جمهوری آذربایجان: تفاوت میان نسخه‌ها

جمهوری آذربایجان (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳۰ دسامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۱۹

۱۷۷ بایت حذف‌شده ، ‏۳۰ دسامبر ۲۰۱۹

جز

ایجاد منابع، ویرایش بخشهای جمعیت و مردم شناسی و اصلاح مکان عکسها

دیداریویکی‌متن

کاربر ناشناس

imported>Fayaz

@@ خط ۴۹: / خط ۴۹: @@
 جمهوری آذربایجان با ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع مساحت در غرب دریای خزر و شمال [[ایران]] قرار دارد. اذربایجان از شمال با جمهوری خودمختار [[داغستان]] (روسیه)، از شمال غرب با [[گرجستان]]، از غرب با ارمنستان و از طریق نخجوان با [[ترکیه]] همسایه  است. اذربایجان از طریق دریای خزر با [[ترکمنستان]] و [[قزاقستان]] نیز مرز آبی دارد. این کشور از شمال به رشته کوه‌های [[قفقاز]] و از جنوب به رودخانه ارس محدود است.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> رود کُر یا کور از میان این کشور می‌گذرد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref>
-===تقسیمات کشوری===
+آذربایجان دارای ۵۹ بخش، ۱۱ شهر و یک جمهوری خودمختار نخجوان است. باکو، پایتخت این کشور و بزرگترین شهر و مرکز صنعتی اذربایجان، در شبه جزیره Abşeron قرار دارد که پرجمعیت‌ترین مکان آذربایجان است.<ref>مدخل اذربایجان، دانشنامه بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.</ref>
-[[پرونده:کشور اذربایجان.jpg|بندانگشتی]]
-آذربایجان دارای ۵۹ بخش، ۱۱ شهر و یک جمهوری خودمختار نخجوان است.
 ==پیشینه==
@@ خط ۵۷: / خط ۵۵: @@
 این سرزمین را در دست داشتند. با انتقال پایتخت صفویه به اصفهان و ضعف شاهان آن، چند خان‌نشین و حکومت محلی در شهرهای مختلف این منطقه بوجود آمد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در ۱۱۸۴ش/۱۸۰۵م دولت روس، خان‌های قره‌باغ و شکی را به تابعیت خود درآورد. پس از پایان جنگهای ایران و روس، در دو معاهده ترکمان‌چای و گلستان، مناطق دیگری از شمال ایران به روسیه ملحق شد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در ۱۲۹۷ش/۱۹۱۸م همزمان با انقلاب بلشویکها در روسیه و ورود نیروهای عثمانی به قفقاز، حزب مساواتیان در تفلیس، دولتی تشکیل داده و نام آن را جمهوری آذربایجان نهاد. دوسال بعد، در ۱۲۹۹ش/۱۹۲۰م کمیته موقت انقلابی، دولت مساواتیان را ساقط کرده و دولت جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان پا گرفت.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> آذربايجان در پی فروپاشی شوروی، در آبان ۱۳۷۰ش(كتبر۱۹۹۱م) به استقلال دست یافت.
