. آیه میثاق را از [[آیات متشابه]] دانسته‌اند.


دو رویکرد کلی در ارتباط با [[تفسیر]] آیه میثاق وجود دارد؛ عده‌ای از [[مفسران]] پیمان و محل آن را یک واقعیت خارجی می‌دانند با این توضیح که در عالمی دیگر قبل از به دنیا آمدن انسان‌ها، اقرار بر ربوبیت خداوند از تمام افراد بشر گرفته شده است. در مقابل برخی از مفسرین آن را از باب تمثیل و بیانی مجازی به معنای شهادت عقلی انسان بر ربوبیت خداوند دانسته و بر این باورند که فطرت پاک و به دور از هواهای نفسانی مؤید وحدانیت ربوبی پروردگار است.
دو رویکرد کلی در ارتباط با [[تفسیر]] آیه میثاق وجود دارد؛ عده‌ای از [[مفسران]] پیمان را واقعیت خارجی می‌دانند که در عالمی دیگر قبل از به دنیا آمدن انسان‌ها، اقرار بر ربوبیت خداوند از تمام افراد بشر گرفته شده است. در مقابل برخی دیگر آن را از باب تمثیل و بیانی مجازی به معنای شهادت عقلی انسان بر ربوبیت خداوند دانسته و بر این باورند که فطرت پاک و به دور از هواهای نفسانی مؤید وحدانیت ربوبی پروردگار است.


در [[تفسیر روایی|تفاسیر روایی]] حدود چهل [[روایت]] با قوت و ضعف به مضمون آیه میثاق پرداخته‌اند. برخی از این احادیث به‌گونه‌ای است که گویی در پیمان الست تمامی افعال انسان‌ها نیز مشخص شده است.
در [[تفسیر روایی|تفاسیر روایی]] حدود چهل [[روایت]] به مضمون آیه میثاق پرداخته‌اند. از برخی این احادیث برمی‌آید که در پیمان الست تمامی افعال انسان‌ها نیز مشخص شده است.


==متن آیه==
==متن آیه==
خط ۳۶: خط ۳۶:
[[آیه]] ۱۷۲ [[سوره اعراف]] را آیه میثاق، آیه اخذ میثاق<ref>جمعی از محققان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۳. </ref> و آیه ذر<ref>طیب حسینی، دانشنامه علوم قرآنی، ۱۳۹۶ش، ص۸۳.</ref> گفته‌اند؛ زیرا به پیمان و میثاقی گرفته شده از انسان‌ها،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> مبنی بر [[ربوبیت]]<ref>طیب حسینی، دانشنامه علوم قرآنی، ۱۳۹۶ش، ص۸۳.</ref> و یا [[توحید|وحدانیت]] خداوند،<ref>جوادی آملی، بررسی آیه میثاق، شماره ۵۹، آذر و دی ۱۳۶۵.</ref> اشاره دارد. در این آیه از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] خواسته شده، یاد‌آور میثاق میان انسان‌ها با [[خدا|خداوند]] باشد که تنها او را پروردگار خویش بدانند و در [[قیامت|روز قیامت]] هیچ توجیهی از آنها پذیرفته نخواهد شد و این پیمان شاید زمینه بازگشت آنها را فراهم سازد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> به این پیمان، [[عهد الست|پیمان الست]] و به عالمی که پیمان در آن صورت گرفته، [[عالم ذر]] گفته می‌شود.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۲۱۶.</ref>  
[[آیه]] ۱۷۲ [[سوره اعراف]] را آیه میثاق، آیه اخذ میثاق<ref>جمعی از محققان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۳. </ref> و آیه ذر<ref>طیب حسینی، دانشنامه علوم قرآنی، ۱۳۹۶ش، ص۸۳.</ref> گفته‌اند؛ زیرا به پیمان و میثاقی گرفته شده از انسان‌ها،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> مبنی بر [[ربوبیت]]<ref>طیب حسینی، دانشنامه علوم قرآنی، ۱۳۹۶ش، ص۸۳.</ref> و یا [[توحید|وحدانیت]] خداوند،<ref>جوادی آملی، بررسی آیه میثاق، شماره ۵۹، آذر و دی ۱۳۶۵.</ref> اشاره دارد. در این آیه از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] خواسته شده، یاد‌آور میثاق میان انسان‌ها با [[خدا|خداوند]] باشد که تنها او را پروردگار خویش بدانند و در [[قیامت|روز قیامت]] هیچ توجیهی از آنها پذیرفته نخواهد شد و این پیمان شاید زمینه بازگشت آنها را فراهم سازد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> به این پیمان، [[عهد الست|پیمان الست]] و به عالمی که پیمان در آن صورت گرفته، [[عالم ذر]] گفته می‌شود.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۲۱۶.</ref>  


