عاصم بن ابی النجود کوفی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عاصم بن بهدله ابی النجود اسدی کوفی''' (؟-۱۲۷ یا ۱۲۸ق) از [[تابعین]] و یکی از [[قرائتهای هفتگانه|قاریان سبعه]] است. وی قرائتش را از [[ابو عبدالرحمن سلمی]] آموخته که سلمی نیز از [[امام علی (ع)]] فراگرفته است؛ همچنین عاصم قرائت خود را به [[زر بن حبیش]] که قرائت را از [[عبدالله بن مسعود]] آموخته بود عرضه می‌کرد. بنابراین عاصم با یک واسطه راوی قرائت حضرت علی (ع) است؛ به همین جهت گفته‌اند فصیح‌ترین قرائات قرائت عاصم می‌باشد، زیرا وی قرائت اصیل را آورده‌است. عاصم پس از وفات استادش، ابی عبدالرحمن سلمی، ریاست قراء و تعلیم [[قرآن]] را در [[کوفه]] به دست گرفت. [[ابوبکر بن عیاش]] و [[حفص بن سلیمان بن مغیره اسدی]] قرائت را از وی نقل کردند. حفص قرائت عاصم را دقیق‌تر و مضبوط‌تر می‌دانست و قرائت عاصم به وسیله او منتشر شده و تا امروز در اکثر کشورهای اسلامی قرائت حفص از عاصم رایج و متداول است. عاصم به اذعان قریب به اتفاق سیره نویسان و صاحبنظران، [[شیعه]] بوده است.

بنابر گفته برخی نام پدر عاصم، بهدله بوده است.<ref>خویى، سيد ابوالقاسم، البيان فى تفسير القرآن، ۱۳۸۵ق، ص۹۵.</ref> برخى نیز نام پدر وی را عبید و نام مادر وى را بهدله دانسته‌‏اند.<ref>زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ۱۹۹۲م، ج۳، ص۲۴۸.</ref> وى در دوران امارت [[معاویه]] بن [[ابی سفیان]] به دنيا آمد. بنابراین تولد وی بین سال‌های ۴۱-۶۰ قمری رخ داده است.<ref>ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلا، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۲۵۶</ref>

عاصم در سال ۱۲۷ یا ۱۲۸ قمری در شهر کوفه از دنیا رفت.<ref>ابن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ۱۴۱۵ق، ص۲۴۷؛ جرزى، محمد بن محمد، تحبیر التیسیر فی قرائات العشر، دارالفرقان، ص۱۰۹.</ref>

ابو بكر بن عياش، راوى عاصم، رويدادى را از آخرين لحظات زندگى عاصم نقل كرده و می‌گويد:  

:::«وارد بر عاصم شدم در حالى كه ساعات پايان عمر خود را طى می‌كرد، شنيدم كه آيه‏‌اى را به روش تحقيق و به صورتى كه گويا آن را در نماز می‌خواند، قرائت می‌‏كرد و آن اين آيه بود: «و ردُّوا الى اللّه مولاهم الحقَّ و ضلّ عنهم ماكانوا يفترون»<ref>سوره یونس: آیه ۳۰ </ref><ref>خوانسارى،سيد محمد باقر، روضات الجنّات فى احوال العلماء و السادات، ۱۳۴۱ق، ج۵، ص۵؛ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلا، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۲۶۰</ref>

عاصم همانند استادش، نابينا بود و غالباً يك نفر عصاكش داشت كه او را جابجا می‌كرد.<ref>ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلا، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۲۵۶ </ref>

بنا بر نظر قریب به اتفاق سیره نویسان چهار تن از قرّاء هفتگانه یعنی عاصم‏ بن أبى النجود، ابوعمر بن العلاء، حمزةبن حبيب و على بن حمزه كسائى شيعه  اهل‏ بيت (ع) بوده و مذهب آنان را ثابت و مورد قبول ارباب سيره دانسته‏‌اند.<ref>صدر، سید حسن، شیعه بنیانگذاران فرهنگ اسلام، ۱۳۸۱ش، ص۵۴۶ </ref>

