تغییر قبله: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تغییر قبله''' واقعه‌ای که در آن [[قبله]] [[مسلمان|مسلمانان]] از [[مسجد الاقصی]] به سمت [[کعبه]] تغییر یافت. این واقعه در [[رجب]] [[سال ۲ هجری قمری|سال دوم هجری]] و پس از نزول [[آیه قبله|آیه ۱۴۴ سوره بقره]] رخ داد.

بنابر نقل بیشتر تاریخ نویسان، تغییر قبله در مسجدی در [[مدینه]] که بعد از تغییر قبله نامش [[مسجد قبلتین|مسجد ذو قبلتین]] شد در بین [[نماز ظهر]] انجام گرفته است. چگونگی تغییرِ بیش از ۱۶۰ درجه‌ای [[قبله]] در بین [[نماز جماعت]]، از مسائل در خور توجه این واقعه است.

بنابر نقل منابع اسلامی، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در مکه و سال‌های نخست پس از هجرت در مدینه، به سوی [[بیت‌المقدس|بیت المقدس]] نماز می‌گزارد؛ اما دوست داشت که قبله‌ای مخصوص به خود داشته باشد و بدین جهت در انتظار [[وحی]] و تغییر قبله به سر می‌برد. خداوند با نزول آیه قبله، او را خشنود کرد و مسلمانان را به تغییر قبله به سوی [[کعبه]] فرمان داد.<ref>نک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۸۶م، ج۳، ص۲۵۳؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۲، ص۴۱۵-۴۱۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۵.</ref>

درباره پیشینه قبله، [[حدیث|روایات]] و نظرات مختلفی وجود دارد:

*بنا بر برخی روایات، [[کعبه]] از زمان [[آدم (پیامبر)|حضرت آدم(ع)]] قبله بوده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۷۵ق، ج۴، ص۱۹۹؛ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۹۲.</ref> [[ابراهیم (پیامبر)|حضرت ابراهیم(ع)]] کعبه را بازسازی کرد<ref> قمی، تفسیر قمی، ج۱، ۱۴۰۴ق، ص۶۲.</ref> و [[موسی (پیامبر)|حضرت موسی(ع)]] برای نجات [[مسجد الاقصی|مسجدالاقصی]] از [[شرک]] و انحراف، به امر خداوند، [[بیت‌المقدس|بیت المقدس]] را قبله قرار داد.<ref>ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۱، ۱۳۹۱ق، ص۴۸۳.</ref>

*در برخی روایات آمده است که قبله رسمی مسلمانان تا دو سال پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]]، بیت المقدس بوده است.<ref>ازرقی،‌ اخبار مکه، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۱.</ref> کعبه در آن هنگام، به صورت بتخانه‌ای درآمده بود و نماز گزاردن به سوی آن، شبهه احترام به بت‌ها را برمی‌انگیخت.<ref>نک: زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۰۰.</ref>

*برخی گفته‌اند: [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] پیش از [[هجرت به مدینه|هجرت]]، در صورت امکان، میان دو قبله جمع می‌کرد؛ بدین صورت که با توجه به موقعیت جغرافیایی [[مکه]] و بیت المقدس، امکان این بود که آن حضرت به گونه‌ای رو به بیت المقدس بایستد که کعبه میان او و بیت المقدس قرار گیرد و در صورت عدم امکان جمع، به سوی [[مسجد الاقصی]] نماز می‌گزارد.<ref>نک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۸۶م، ج۳، ص۲۵۳.</ref> پس از هجرت، جمع میان دو قبله به سبب موقعیت جغرافیایی، ممکن نبود و بدین رو بیت المقدس تنها قبله پیامبر(ص) و مسلمانان بود.<ref>نک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۸۶م، ج۳، ص۲۵۳؛ ابن سید الناس، عیون الاثر، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۶۸.</ref>

*برخی منابع [[تفسیر قرآن|تفسیری]]، با توجه به آیه ۱۱۵ سوره بقره: «وَ لِلهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ» از تخییر پیامبر(ص) و مسلمانان میان دو قبله سخن گفته‌اند.<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۰۲.</ref> آنان در تأیید نظر خویش، به عدم مخالفت صریح [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]] با کار [[براء بن معرور]] در سفری به مکه پیش از هجرت استناد می‌کنند که به سوی کعبه نماز گزارد.<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، بیروت، ج۱، ص۴۳۹-۴۴۰.</ref> در برابر، بعضی آیه یاد شده را درباره نافله‌های در حال سفر می‌دانند؛<ref> طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۴۲۱.</ref>اما بنابر برخی روایات تاریخی، براء بن معرور پس از هجرت همچنان به سوی کعبه نماز می‌گزارد در حالی که پیامبر اکرم(ص) رو به بیت المقدس نماز می‌گزارد. چون خبر به آن حضرت رسید، براء را از این کار منع کرد و او پذیرفت.<ref>ابن هشام، السیره النبویه، بیروت، ج۱، ۴۳۹-۴۴۰</ref>

در خصوص زمان تغییر قبله نیز اختلاف است. برخی همچون ابن هشام، [[محدث]] و مورخ قرن دوم و سوم قمری، و یعقوبی، مورخ قرن سوم قمری، زمان تغییر قبله را در ماه [[شعبان]] [[سال ۲ هجری قمری|سال دوم قمری]] (هجده ماه پس از هجرت) دانسته‌اند.<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، دار المعرفة، ج۱، ص۶۰۶؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۲.</ref> اما [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] معتقد است که براساس بیشتر منابع و صحیح‌ترین نظر، زمان تغییر قبله، [[رجب|ماه رجب]] سال دوم هجری (هفده ماه پس از هجرت) است.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۹۷.</ref>

[[بیت‌المقدس|بیت المقدس]] در سمت شمال [[مدینه]] و [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] در جهت جنوب آن است. از این رو، پیامبر(ص) به عکس آن جهت که روی بدان داشت، چرخیده است.<ref> ابن النجار، الدرة الثمینه،‌ دار الارقم، ص۱۲۶.</ref>

* با تشکیل حکومت پیامبر(ص) در [[مدینه]]، جامعه مسلمانان تا حدی استوار گشت و صفوف آنان از دیگران کاملاً مشخص شد. از این رو، دیگر قبله‌بودن [[بیت‌المقدس|بیت المقدس]] ضرورت نداشت و پیامبر(ص) خواستار تغییر آن شد؛ ضمن آنکه کعبه، کهن‌ترین خانه [[توحید]] و اصیل‌ترین کانون [[پیامبران]] بود. همچنین با صدور حکم تغییر قبله، مسمانان از یهودیان که به سوی بیت المقدس متوجه بودند، مشخص می‌شدند.<ref> شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۲، ص۵؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۰۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۲-۴۱۴.</ref>

*زبان سرزنش مشرکان [[تعصب|متعصب]] و دشمن اسلام، که مسلمانان را به سبب قبله‌کردن [[بیت‌المقدس|بیت المقدس]]، نکوهش می‌کردند، کوتاه شد. بسیاری از دیگر مردم حجاز که علاقه‌ای ویژه به کعبه داشتند، با تغییر قبله مسلمانان به کعبه، به اسلام نزدیک شدند و یکی از موانع اسلام‌آوردن آنها از میان رفت. قرآن به این مطلب اشاره کرده است: «از هر جا بیرون شدی، روی خود را به سوی مسجدالحرام کن تا مردم بهانه‌ای بر ضد شما نداشته باشند.»<ref>سوره بقره، آیه ۱۵۰.</ref>