-==جمعیت، ادیان و اقوام ==
+==جمعیت، اقوام و زبان و خط==
-جمعیت آذربایجان درسال ۲۰۱۵م برابر ۹.۵۳۳.۷۱۳ نفر برآورد شده است.<ref>http:// www.countrymeters.info/en/Azerbaijan</ref> در آذربایجان اقوام زیادی ساکن هستند که عبارتند از: آذری‌ها، لزگی‌ها، روس‌ها، ارمنی‌ها، تالش‌ها، آواره‌ها، ترکمن‌ها، تاتارها، اکراینی‌ها، سخورها، گرجی‌ها، کردها، تات‌ها، یهودی‌ها، آدین‌ها و دیگر اقوام. آذری‌ها بزرگترین قوم هستند.<ref>ولی جباری، شیعیان جمهوری آذربایجان، مؤسسه شیعه شناسی، ص۸۲.</ref>
+جمعیت آذربایجان درسال ۱۳۹۸ش/۲۰۱۹م حدود ده میلیون نفر برآورد شده است.<ref>http:// www.countrymeters.info/en/Azerbaijan</ref> در آذربایجان اقوام زیادی ساکن هستند که عبارتند از: آذری، لزگی (داغستانی)، روس، ارمنی، تالش، آوار، ترکمن، تاتار، اکراینی، سخور، گرجی، کرد، تات، یهودی و آدین. آذری‌ها بیش از ۹۰٪ ترکیب قومی این کشور را تشکیل میدهند.<ref>ولی جباری، شیعیان جمهوری آذربایجان، مؤسسه شیعه شناسی، ص۸۲.</ref>
+زبان آذربایجانی از شاخه جنوب غربی (اوغوز) زبانهای ترک است. در اذربایجان از خط عربی تا قرن بیستم استفاده می‌شد. الفبای سیریلیک (روسی) در سال ۱۳۱۸ش/۱۹۳۹م جایگزین آن شد. در ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲م و پس از استقلال، دولت جمهوری آذربایجان از الفبای سیریلیک به الفبای لاتین (رومی) تغییر خط داد.<ref>مدخل اذربایجان، دانشنامه (آنلاین) بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.</ref>
 ===ادیان و مذاهب===
-طبق ماده ۴۸ قانون‌اساسی آذربایجان، حکومت این کشور، یک دولت غیر مذهبی است و مذهب رسمی ندارد. ۹۹/۲ درصد از مردم آذربایجان [[مسلمان]] هستند و مابقی مسیحی و پیروان مذاهب دیگرند. ۸۵ درصد از جمعیت مسلمان این کشور [[شیعه]] و ۱۵ درصد [[اهل تسنن]] می‌باشند. اکثریت شیعیان دوازده امامی هستند. مهاجرانی مسیحی نیز مقیم باکو هستند و حکومت به آنها اجازه داده آزادانه مراسم عبادی خود را برگزار کنند. در آذربایجان یک گروه کوچک یهودی نیز زندگی می‌کنند و در سه معبد که یکی از آنها در باکو قرار دارد به انجام مناسک دینی خود می‌پردازند.{{مدرک}}
+طبق ماده ۴۸ قانون‌اساسی آذربایجان، حکومت این کشور، یک دولت غیر مذهبی است و مذهب رسمی ندارد. براساس امار ۱۳۸۹ش/۲۰۱۰م حدود ۹۶٪ مردم اذربایجان مسلمان هستند.<ref>مدخل اذربایجان، دانشنامه (آنلاین) بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.</ref> بیش از ۸۰٪ مسلمانان این کشور، معتقد به شیعه، و بقیه سنی هستند.<ref>اشرافی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش، ص۷۳-۱۰۰.</ref> در بین اقوام ساکن آذربایجان، آذری‌ها بزرگترین قوم شیعه و بعد از آن تالش‌ها قرار دارند.<ref>[https://www.farsnews.com/news/13941024000612 خبرگزاری فارس،«اقلیت۸۵درصدی! نگاهی به پیشینه و وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»]</ref> غیر مسلمانان آذربایجان، مسیحیان و یهودیان هستند. مسیحیان این کشور تابع کلیسای ارتدوکس روسیه یا تابع کلیسای ارتدوس ارمنستان هستند.