شيخ عبدالجليل رازى معتقد است، تشیع آيين اكثر پيشوايان و استادان قرائت بوده است و اكثر قراء مكى و مدنى و كوفى و بصرى، عدليه و شيعه بوده‌‏ا‌ند نه مشبهه و خوارج و جبری و روايات آنان نيز منقول از اميرالمؤمنين على (ع) است.<ref>قزوینی رازی، عبدالجلیل، نقض، ۱۳۵۸ش، ص۲۱۳</ref>

:::«ابوبکر عاصم فرزند ابی النجود اسدی از آزاد شدگان خاندان اسد بود و از مردم کوفه. او از قاریان هفتگانه قرآن و بر مذهب شیعه است و قرآن را بر «عبدالله بن الرحمن بن حبیب سلمی» که او هم شیعه و پیرو علی علیه السلام است و همچنین بر «زربن حبیش» و «ابوعمرو شیبانی» قرائت کرده است.»<ref>خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسر القرآن، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۱۲۹</ref>

:::«عاصم از تابعان و محبین خاندان پیامبر بود چنان که قرائت خویش را از شیخین و از ابو عبدالرحمن سلمی و او هم از امیرالمؤمنین علی فرا گرفته است.»<ref>آل قیس، قیس، الایرانیون و الادب العربی، تهران، ج۱، ص۲۴ </ref>

[[قاضی نورالله شوشتری]]،<ref>شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المومنین، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵۴۸-۵۴۹</ref> عبدالجلیل قزوینی<ref>قزوینی رازی، عبدالجلیل، نقض، ۱۳۵۸ش، ص۲۱۳</ref> و نيز [[سید حسن صدر]]، به تشيّع عاصم تصريح دارند.

==شخصيت علمى و دينى==

عاصم از ديدگاه دانشمندان [[شيعه]] و نيز علماء [[اهل سنت]]، شخصيتى بارز و با [[تقوا|تقوى]] و مورد اعتماد در قرائت بوده است. آنان وى را جامع فصاحت و قرائت صحيح و [[تجوید]] معرفى كرده و صاحب صوت خوش و دلنواز دانسته‌‏اند.<ref>ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلا، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۲۵۹</ref>

:::«او از پارساترین و پرهیزکارترین قاریان بود و رای وی درست‌ترین آرا و در قرائت از همهٔ قاریان تلاش بیشتری انجام می‌داد.»<ref>خوانسارى،سيد محمد باقر، روضات الجنّات فى احوال العلماء و السادات، ۱۳۴۱ق، ج۵، ص۵</ref>

[[قاضی نورالله شوشتری]] هم در کتاب [[مجالس المومنین]] آورده است:  

:::«او مردی متبحر در صرف و نحو و قرائت بود و در زمان خویش یگانه... قرآن را با صدایی نیکو می خواند و در قرائت و تلاوت قرآن از فصیحان بوده است...»<ref>شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المومنین، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵۴۸-۵۴۹</ref>

عاصم در بين قرّاء، سبعه معروف به خصوصيات و خصلت‌هايى ممتاز بوده كه شخصيتى قابل توجه به او بخشيده است. وى ضابطى بی‌نهايت استوار و در دریافت قرآن از ديگران بسيار محتاط‌تر بوده است، لذا قرائت را از كسى غير از ابو عبد الرحمان سلمى كه از على (ع) فرا گرفته بود، اخذ نمی‌كرد و آن‌را بر زرّ بن حبيش كه قرائت را از ابن مسعود آموخته بود، عرضه می‌نمود.

