تغییر قبله: تفاوت میان نسخه‌ها

بنابر نقل بیشتر تاریخ‌نویسان، تغییر قبله در مسجدی در [[مدینه]] که بعد از تغییر قبله، نامش [[مسجد قبلتین|مسجد ذو قبلتین]] شد در بین [[نماز ظهر]] انجام گرفته است. چگونگی تغییرِ بیش از ۱۶۰ درجه‌ای [[قبله]] در بین [[نماز جماعت]]، از مسائل قابل توجه در این واقعه است.

بنابر نقل منابع اسلامی، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در مکه و سال‌های نخست پس از هجرت در مدینه، به سوی [[بیت‌المقدس]] نماز می‌گزارد؛ اما دوست داشت که قبله‌ای مخصوص به خود داشته باشد و بدین جهت در انتظار [[وحی]] و تغییر قبله به سر می‌برد. خداوند با نزول [[آیه قبله]]، او را خشنود کرد و مسلمانان را به تغییر قبله به سوی [[کعبه]] فرمان داد.<ref>نک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۸۶م، ج۳، ص۲۵۳؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۲، ص۴۱۵-۴۱۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۵.</ref>

آیه ۱۴۴ [[سوره بقره]]، حکم تغییر قبله را بیان کرده و به [[آیه قبله]]<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۱، ص۳۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۵.</ref> مشهور است. از آیات ۱۴۲،<ref>شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۲، ص۳-۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۴.</ref> ۱۴۳<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۱۰۷.</ref> و ۱۵۰<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۹.</ref> [[سوره بقره]] نیز به‌عنوان آیه تغییر قبله یاد کرده‌اند. بعضی از مفسران آیات ۱۴۲ تا ۱۴۴ بقره را آیات تغییر قبله دانسته‌اند.<ref> طنطاوی، الوسیط، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۹۴.</ref>

[[پرونده:تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به کعبه- کتاب سیره النبی- قرن یازدهم.jpg|alt=تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به کعبه در کتاب سیره النبی که در قرن یازدهم هجری به دستور سلطان مراد سوم حاکم عثمانی و توسط سید سلیمان کسیم پاشا تهیه شده است.|thumb|تغییر قبله [[اسلام|مسلمانان]] از [[بیت المقدس]] به [[کعبه]] در کتاب سیره النبی که در قرن یازدهم هجری به دستور سلطان مراد سوم حاکم عثمانی و توسط سید سلیمان کسیم پاشا تهیه شده است.]]

*در برخی روایات آمده است که قبله رسمی مسلمانان تا دو سال پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]]، بیت المقدس بوده است.<ref>ازرقی،‌ اخبار مکه، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۱.</ref> کعبه در آن هنگام، به صورت بت‌خانه‌ای درآمده بود و نماز گزاردن به سوی آن، شبهه احترام به بت‌ها را برمی‌انگیخت.<ref>نک: زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۰۰.</ref>

*برخی گفته‌اند: [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] پیش از [[هجرت به مدینه|هجرت]]، در صورت امکان، میان دو قبله جمع می‌کرد؛ بدین صورت که با توجه به موقعیت جغرافیایی [[مکه]] و بیت المقدس، امکان این بود که آن حضرت به‌گونه‌ای رو به بیت المقدس بایستد که کعبه میان او و بیت المقدس قرار گیرد و در صورت عدم امکان جمع، به سوی [[مسجد الاقصی]] نماز می‌گزارد.<ref>نک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۸۶م، ج۳، ص۲۵۳.</ref> پس از هجرت، جمع میان دو قبله به سبب موقعیت جغرافیایی، ممکن نبود و بدین رو بیت المقدس تنها قبله پیامبر(ص) و مسلمانان بود.<ref>نک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۸۶م، ج۳، ص۲۵۳؛ ابن سید الناس، عیون الاثر، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۶۸.</ref>

*بنا بر برخی روایات دیگر، مسلمانان در مکه مختار بودند به هر سویی نماز بگزارند اما پیامبر(ص)، بیت المقدس را برگزید.<ref>شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۴۲۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۶.</ref>

*برخی منابع [[تفسیر قرآن|تفسیری]]، با توجه به آیه ۱۱۵ سوره بقره: «وَ لِلهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ» از تخییر پیامبر(ص) و مسلمانان میان دو قبله سخن گفته‌اند.<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۰۲.</ref> آنان در تأیید نظر خویش، به عدم مخالفت صریح [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]] با کار [[براء بن معرور]] در سفری به مکه پیش از هجرت استناد می‌کنند که به سوی کعبه نماز گزارد.<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، بیروت، ج۱، ص۴۳۹-۴۴۰.</ref> در برابر، بعضی آیه یادشده را درباره نافله‌های در حال سفر می‌دانند؛<ref> طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۴۲۱.</ref> اما بنابر برخی روایات تاریخی، براء بن معرور پس از هجرت همچنان به سوی کعبه نماز می‌گزارد در حالی که پیامبر اکرم(ص) رو به بیت المقدس نماز می‌گزارد. چون خبر به آن حضرت رسید، براء را از این کار منع کرد و او پذیرفت.<ref>ابن هشام، السیره النبویه، بیروت، ج۱، ۴۳۹-۴۴۰</ref>

بر این اساس، این شبهه پدید آمده است که در این نماز، مأمومان بر امام و نیز زنان بر مردان پیش افتاده‌اند؛<ref>نک: الصالحی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۳۷۰.</ref> اما برخی منابع گفته‌اند، پیامبر(ص) پس از چرخیدن به سوی کعبه، از جای خود در جلو مسجد به سمت آخر آن حرکت کرده است<ref>ابن النجار، الدرة الثمینه،‌ دار الارقم، ص۱۲۶؛ الصالحی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۳۷۲.</ref> و مأمومان نیز به پیروی از امام جماعت خود، رو به کعبه جا به جا شده‌اند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۸۶؛ ابن سید الناس، عیون الاثر، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۶۹؛ السمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۲۷۸.</ref> بر پایهٔ این گزارش، امام جماعت به چرخش ۱۸۰ یا ۱۶۰<ref> قائدان، تاریخ و آثار اسلامی، ۱۳۸۶ش، ص۳۰۶.</ref> درجه‌ای اکتفا نکرده است؛ زیرا پشت سر او در [[مسجد]]، جایی نبود تا صف مردان و زنان تشکیل شود.<ref>السمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۷۲.</ref>

* با تشکیل حکومت پیامبر(ص) در [[مدینه]]، جامعه مسلمانان تا حدی استوار گشت و صفوف آنان از دیگران کاملاً مشخص شد. از این رو، قبله‌بودن [[بیت‌المقدس|بیت المقدس]] دیگر ضرورت نداشت و پیامبر(ص) خواستار تغییر آن شد؛ ضمن آنکه کعبه، کهن‌ترین خانه [[توحید]] و اصیل‌ترین کانون [[پیامبران]] بود. همچنین با صدور حکم تغییر قبله، مسمانان از یهودیان که به سوی بیت المقدس متوجه بودند، مشخص می‌شدند.<ref> شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۲، ص۵؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۰۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۲-۴۱۴.</ref>