-===شیعیان===
-بنابر آمار سایت CIA در سال (۲۰۱۴ م) تعداد شیعیان۶.۹۰۰.۰۰۰ نفر<ref> به آدرس اینترنتی www.cia.gorlibrary</ref> و بنابر آمار سایت rerigiousfreedom در سال (۲۰۱۵ میلادی،) تعداد شیعیان۷.۵۰۰.۰۰۰ نفر است.<ref>به آدرس اینترنتی www.religiousfreedomlib</ref>
 {{Pie chart
 |thumb = left
@@ خط ۸۳: / خط ۷۹: @@
 [[بهائیت]] و [[وهابیت]] در آذربایجان فعالیت دارند. فرقه بهایی در قالب دو تشکل ثبت شده و قانونی فعالیت می‌کند. فرقه وهابیت در منطقه قفقاز عموماً از نواحی داغستان و چچن تغذیه می‌شود<ref>[http://www.ahlulbaytportal.com/fa.php/page,3201A10813.html تشیع در جمهوری آذربایجان]</ref> و بیشتر در بین گروه‌های سنی حاشیه‌ای در آذربایجان نفوذ دارد. {{یادداشت|برخی معتقدند وهابیون آذربایجان از حمایت خاموش دولت آذربایجان برخوردار هستند و با هدف تغییر ترکیب جمعیتی جمهوری آذربایجان و مقابله با شیعیان در این کشور فعالیت دارند.<ref>[http://fa.arannews.com/mobile/?m_t=news&Type=News&id=41030.اولین شهید مبارزه با وهابیت در جمهوری آذربایجان، خبرگزرای آران پرس.]</ref>}} {{یادداشت|حضور و فعالیت وهابی‌ها در جمهوری آذربایجان طی ده دوازده سال گذشته باعث درگیری و اختلاف نظر میان دو نهاد دینی این کشور یعنی اداره روحانیت قفقاز و کمیته دولتی امور دینی در زمان ریاست رافق علی‌اف بر این کمیته شد.<ref>میرمحمدی، «وهابیت تهدیدی برای ثبات دینی و یکپارچگی مذهبی جمهوری آذربایجان»، روزنامه - جمهوری اسلامی، ۲۲/۰۹/۱۳۸۶</ref>}} تعداد سلفی‌ها در آذربایجان تقریباً ۵۰ هزار نفر است و به ۴ گروه خوارج امروز، جماعت هجرت، تکفیر و اخوان تقسیم می‌شوند.<ref>رمضانی، «گفتگو با محسن پاک آیین سفیر ایران در جمهوری آذربایجان»، مرکز بین المللی مطالعات صلح، ۱۵ تیر ۱۳۹۳.</ref>
-==اسلام و تشیع در آذربایجان==
+==ورود مسلمانان==
-=== پیش از دوره شوروی ===
+مسلمانان در قرن اول ق/هفتم م به سرزمین‌های شمال رود ارس دسترسی پیدا کردند و اسلام جایگزین دین مسیحیت شد. شیعیان نیز از زمان ظهور صفویان، در اذربایجان حضور گسترده پیدا کردند.<ref>اشرافی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش، ص۷۳-۱۰۰.</ref>
-[[اسلام]] در قرن اول هجری به این منطقه وارد شد؛ اما ورود [[تشیع]] در دوره [[صفویه]] بود و از آن پس در کنار اهل سنت، گروهی نیز شیعه بودند و در گذر زمان اکثر ساکنان منطقه شیعه شدند.
-با تصرف این منطقه توسط روسیه به‌وسیله معاهده ترکمن‌چای در سال ۱۲۰۶ ش، آذربایجان در شرایط متفاوت اجتماعی و سیاسی قرار گرفت.
-آذربایجان روسی تحت تأثیر روشنفکران مسلمان تاتار (پیروان جنبش تجدد) خیلی زودی سکولار شد و در فاصله زمانی بین دو انقلاب روسی (سال‌های ۱۹۰۵ تا ۱۹۱۷ م) در آذربایجان سیاستمداران و مفسرین زیادی به‌وجود آمدند که از مراسم شیعه [[عاشورا]] و بعضی سنت‌های قدیمی مذهبی دیگر انتقاد کرده و مطالب خود را در مجلات «اکینجی» و «ملا نصرالدین» منتشر می‌کردند.
 ===در دوران شوروی===
@@ خط ۱۰۳: / خط ۹۴: @@
 در آن سال‌ها، مأمورین نظام کمونیستی علما و روحانیون را وادار به سوزاندن قرآن می‌کرده‌اند و با مشاهده مقاومتشان آنها را در چاه‌هایی که «نارگین» نامیده می‌شد، انداخته و چاه را با دینامیت منفجر می‌کردند. از دیگر شیوه‌های خشونت‌آمیز و فجیع کمونیست‌ها می‌توان به بستن وزنه به پای روحانیون و انداختن آنها در دریا اشاره کرد. شاهدان این ماجراها نقل می‌کنند که عمامه‌های سفید روحانیون غرق شده چنان سطح آب را می‌پوشاند که از دور دسته پرندگان دریایی یا کبوتران سفید را در ذهن تداعی می‌کرد. تبعید علما به مناطق سیبری و تیرباران آنها نیز از دیگر شیوه‌های رایج کمونیست‌ها بود.