[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] نویسنده کتاب [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان]]، آیه میثاق را به سبب برخورداری از نظم و اسلوب و نیز به جهت محتوا، دقیق‌ترین آیه قرآنی می‌داند؛<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۲۰.</ref> هرچند ابهاماتی مانند چگونگی میثاق خداوند با انسان‌ها و مکان آن وجود دارد که سبب اختلاف [[مفسران]] شده است.<ref> طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> بعضی آیه میثاق را جزء آیات مشکل و [[محکم و متشابه|متشابه]] قرآن دانسته‌اند.<ref> آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref> ابهامات پیرامون عالم ذر که مهم‌ترین پشتوانه قرآنی آن، آیه میثاق است<ref>مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۴۱۸؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۴، ص۲۶۵.</ref> بر سختی درک درست این آیه افزوده تا جایی‌که [[حدیث|روایات]] تفسیری در مورد آیه میثاق گاه متناقض است.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref>
[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] در کتاب [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان]]، آیه میثاق را به سبب برخورداری از نظم و اسلوب و نیز به جهت محتوا، دقیق‌ترین آیه قرآنی می‌داند؛<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۲۰.</ref> هرچند ابهاماتی مانند چگونگی میثاق خداوند با انسان‌ها و مکان آن وجود دارد که سبب اختلاف [[مفسران]] شده است.<ref> طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> بعضی آیه میثاق را جزء آیات مشکل و [[محکم و متشابه|متشابه]] قرآن دانسته‌اند.<ref> آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref> ابهامات پیرامون عالم ذر که مهم‌ترین پشتوانه قرآنی آن، آیه میثاق است<ref>مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۴۱۸؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۴، ص۲۶۵.</ref> بر سختی درک درست این آیه افزوده تا جایی‌که [[حدیث|روایات]] تفسیری در مورد آیه میثاق گاه متناقض است.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref>


در آیه میثاق اشاره آشکاری به مسئله [[نبوت|رسالت]] و [[ولایت]] نشده؛ اما گمان برخی بر آن است که می‌توان اقرار بر این دو مسئله را با تحلیل روایات تفسیری آیه به دست آورد.<ref>طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج‏۶، ص۲۶؛ بروجردی، تفسير جامع، ۱۳۶۶ش، ج‏۲، ص۴۸۳.</ref>
در آیه میثاق اشاره آشکاری به مسئله [[نبوت|رسالت]] و [[ولایت]] نشده؛ اما گمان برخی بر آن است که می‌توان اقرار بر این دو مسئله را با تحلیل روایات تفسیری آیه به دست آورد.<ref>طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج‏۶، ص۲۶؛ بروجردی، تفسير جامع، ۱۳۶۶ش، ج‏۲، ص۴۸۳.</ref>
خط ۴۴: خط ۴۴:


==محتوا==
==محتوا==
در تفسیر آیه میثاق و به ویژه در تبیین میثاق خداوند با بندگان، دو رویکرد کلی میان [[تفسیر قرآن|مفسران]] به چشم می‌خورد. عده‌ای با رویکردهای حدیثی و قصص‌نگاری در تلاشند تا به این پیمان رنگی واقعی بدهند؛ لذا معتقدند، در عالمی دیگر قبل از به دنیا آمدن انسان‌ها، اقرار بر ربوبیت خداوند از تمام افراد بشر گرفته شده است<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> و حتی به خارج شدن تمامی انسان‌ها از نخستین انسان به شکل ذراتی کوچک و سپس اقرار به ربوبیت خداوند، خبر داده‌اند؛<ref>ابن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۷۲-۷۳؛ صنعانی، تفسیر عبدالرزاق، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۶؛ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۱۰۰۸م، ج۳، ص۲۱۳.</ref> چنان‌که برخی همین عالم و اماکنی چون کنار [[عرفات]]<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۷۵؛ ابن جوزی، زاد المسیر، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۶۷. </ref> و یا سرزمین [[هند]]<ref>طبرانی، التفسیر الکبیر، ۱۰۰۸م، ج۳، ص۲۱۳، به نقل از دیگران.</ref> را مکان اخذ پیمان می‌دانند؛ اما در مقابل مفسران [[شیعه]] و گاه [[معتزله]]، صحنه چنین پیمانی را بر بیانی مجازی حمل کرده‌اند.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref>
در تفسیر آیه میثاق و به‌ویژه در تبیین میثاق خداوند با بندگان، دو رویکرد کلی میان [[تفسیر قرآن|مفسران]] به چشم می‌خورد. عده‌ای با رویکردهای حدیثی و قصص‌نگاری در تلاشند تا به این پیمان رنگی واقعی بدهند؛ لذا معتقدند، در عالمی دیگر قبل از به دنیا آمدن انسان‌ها، اقرار بر ربوبیت خداوند از تمام افراد بشر گرفته شده است<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> و حتی به خارج شدن تمامی انسان‌ها از نخستین انسان به شکل ذراتی کوچک و سپس اقرار به ربوبیت خداوند، خبر داده‌اند؛<ref>ابن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۷۲-۷۳؛ صنعانی، تفسیر عبدالرزاق، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۶؛ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۱۰۰۸م، ج۳، ص۲۱۳.</ref> چنان‌که برخی همین عالم و اماکنی چون کنار [[عرفات]]<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۷۵؛ ابن جوزی، زاد المسیر، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۶۷. </ref> و یا سرزمین [[هند]]<ref>طبرانی، التفسیر الکبیر، ۱۰۰۸م، ج۳، ص۲۱۳، به نقل از دیگران.</ref> را مکان اخذ پیمان می‌دانند؛ اما در مقابل مفسران [[شیعه]] و گاه [[معتزله]]، صحنه چنین پیمانی را بر بیانی مجازی حمل کرده‌اند.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref>


تفسیر آیه بر میثاقی معنوی، به چندین شکل در بیان مفسران مورد بحث قرار گرفته است. برخی میثاق خداوندی را همان شهادت عقلی انسان بر ربوبیت خداوند می‌دانند<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۷۶؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۸۲.</ref> و عده‌ای فطرت پاک و به دور از هواهای نفسانی را مؤید وحدانیت ربوبی پروردگار دانسته‌اند؛<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۴.</ref> بدین‌گونه که انسان‌ها با استعداد فطری که خداوند در وجودشان به امانت گذاشته است، قادر خواهند بود با [[تزکیه|تهذیب نفس]]، صحنه میثاق الهی را در پیش روی خود مشاهده کنند.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref> این شعور توحیدی انسان را، همان حس مذهبی دانسته‌اند که به تعبیر روان شناسان در وجود هر فرد قرار گرفته است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۸.</ref> بر همین اساس است که مفسران فطری بودن معارف دینی را از [[آیه]] فوق برداشت کرده و آن را پاسخی به معاندان و [[شرک|مشرکان]] می‌دانند.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۵.</ref> از سویی برخی مفسران بر این اعتقادند که ساحت [[عالم ملکوت|ملکوتی]] آدمی که همزمان با ساحت دنیایی اوست محل اخذ میثاق خداوند است.<ref>سلطان علیشاه، بیان السعادة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۱۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۲۰؛ حسینی همدانی، انوار درخشان در تفسیر قرآن، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۱۱۳.</ref>  
تفسیر آیه بر میثاقی معنوی، به چندین شکل در بیان مفسران مورد بحث قرار گرفته است. برخی میثاق خداوندی را همان شهادت عقلی انسان بر ربوبیت خداوند می‌دانند<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۷۶؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۸۲.</ref> و عده‌ای فطرت پاک و به دور از هواهای نفسانی را مؤید وحدانیت ربوبی پروردگار دانسته‌اند؛<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۴.</ref> بدین‌گونه که انسان‌ها با استعداد فطری که خداوند در وجودشان به امانت گذاشته است، قادر خواهند بود با [[تزکیه|تهذیب نفس]]، صحنه میثاق الهی را در پیش روی خود مشاهده کنند.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref> این شعور توحیدی انسان را، همان حس مذهبی دانسته‌اند که به تعبیر روان شناسان در وجود هر فرد قرار گرفته است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۸.</ref> بر همین اساس است که مفسران فطری بودن معارف دینی را از [[آیه]] فوق برداشت کرده و آن را پاسخی به معاندان و [[شرک|مشرکان]] می‌دانند.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۵.</ref> از سویی برخی مفسران بر این اعتقادند که ساحت [[عالم ملکوت|ملکوتی]] آدمی که همزمان با ساحت دنیایی اوست محل اخذ میثاق خداوند است.<ref>سلطان علیشاه، بیان السعادة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۱۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۲۰؛ حسینی همدانی، انوار درخشان در تفسیر قرآن، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۱۱۳.</ref>