حافظ رجب برسی: تفاوت میان نسخه‌ها

او خود را «رجب الحافظ» خوانده است. تخلص او در اشعار «حافظ برسی» یا «حافظ» است. برس را روستایی میان کوفه و حله <ref>قاموس، ذیل برس</ref> یا روستایی در خراسان دانسته‌اند.<ref>قمی، الکنی ...، ج۲، ص ۱۶۷؛ لغت‌نامه...، ذیل برس.</ref>

بیتی از او<ref>نک: امینی، الغدیر، ج۷، ص ۶۷</ref> دلالت دارد که او در برس متولد شده و در [[حله (شهر)|حله]] زندگی کرده است.<ref>افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص ۳۰۴؛ امین، ج۶، ص ۴۶۵</ref> نام او (رجب)، تخلص داشتن در شعر، نام بردن از نام‌های ایرانی مانند افراسیاب و لهراسب و ... در آثارش<ref>برسی، مشارق انوار الیقین، ص ۵۹</ref>، ایرانی‌بودن یا اقامت در ایران را برای او محتمل می‌سازد.<ref>شیبی، الصلة بین التصوف و التشیع، ص ۲۴۰-۲۴۱</ref>

تذکره‌نویسان تا چند قرن از او سخن نگفته‌اند. [[حر عاملی]] و [[عبدالله بن عیسی افندی|عبدالله افندی اصفهانی|افندی]] در قرن دوازدهم از او یاد کردند. مشارق الانوار برسی از همان سده ۹ق در برخی محافل امامیه کتابی شناخته شده است. [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] در اواخر سده هشتم از مشارق الانوار نقل می‌کند.<ref> کفعمی، المقام الاسنی، ص ۲۴؛ کفعمی، المصباح، ص ۱۷۶، ۱۸۳</ref> و پس از او دیگران عالمان از این کتاب استفاده کرده‌اند.<ref>مثلا: کنز المطلاب سید ولی الله رضوی، کلمات مکنونه فیض کاشانی به نقل از آقابزرگ، الذریعه، ج۱۸، ص ۱۶؛ فیض کاشانی، کلمات مکنونه، ص ۱۹۶</ref>

حر عاملی و افندی او را محدث، فقیه، ادیب و صوفی خوانده‌اند.<ref>حر عاملی، امل الآمل، ج۲، ص ۱۱۷؛ افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص ۳۰۴</ref> در نوشته‌هایش تسلط او بر عرفان نظری هویداست. او را متأثر از [[سید حیدر آملی]]، [[فضل‌الله حروفی]] و عارفان متقدم مانند [[حلاج]] دانسته‌اند.<ref>شیبی، الصلة بین التصوف و التشیع، ج ۲، ص ۲۲۴</ref> برسی علم اسرار حروف و اعداد را می‌دانست و در شرح اخبار از آن استفاده می‌کرد. در نثر و شعر مهارت داشت.<ref>حر عامل، آمل، ج۲، ص ۱۱۷-۱۱۸؛ امین، ج۶، ص ۴۶۶</ref> سروده‌هایی از او برجای مانده که همگی در فضائل اهل بیت است.<ref>مثلاً نک: دیلمی، ارشاد القلوب، ص۴۴۶؛ امینی، الغدیر، ج۷، ص ۳۳ببـ؛ خاقانی، شعراء الحلة، ج۲، ص ۳۷۱ببـ؛ نیز نک: برسی، مشارق انوار الیقین، ص ۲۲۵-۲۴۷، ملحقات</ref>

برسی خود را معتقد به اعتقادات مشهور [[امامیه]] می‌داند.<ref>برسی، مشارق انوار الیقین، ص ۲۱۴-۲۱۵</ref> از غلات انتقاد می‌کرده<ref>برسی، مشارق انوار الیقین، ص ۲۱۳</ref> و خود را «نمط اوسط» و جدا از افراط و تفریط دانسته‌است.<ref>برسی، مشارق انوار الیقین، ص ۱۹۸</ref> با این‌حال باورهایش گاهی با اعتراض مواجه شده است و به غلو متهم شده است.<ref>بغدادی، هدیه، ج۱، ص ۳۶۵</ref> در برخی شعرهایش نسبت غلو را از خود رد می‌کند.<ref>حر عاملی، امل الامل، ج۲، ص۱۱۷ مثلا: كلما ازددت مديحا فيه قالوا لا تغالي.و اذا أبصرت في الح‌ ق يقينا لا أبالي</ref>  