+[[پرونده:کشور اذربایجان.jpg|بندانگشتی]]
 در برابر این اقدامات، اکثر دینداران علی‌الخصوص روحانیون شیعه تا پای جان مقاومت می‌کردند. آیت‌الله عبدالغنی بادکوبه‌ای، سیدمحمد بادکوبه‌ای و شیخ حنیفه بادکوبه‌ای، شیخ حسن رامانائی، شیخ کامیاب و میرزا عبدالغفار اردوبادی از علمایی بودند که در منطقه باکو و اطراف آن در حال مبارزه با کمونیسم جان خود را از دست دادند. در سایر نقاط آذربایجان نظیر گنجه، زیره، سالیان و... نیز شرایط مشابهی حاکم بود و شیعیان دینگرایی مانند حبیب‌الله علیزاده فرزند ملاتیمور از زیره و ملاعبدالله و ملااشرف از سالیان از قربانیان سال‌های حضور شوروی بودند.<ref>[http://islamday.blogfa.com/category/24 شیعیان آذربایجان]</ref>
@@ خط ۱۵۴: / خط ۱۴۵: @@
 ==اماکن زیارتی شیعیان==
 [[پرونده:نمای بقعه بی بی هیبت از دور.jpg|بندانگشتی|بقعه [[بی‌بی هیبت]]]]
-===امامزاده بی‌بی هیبت===
+*مزار بی‌بی هیبت
 {{اصلی|بی‌بی هیبت}}
-بی بی‌هیبت، زیارتگاهی در حدود شش کیلومتری جنوب غربی [[باکو]] در [[جمهوری آذربایجان]]. این زیارتگاه متعلق به یکی از دختران [[امام موسی کاظم(ع)]] به نام فاطمه صغری است. به این امامزاده پیر نیز می‌گویند. این بقعه در زمان [[صفویه]] ساخته اما هنگام تسلط استالین بر این منطقه، به دستور وی در سپتامبر ۱۹۳۶م. تخریب و روی قبر آسفالت ریخته شد. مردم به احترام بقعه از روی قبر عبور نمی‌کردند. پس از فروپاشی شوروی این بقعه دوباره بازسازی شد.
+بی بی‌هیبت، زیارتگاهی در حدود شش کیلومتری جنوب غربی [[باکو]] در [[جمهوری آذربایجان]]. این زیارتگاه متعلق به یکی از دختران [[امام موسی کاظم(ع)]] به نام فاطمه صغری است. به این امامزاده پیر نیز می‌گویند. این بقعه در زمان [[صفویه]] ساخته اما هنگام تسلط استالین بر این منطقه، به دستور وی در سپتامبر ۱۹۳۶م. تخریب و روی قبر آسفالت ریخته شد. مردم به احترام بقعه از روی قبر عبور نمی‌کردند. پس از فروپاشی شوروی این بقعه دوباره بازسازی شد. شیعیان با تلاش فراوان به تجدید بنای آن اقدام نمودند و فاز اول آن، [[۱۷ ربیع‌الاول]] ۱۴۱۹ق افتتاح شد.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4180/4737/38270/ آستانه مبارکه بی‌بی هیبت علیها السلام خواهر حضرت معصومه(س) در جمهوری آذربایجان]</ref>
-پس از فروپاشی نظام کمونیستی، شیعیان با تلاش فراوان به تجدید بنای حرم آن حضرت اقدام نمودند و فاز اول آن، [[۱۷ ربیع‌الاول]] ۱۴۱۹ق افتتاح شد. طرح توسعه حرم هم‌اکنون به صورت جدی در حال پیگیری است.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4180/4737/38270/ آستانه مبارکه بی‌بی هیبت علیها السلام خواهر حضرت معصومه(س) در جمهوری آذربایجان]</ref>