ابوبکر بن عياش، شاگرد عاصم می‌گويد:  

:::«عاصم به من گفت: هيچ‌كس جز ابوعبدالرحمان، حرفى از قرآن را براى من قرائت نكرد و من هر وقت كه از پيش وى باز می‌گشتم، مسموعات خود را درباره قرآن به زرّ بن حبيش عرضه می‌كردم. ابوعبدالرحمان نيز قرائت را از حضرت على و زرّ بن حبيش از عبد اللّه بن مسعود، اخذ كرده بودند».<ref>ذهبی، محمد بن احمد، معرفة القراء الكبار على الطبقات و الأعصار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۰۸</ref>

شیوه قرائت عاصم کوفی را ترتیل آرام و پیوسته، اما نه بی حال و سست، بلکه توام با طنین و آهنگ وصف کرده‌اند. عاصم به همزه‌ها و مدها عنایت داشت و محکم و استوار قرائت می‌کرد و فصاحت و اتقان و تحریر و تجوید را یکجا جمع کرده بود.

قاطبه دانشمندان شيعه، قرائت عاصم را فصيح‌‏ترين قرائات دانسته‏‌اند. چنانكه جزرى نيز در رده‏‌بندى قرائات قرّاء سبعه، قرائت عاصم را افصح القراءات ناميده است.<ref>جرزى، محمد بن محمد، تحبیر التیسیر فی قرائات العشر، دارالفرقان، ص۱۰۹.</ref>

 

گروه بی شماری با واسطه و بدون واسطه، قرائت عاصم را روایت کرده‌اند که عبارتند از: [[ابان بن تغلب]] شیعی؛ ابان بن یزید عطار؛ [[حفص بن سلیمان]]؛ حماد بن سلمه؛ حماد بن یزید؛ [[سلیمان بن مهران اعمش]]؛ [[ابوبکر بن عیاش]]؛ ضحاک بن میمون؛ [[ابوعمرو بن علاء |ابوعمرو بن علاء]]؛ [[خلیل بن احمد]]؛ [[حمزة بن حبیب |حمزة بن حبیب]]. همچنین عده دیگری تمام یا قسمتی از قرائات عاصم را روایت کرده‌اند.

حفص، مردم مکه و بغداد و کوفه را اقراء می‌کرد. او تشیع خود را از استاد خویش یعنی عاصم گرفت. حفص هم مانند استاد خویش در بین قاریان هفتگانه، مقامی بالا دارد و قرائت او در بین مسلمانان گسترش یافت. قرائتی را که عاصم به حفض یاد داده بود همان بود که خود از ابو عبدالرحمن سلمی آموخته بود و او هم آن را از علی علیه السلام آموخته بود.<ref>جزری، محمد بن محمد، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۸۵-۳۸۶</ref>

:::«حفص در نقل حدیت حافظهٔ خوبی نداشت ولی در قرائت قرآن مورد اطمینان است. وی گفته است که با عاصم در قرائت قرآن هیچ مخالفتی نکرده است مگر در یک حرف از سورهٔ روم، الله الذی خلقکم من ضعف که حفص کلمه ضعف را با ضمه خوانده است، ولی عاصم آن را با فتحه خوانده است.»<ref>خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسر القرآن، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۱۳۰ </ref>

در واقع، قرائت حفص همان قرائت عموم مسلمانان است؛ زيرا حفص و استاد او عاصم شديداً به آنچه كه با قرائت و روايت صحيح و متواتر ميان مسلمانان موافق بود، پایبند بودند. و اين قرائت را عاصم به شاگرد خود حفص آموخته است.<ref>معرفت، ‏محمد هادى، علوم قرآنی، ص۲۳۵.</ref>

عاصم در بين قرّاء، معروف به خصوصيات و خصلت‌هايى ممتاز بوده كه شخصيتى قابل توجه به او بخشيده است.  

