|
|
| خط ۶: |
خط ۶: |
| ==قبله اول و تغییر آن== | | ==قبله اول و تغییر آن== |
| به نقل منابع اسلامی [[پیامبر(ص)]] در مکه و سال‌های نخست پس از هجرت در مدینه به سوی [[بیت المقدس]] نماز می‌گزارد؛ اما او دوست می‌داشت که قبله‌ای مخصوص به خود داشته باشد و بدین جهت در انتظار [[وحی]] و تغییر قبله به سر می‌برد. خداوند با نزول آیه قبله او را خشنود کرد و مسلمانان را به تغییر قبله به سوی [[مسجدالحرام]] فرمان داد.<ref>نک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۳، ص۲۵۳؛ طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۴۱۵-۴۱۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ۴۱۹و۴۲۰؛ طباطبایی، المیزان، ج۱، ۳۲۵.</ref> | | به نقل منابع اسلامی [[پیامبر(ص)]] در مکه و سال‌های نخست پس از هجرت در مدینه به سوی [[بیت المقدس]] نماز می‌گزارد؛ اما او دوست می‌داشت که قبله‌ای مخصوص به خود داشته باشد و بدین جهت در انتظار [[وحی]] و تغییر قبله به سر می‌برد. خداوند با نزول آیه قبله او را خشنود کرد و مسلمانان را به تغییر قبله به سوی [[مسجدالحرام]] فرمان داد.<ref>نک: ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۳، ص۲۵۳؛ طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۴۱۵-۴۱۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ۴۱۹و۴۲۰؛ طباطبایی، المیزان، ج۱، ۳۲۵.</ref> |
|
| |
| ==آیه تغییر قبله==
| |
| <blockquote>{{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سیاه| قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ}}|ترجمه=نگريستنت را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. پس روى به جانب مسجدالحرام كن. و هر جا كه باشيد روى بدان جانب كنيد. اهل كتاب مى‌دانند كه اين دگرگونى به حق و از جانب پروردگار آنان بوده است. و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.|سوره=[[سوره بقره|بقره]]|آیه=۱۴۴}}</blockquote>
| |
|
| |
| این آیه که حکم تغییر قبله را در خود دارد، به [[آیه قبله]]<ref>بحار الانوار، ج۸۱، ص۳۳؛ المیزان، ج۱، ص۳۲۵.</ref> مشهور است. از آیات ۱۴۲،<ref>التبیان، ج۲، ص۳-۴؛ مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۴.</ref> ۱۴۳ <ref>التفسیر الکبیر، ج۴، ص۱۰۷.</ref> و ۱۵۰ <ref>المیزان، ج۱، ص۳۲۹.</ref> [[سوره بقره]] نیز به عنوان آیه تغییر قبله یاد کرده‌اند. بعضی از مفسران آیات ۱۴۲-۱۴۴ بقره را آیات تغییر قبله دانسته‌اند.<ref>. الوسیط، ج۱، ص۲۹۴.</ref>
| |
|
| |
| پس از این تغییر، زبان یهود و برخی مسلمانان سطحی‌نگر به اعتراض باز شد و خداوند در پاسخ آنان آیه زیر را نازل کرد:
| |
| <blockquote>{{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سیاه| سَيَقُولُ السُّفَهَاء مِنَ النَّاسِ مَا وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُواْ عَلَيْهَا قُل لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يَهْدِي مَن يَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ}}|ترجمه=به زودی بیخردان مردم می‌گویند چه چیز ایشان را از قبله‌ای که بر آن بودند برگرداند؟! بگو: خاور و باختر از آن خداست؛ او هر که را می‌خواهد به راه راست هدایت می‌کند.|سوره=[[سوره بقره|بقره]]|آیه=۱۴۴}}</blockquote>
| |
|
| |
| ===سبب نزول===
| |
| *بنابر منابع تفسیری، سبب نزول آیه قبله، تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به کعبه بوده است. پس از [[هجرت]] مسلمانان به مدینه، ساکنان یهودی این شهر از توجه مسلمانان به بیت المقدس به عنوان دلیلی بر اصالت نداشتن آیین اسلام یاد می‌کردند. آنان اظهار می‌داشتند که اگر پیامبر اسلام [[شریعت|شریعتی]] مستقل آورده، چرا به سوی قبله ما [[نماز]] می‌گزارد؟<ref> جامع البیان، ج۲، ص۲۹؛ روض الجنان، ج۲، ص۲۰۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۱۹۸.</ref> از روایات بر می‌آید که این عامل و عواملی دیگر، موجب شده بود تا پیامبر(ص) آرزو کند کعبه قبله مسلمانان باشد؛ اما او برای رعایت ادب در پیشگاه الهی هیچگاه خواسته‌اش را به زبان نیاورد.<ref> روض الجنان، ج۲، ص۲۰۸؛ طبرسی، مجمع البیان، 1، 420؛ طباطبایی، المیزان، 1، 490.</ref> آیۀ «قَد نَرَی تَقَلُّبَ وَجهِکَ فِی السَّمَاء...» به انتظار پیامبر(ص) برای تغییر قبله اشاره دارد.<ref>. نک: جامع البیان، ج۲، ص۲۸؛ اسباب النزول، ص۲۷؛ تفسیر قمی، ج۱، ص۶۳؛ بحار الانوار، ج۱۹، ص۱۹۸؛ المیزان، ج۱، ص۳۵.</ref>
| |
|
| |
| *[[تفسیر|مفسران]] در سببِ نگاه کردن پیامبر(ص) به آسمان دو نظر دارند:
| |
| # پیش‌تر به پیامبر(ص) وعده تغییر قبله داده شده بود و بدین رو به آسمان نگاه می کرد و در انتظار نزول [[جبرئیل]] و آوردن حکم تغییر قبله بود.