-===امامزاده رحیمه خانم===
+*رحیمه خانم
 [[پرونده:امامزاده رحیمه خانم.jpg|بندانگشتی|مراسم عزاداری شیعیان در کنار امامزاده رحیمه خانم]]
 این بارگاه در یک مکان روستایی بنام نارداران واقع بوده و عمارت آن به سبک اسلامی ساخته شده است. این مکان زیارتی یکی از اماکن مهم برگزاری مراسم عزاداری در ایام سوگواری اهل بیت علیهم السلام می‌باشد.<ref>[http://hajj.ir/14/53325 خادمان علوی در بارگاه امامزاده رحیمه]</ref>
-=== امامزاده ابراهیم فرزند امام باقر(ع)===
+*مقبره ابراهیم فرزند امام باقر(ع)
 [[پرونده:ضریح امامزاده ابراهیم در گنجه.jpg|بندانگشتی|ضریح امامزاده ابراهیم فرزند [[امام باقر(ع)]] در گنجه]]
 مقبره ابراهیم فرزند [[امام محمد باقر(ع)]] در شهر گنجه قرار دارد. در ۲۰۱۰م به دستور الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان بازسازی آن آغاز شد و در [[۲۸ بهمن]] ۱۳۹۴ طی مراسمی با حضور الهام علی اف و [[الله شکور پاشازاده]] رئیس اداره مسلمانان قفقاز در [[گنجه]] افتتاح شد.<ref>[http://fa.abna24.com/service/europe/archive/2016/02/18/699081/story.html خبرگزاری ابنا: افتتاح آرامگاه فرزند امام محمدباقر(ع) با حضور رئیس جمهور آذربایجان]</ref>
-==مناطق مهم شیعه‌نشین==
+==مناطق مشهور شیعیان==
-=== نارداران===
+*نارداران
 {{اصلی|نارداران}}
-نارداران در ۲۸ کیلومتری شمال شرقی باکو قرار دارد و یکی از کانون‌های مهم حرکت اسلامی در قفقاز و جمهوری آذربایجان بوده و در تمام کشور آذربایجان از نظر پایبندی به اعتقادات دینی و رعایت آداب و رسوم سنتی از جاهای دیگر مشهور و ممتاز است.
+نارداران در ۲۸ کیلومتری شمال شرقی باکو قرار دارد و یکی از کانون‌های حرکت اسلامی در قفقاز و جمهوری آذربایجان بوده و زیارتگاه [[رحمیه خاتون]] خواهر [[امام رضا(ع)]] در این روستا هست.<ref>[http://www.bultannews.com/fa/mobile/55566 تبلیغ آرمان‌های انقلاب اسلامی در قلب آذربایجان]</ref> {{یادداشت|این روستا هم‌اکنون نیز یکی از مراکز مهم دینی شیعیان است. دولت آذربایجان در صدد است هویت دینی این منطقه را از بین ببرد.}}
-زیارتگاه [[رحمیه خاتون]] خواهر [[امام رضا(ع)]] در این روستا هست.<ref>[http://www.bultannews.com/fa/mobile/55566 تبلیغ آرمان‌های انقلاب اسلامی در قلب آذربایجان]</ref>
-این روستا هم‌اکنون نیز یکی از مراکز مهم دینی شیعیان است. دولت آذربایجان در صدد است هویت دینی این منطقه را از بین ببرد.