[[ابراهيم بن محمد نفطويه]] (متوفاى ۳۲۳ق) كه پنجاه سال آموزش قرائت را به عهده داشت؛ هر وقت كه جلسه خود را آغاز می‌كرد، قرآن را به قرائت عاصم می‌خواند و پس از آن به قرائت‌هاى ديگر می‌پرداخت.<ref>ابن حجر عسقلانی، أحمد بن علی،  لسان المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۰۹. </ref>

[[احمد بن حنبل]] نيز قرائت عاصم را بر ديگر قرائت‌ها ترجيح می‌داد؛ زيرا مردم [[كوفه]] كه اهل علم و فضيلت بودند، قرائت عاصم را پذيرفته بودند.<ref>ابن حجر عسقلانی، أحمد بن علی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۶ق، ج۵، ص۳۹.</ref> همان‌طور كه ذهبى نقل كرده است:  

:::«احمد بن حنبل گفته است: عاصم مورد وثوق بود و من‏ قرائت او را اختيار كرده‌ام».<ref>ذهبی، محمد بن أحمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ۱۳۸۲ق، ج۲، ص۳۵۸.</ref>  

و می‌گويد:  

:::«بالاترين چيزى كه براى ما به وقوع پيوست به دست آوردن قرائت قرآن عظيم از طريق عاصم است». او سپس اسناد خود را متصلاً تا حفص نقل می‌كند كه او از عاصم و عاصم از ابوعبدالرحمان سلمى و وى از حضرت على و از زرّ بن حبيش و او از ابن مسعود گرفته و اين دو (على و ابن مسعود) آن‌را از [[پیامبر(ص)]] اخذ كرده و پيامبر نيز به واسطه [[جبرئیل]] از خداوند گرفته است.<ref>ذهبی، محمد بن احمد، معرفة القراء الكبار على الطبقات و الأعصار، ج۱، ص۲۱۰.</ref>

از اين‌رو، همواره بزرگان و شاخص‌هاى فقهاى [[امامیه]]، قرائت عاصم به ‏روايت حفص را ترجيح داده و برگزيده‌اند؛ زيرا آن‌را يگانه قرائت برتر و مطابق با لهجه فصيح قريش كه قرآن بر وفق آن نازل گشته می‌دانستند كه عرب و مسلمانان بر آن توافق دارند.

[[ابن شهرآشوب]] در كتاب خود [[مناقب آل ابی طالب (کتاب)|المناقب]] گويد:  

:::«عاصم قرائت را از ابوعبدالرحمان سلمى فرا گرفته، كه او نيز قرائت تمامى قرآن را از على امير مؤمنان (ع) دريافت نموده» و اضافه می‌كند «فصيح‌ترين قرائات، قرائت عاصم است، زيرا از ريشه آن فرا گرفته و هر آنچه ديگران كج رفته‌اند، او راه استوار را انتخاب نموده است».<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب (علیهم السلام)، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۴۳.</ref>

همچنين [[علامه‏ حلی]] در كتاب [[المنتهی |المنتهی]] گويد: «بهترين قرائت‌ها نزد من، قرائت عاصم است».<ref>علامه حلّی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۶۴.</ref>

*ابن حجر عسقلانی، أحمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.

*ابن خیاط، خلیفة، تاریخ خلیفة بن خیاط، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.

*جرزى، محمد بن محمد، تحبیر التیسیر فی قرائات العشر، عمان، دارالفرقان.

*جزری، محمد بن محمد، غایة النهایة فی طبقات القراء، مصر، دار الصحابه للتراث، ۱۴۲۹ق.

*خوانسارى،سيد محمد باقر، روضات الجنّات فى احوال العلماء و السادات، ايران، ۱۳۴۱ق.  

*خویى، سيد ابوالقاسم، البيان فى تفسير القرآن، بیروت، ۱۳۸۵ق.

*ذهبی، محمد بن أحمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت، دار المعرفة للطباعة النشر، چاپ اول، ۱۳۸۲ق.

*صدر، سید حسن، شیعه بنیانگذاران فرهنگ اسلام (ترجمه کتاب تاسیس الشیعه)، مترجم علی مشتاق عسگری محلاتی تهران دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۱ش.

*[http://lib.eshia.ir/26683/1/3120 فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی].    

*معرفت، ‏محمد هادى، علوم قرآنی، قم، مؤسسه فرهنگى التمهید، چاپ چهارم، ۱۳۸۱ش.