حر عاملی از افراط در باورهای برسی سخن می‌گوید.<ref>حر عاملی، امل الآمل، ج۲، ص ۱۱۷</ref> [[محمدباقر مجلسی|مجلسی]] از مطالب «موهم خبط و خلط و ارتفاع» در کتاب وی می‌گوید.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۱۰؛ برای تأیید نک: افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص ۳۰۷؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۳، ص ۳۲۴</ref> در مقابل، برخی او را غالی ندانسته‌اند و تنها باورهایش را شاذ خوانده‌اند.<ref>بروجردی، طرائف المقال، ج۲، ص ۱۶۲؛ امینی، الغدیر، ج۷، ص ۳۳-۳۴</ref> به دلیل اتهام [[غلو]] و افراط، [[حرعاملی]] او را توثیق نکرده است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۳۰، ص ۱۵۹-۱۶۰</ref> [[محمد باقر مجلسی|مجلسی]] روایاتی را که تنها او ذکر کرده، غیرقابل اعتماد شمرده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۱۰؛ ج۴۲، ص ۳۰۰-۳۰۱</ref>  

در آثار برسی، به ویژه مشارق، روایاتی یافت می‌شود که در دیگر متون حدیثی شیعه نیست، همانند [[خطبة البیان|خطبه افتخار]] و [[خطبه تطنجیه]]. او به منابع درخور توجهی از منابع متقدم شیعه مانند الواحدة [[محمد بن جمهور عمی|ابن جمهور]] دسترسی داشته است.<ref>مثلاً نک: ص ۱۶۲؛ نیز کلبرگ، ص 380</ref> همچنین برسی، شروحی خاص که ناشی از دیدگاه [[عرفان|عرفانی]] و آگاهی به اسرار حروف بود، بر روایات داشت. روایات متفرد و شروح خاص برسی، کلمات او را غریب جلوه داده است.

خطی:

*الدُرّالثمین فی ذکر خمسمائة آیة نزلت من کلام رب العالمین فی فضایل امیرالمؤمنین علیه السلام.<ref>افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۳۰۵</ref>

*کتابی دربارة مولد نبی صلّی اللّه علیه و آله وسلّم و فاطمه و امیرالمؤمنین علیهماالسلام و فضایل آنها <ref>آقا بزرگ طهرانی ، الذریعه، ج ۲۳، ص ۲۳۶؛ امین اعیان الشیعه، ج ۶، ص ۴۶۶</ref>

*مشارق الامان فی لباب حقائق الایمان؛ تألیف ۸۱۱ق، مضمونی مانند مشارق الانوار دارد. <ref>افندی،‌ ریاض العلماء، ج۲، ص ۳۰۵؛ آقابزرگ، الذریعه، ج۲، ص ۲۹۹؛ کنتوری، کشف الحجب، ص ۵۲۱</ref>

چاپی:

*مشارق انوار الیقین فی حقائق اسرار امیرالمؤمنین؛ تألیف در ۷۷۳ق<ref>نک: حرعاملی، امل الآمل، ج۲، ص ۱۱۷</ref> مشارق مهم‌ترین اثر برسی است. مجموعه‌ای از روایات و شرح آنها درباره ولایت امیرالمؤمنین و ائمه است. این کتاب بارها چاپ شده است و ترجمه و خلاصه‌هایی از آن منتشر شده است.<ref>آقابزرگ، الذریعة، ج۲۱، ص۳۴، ۱۴۱، ج۷، ص۲۳۳، ج۹(۲) ص ۶۶۰، ج۱۴، ص۶۵؛ افندی، ریاض العلماء۷ ج۲، ص ۳۰۷؛</ref>

*تحریر مشارق الانوار؛ تحریر دوم مشارق الانوار تألیف شده در ۸۱۳ق<ref>افندی،‌ ریاض العلماء، ج۲، ص ۳۰۵؛ آقابزرگ، الذریعه، ج۲، ص ۲۹۹</ref>

*لوامع انوار التمجید و جوامع اسراره فی التوحید؛ متنی کوتاه شامل اعتقادات مؤلف به عنوان مقدمه بر مشارق الحاق شده <ref>کنتوری، کشف الحجب، ص ۴۸۱؛ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۸، ص ۳۶۲</ref> و در آغاز نسخ چاپی مشارق آمده است.<ref>برسی، مشارق الانوار، ص ۵-۱۳</ref>

*رساله لمعه؛ در کشف اسرار اسماء و صفات و حروف و آیات و دعوات و کلمات قرین<ref>افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص ۳۰۵</ref>

*اشعار؛ [[علامه امینی]] در [[الغدیر]] ابیاتی از او نقل کرده.<ref>امینی، الغدیر، ج۷، ص ۳۸-۶۷</ref> در شعراء الحله حدود ۵۰۰بیت<ref>خاقانی، شعراء الحلة، ج۲، ص ۳۷۱-۳۹۴</ref> و محمدبن طاهر سماوی در مجموعه‌ای حدود ۷۰۰بیت از او نقل می‌کند.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۹، ص ۱۳۲</ref>

 

 

{{پانویس2}}

 

# معصوم‌علی‌شاه،‌محمدمعصوم، طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، ۱۴۵ش