+*شماخی
-=== شماخی===
 شماخی از شهر‌های معروف و شاعر پرور و خوش آب و هوای جمهوری آذربایجان است. در روزگار صفوی،‌دارای مدرسه علمیه بوده و مساجدی هم در این شهر بوده است. یکی از مراکز اصلی زبان فارسی در آن نواحی همین شهر شماخی است.<ref>اشرافی مرتضی، گفتگو باعبدالقادر سلیم اف شهرویورماه ۱۳۹۳، همچنین برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به جعفریان رسول، اطلس شیعه، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی، چاپ دوم ۱۳۸۸،ص۶۴۴</ref>
-=== گنجه===
+*گنجه
 گنجه از شهرت تاریخی بسیاری برخوردار است و در شمار شهر‌های مذهبی آذربایجان قرار دارد. در دوران کمونیست‌ها نام این شهر را کیروف آباد گذاشتند که بعد از استقلال جمهوری آذربایجان دوباره به همان نام گنجه نامیده شد. این شهر از محلات مختلفی سامان یافته است که در هر محله طوایف به اصطلاح قومیت‌های گوناگون زندگی می‌کنند. محلات تات قشلاق، زرابی، چای قیراغی، تات لار و... از آن جمله هستند. گنجه زادگاه شاعر و عارف بزرگ پارسی گوی نظامی گنجوی است. در خلال جنگ‌های ایران و روسیه در قرن نوزدهم، گنجه به همراه شهرهایی دیگر از قفقاز ضمیمه خاک روسیه گردید.<ref>جعفریان رسول، اطلس شیعه، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی، چاپ دوم ۱۳۸۸، ص۶۴۴.</ref>
@@ خط ۱۸۵: / خط ۱۷۰: @@
 ===تشکل‌های دینی===
-*'''اداره روحانیت مسلمانان قفقاز'''{{سخ}}
+*اداره روحانیت مسلمانان قفقاز
 این مرکز در سال ۱۹۸۰م در باکو تأسیس شد و ریاست آن با [[شیخ‌الاسلام]] الله شکور پاشازاده بود. این مرکز با هدف کنترل گرایش‌های دینی مسلمانان و نیز دولتی کردن دین اسلام، توسط روس‌ها به‌وجود آمد. با این حال این تشکل هر وقت می‌توانست رفتارهای مستقل و مبتنی بر احیاگری دینی از خود بروز می‌داد.{{سخ}}
 این اداره در سال‌های ابتدایی بعد از استقلال کشور، فعالیت‌های دینی خود را گسترش داد و روزنامه سلام را منتشر کرد که بعد از اندک زمانی انتشار آن متوقف شد.
@@ خط ۱۹۱: / خط ۱۷۶: @@
 همه کارکنان مساجد، پیرها و زیارتگاه‌ها (امام و روحانیون) وابسته به اداره دینی هستند و مسئول برگزاری عبادات و مراسم می‌باشند. مراسمی مانند [[نکاح]]، [[طلاق]]، نام گذاری و هم چنین مراسم [[دفن]] و [[کفن]] توسط قاضیان، آخوندها و امامان به جا آورده می‌شود (ماده ۱۰۹ نظامنامه). اداره دینی مسئول آموزش و تعلیمات دینی است. گشایش مدارس دینی، دوره‌های آموزش قرآن و نهادهای آموزش عالی دین و اعزام دانشجویان مستعد به دانشگاه‌های مختلف کشورهای اسلامی در حیطه کاری این نهاد است (ماده‌ی۲۲ نظامنامه).<ref>تاشتان عبدالوهاب، تحولات اجتماعی فرهنگی در آذربایجان، دین و احیای دینی، ترجمة: جلیل یعقوب زادۀ فرد،‌به نقل از www.azararan.ir/fa تاریخ دسترسی ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۴ شمسی.</ref>
-* '''کمیته دولتی امور تشکل‌های دینی'''{{سخ}}
+*کمیته دولتی امور تشکل‌های دینی
 دولت آذربایجان این تشکل را با هدف افزایش کنترل دولت بر نهادها و تشکل‌های دینی ایجاد کرده است.
-*'''حزب اسلامی آذربایجان''' (صدای اسلام){{سخ}}
+*حزب اسلامی آذربایجان(صدای اسلام)
 این حزب را قوی‌ترین نهاد مردمی دین‌مدار می‌توان نامید. این حزب همواره موضع انتقادی در برابر دولت سکولار و غربگرای باکو داشته است. این حزب که در سال ۱۹۹۲ رسماً به ثبت رسید، در سال ۱۹۹۶ با شدیدترین محدودیت‌های دولتی روبه‌رو شد. منابع غربی اعضای این حزب را در سال ۲۰۰۵ بیش از ۷۰ هزار نفر برآورد کرده بودند. این منابع بستر اجتماعی این حزب را توده عام مردم می‌دانند که نخبگان جامعه در بین آنها جای چندانی ندارند.