| |
| # پیامبر(ص) آرزوی تغییر قبله را بر زبان نیاورد و به آسمان می‌نگریست و منتظر بود؛ زیرا برای پیامبران جایز نیست بی‌اذن الهی چیزی را از خداوند بخواهند.<ref> مجمع البیان، ج۱، ص۴۲۲؛ التفسیر الکبیر، ج۴، ص۱۲۲- ۱۲۳.</ref>
| |
| *بر پایه بعضی روایات، به سوی دو قبله نماز گزاردن پیامبر(ص) و تغییر قبله، از نشانه‌های آخرین پیامبر است که انبیای پیشین، [[بعثت]] او را با یادکرد این نشانه بشارت داده بودند و علمای [[یهود]] و [[مسیحیت|نصارا]] به حقانیت این تغییر آگاهی داشتند.<ref>تفسیر ثعلبی، ج۲، ص۱۰؛ روض الجنان، ج۲، ص۱۹۵.</ref>
| |
| *[[آیه قبله]] ناسخ حکمِ قبله بودن بیت المقدس است.<ref> تفسیر بغوی، ج۱، ص۱۲۴؛ مجمع البیان، ج۱، ص۴۲۳؛ روض الجنان، ج۲، ص۲۰۷.</ref> به گفته [[ابن عباس]]، نخستین حکم [[نسخ]] شده در [[قرآن]] مربوط به [[قبله]] است.<ref> مجمع البیان، ج۱، ص۳۵۸؛ التفسیر الکبیر، ج۴، ص۲۰.</ref>
| |
| *درباره آنچه با آیه قبله نسخ شده، دو نظر وجود دارد:
| |
| #در قرآن از روی کردن به سوی بیت المقدس در نماز یاد نشده، بلکه چنین حکمی در روایات آمده است. از این رو، باید گفت آیه قبله، ناسخ سُنّت است.{{مدرک}}
| |
| #روی کردن به سمت بیت المقدس با آیه «وَلِلَّهِ المَشرِقُ وَالمَغرِبُ فَأَینَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجهُ اللَّهِ...» (بقره، ۱۱۵) تشریع و سپس این آیه با آیه قبله نسخ شده است.<ref> مجمع البیان، ج۱، ص۳۵۸؛ روض الجنان، ج۲، ص۱۲۴؛ التفسیر الکبیر، ج۴، ص۲۰.</ref>
| |
|
| |
| ===زمان نزول===
| |
| مفسران درباره زمان نزول آیه قبله و تغییر آن اتفاق نظر ندارند و زمان آن را بین ۶ <ref> جامع البیان، ج۲، ص۲۸؛ مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۴.</ref> تا ۱۹ <ref> وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۷۸؛ المیزان، ج۱، ص۳۳۳.</ref> ماه پس از هجرت یاد کرده‌اند. گروهی از مفسران با توجه به تاریخ تغییر [[قبله]] که در ماه [[رجب]] [[سال دوم هجری|سال دوم هجرت]] بوده، صحیح‌ترین زمان را ۱۷ ماه پس از هجرت می‌دانند.<ref> المیزان، ج۱، ص۳۳۱.</ref> نیز در این که آیه تغییر قبله بین [[نماز]] صبح، ظهر یا عصر نازل شده، اختلاف نظر است.<ref> الطبقات، ج۱، ص۱۸۶-۱۸۷؛ تفسیر بغوی، ج۱، ص۱۲۵.</ref>
| |
|
| |
| ===مکان نزول===
| |
| مکان نزول و جاری شدن حکم تغییر قبله بر پایه نقل‌های گوناگون تاریخی یکی از این سه مکان است:
| |
| * مسجد محله بنی سَلِمة<ref> الطبقات، ج۱، ص۱۸۶؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۴۲؛ الکشاف، ج۱، ص۲۰۲.</ref> در شمال غربی مدینه<ref> تاریخ و آثار اسلامی، ص۲۶۸.</ref> که به [[مسجد ذو قبلتین]]<ref> الدرة الثمینه، ص۱۱۵؛ عیون الاثر، ج۱، ص۳۰۸.</ref> مشهور است.
| |
| * مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» که پیامبر(ص) نخستین [[نماز جمعه]] را در آن گزارد.<ref> تفسیر قمی، ج۱، ص۶۳؛ اعلام الوری، ج۱، ص۱۵۴.</ref>
| |
| * [[مسجدالنبی]]<ref> الطبقات، ج۱، ص۱۸۶؛ وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۷۸.</ref>
| |
|
| |
|
| ==پیشینه== | | ==پیشینه== |