 با توجه به مرام‌نامه حزب اسلامی، می‌توان موارد زیر را به عنوان مهم‌ترین اهداف این حزب اسلام‌گرای شیعی برشمرد:
@@ خط ۲۰۸: / خط ۱۹۳: @@
 علاوه بر حزب اسلامی آذربایجان، گرایش‌های دین‌مدار به ویژه مطالبه حق آزادی فعالیت‌های دینی در برخی دیگر از احزاب و گروه‌های سیاسی نیز وجود دارد. حزب سوسیال دموکرات آذربایجان و جبهه خلق آذربایجان (شاخه کلاسیک) در این زمره هستند.
-*'''اتحادیه اسلامی حمایت از حقوق بشر'''{{سخ}}
+*اتحادیه اسلامی حمایت از حقوق بشر
 شیعه‌گری آذری‌ها علاوه بر رویکردهای سنتی و مبتنی بر عادات عامیانه مردم که در بین طرفداران حزب اسلامی رایج است، در اشکال روشنفکرانه و مترقی نیز تبلور یافته است. جریان مذهبی منتسب به حاجی ایلقار ابراهیم اوغلو روشنفکر مذهبی مهم‌ترین جریان شیعی مدرن در آذربایجان است.
@@ خط ۲۱۵: / خط ۲۰۰: @@
 حاجی ایلقار در کنار توجه به شیوه‌های ملایم مذهبی از منتقدان سرسخت حاکمیت اقتدارگرای علی‌اُف است و به خاطر مخالفت‌های گسترده با دولت در سال ۲۰۰۴ از ادامه [[امام جماعت|امامت جماعت]] مسجد جامع باکو منع و با محدودیت‌های اساسی در فعالیت‌هایش مواجه شد.<ref>[http://www.shafaqna.com/persian/islam-world/item/8027 نگاهی به وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان]</ref>
-*'''مرکز پژوهش‌های دینی'''{{سخ}} این مرکز که در سال ۱۹۹۹ تأسیس شد، در پی احیای معارف اسلامی و ارزش‌های شیعی در آذربایجان است. همان‌گونه که در بخش‌های قبلی نیز گفته شد، ریاست این مرکز را روشنفکر دینی جوانی به نام «ائلچین عسگراُف» به‌عهده دارد و حمایت این مرکز از نظام [[جمهوری اسلامی ایران]] و برقراری روابط گسترده بین ایران و آذربایجان از محتوای مطالب تهیه شده توسط مرکز، کاملاً آشکار است. این مرکز علاوه بر درج مطالب خبری و تحلیلی در سایت اینترنتی خود مجله قطب را نیز منتشر می‌کند. انتقاد از برخی سیاست‌های دولت در زمینه مسائل دینی و اعتراض شدید به گسترش فعالیت‌های مسیونری مسیحی از رویکردهای مشخص این مرکز تحقیقاتی به‌شمار می‌رود.
+*مرکز پژوهش‌های دینی
+این مرکز که در سال ۱۹۹۹ تأسیس شد، در پی احیای معارف اسلامی و ارزش‌های شیعی در آذربایجان است. همان‌گونه که در بخش‌های قبلی نیز گفته شد، ریاست این مرکز را روشنفکر دینی جوانی به نام «ائلچین عسگراُف» به‌عهده دارد و حمایت این مرکز از نظام [[جمهوری اسلامی ایران]] و برقراری روابط گسترده بین ایران و آذربایجان از محتوای مطالب تهیه شده توسط مرکز، کاملاً آشکار است. این مرکز علاوه بر درج مطالب خبری و تحلیلی در سایت اینترنتی خود مجله قطب را نیز منتشر می‌کند. انتقاد از برخی سیاست‌های دولت در زمینه مسائل دینی و اعتراض شدید به گسترش فعالیت‌های مسیونری مسیحی از رویکردهای مشخص این مرکز تحقیقاتی به‌شمار می‌رود.
 ==مراسم محرم و عاشورا==
@@ خط ۲۳۵: / خط ۲۲۱: @@
 ==پانویس==
 {{پانویس۲}}
+==منابع==
+*اشرافی، مرتضی، اشرافی، مجتبی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، نشریه شیعه‌شناسی،‌ قم، موسسه شیعه‌شناسی، ش۵۸، تابستان۱۳۹۶ش.
 ==پیوند به بیرون==