کاربر ناشناس
تطنجیه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Hasaninasab بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
==منابع نقل‌کننده خطبه== | ==منابع نقل‌کننده خطبه== | ||
کهن‌ترین اشاره به این خطبه، نقل حکایت پایانی خطبه است که [[هبة الله موسوی]] در | کهن‌ترین اشاره به این خطبه، نقل حکایت پایانی خطبه است که [[هبة الله موسوی]] در ۷۰۳ق/۱۳۰۴م در ''[[المجموع الرائق]]''، جای داده است.<ref>ج ۱، ص۴۵۲</ref> تنها نقل کهن از این خطبه در ضمن ''[[مشارق انوارالیقین]]'' [[حافظ رجب برسی|حافظ رجب بُرْسی]] (عارف و عالم شیعی قرن هشتم و نهم) آمده است.<ref>ص ۱۶۶-۱۷۰</ref> | ||
هبةالله موسی توضیحی درباره خطبه نیفزوده است. بُرسی نیز سندی یا حتی یادی از راوی خطبه نیاورده است.<ref>برسی، ص۱۶۶.</ref> | |||
==محل و زمان ایراد خطبه== | ==محل و زمان ایراد خطبه== | ||
[[حافظ رجب برسی| | [[حافظ رجب برسی|بُرْسی]] تصریح نموده که ایراد خطبه در جایی میان [[کوفه]] و [[مدینه]] بوده است.<ref>ص 166</ref> | ||
در متن خطبه با اشاراتی، زمان خطبه به اندکی پس از [[جنگ صفین]] بازگردانده شده و در آن از انتقام کشتگان صفین، چون [[عمار بن یاسر]] و [[اویس قرنی]]، سخن به میان آمده است.<ref>«الخطبة»، 168</ref> | در متن خطبه با اشاراتی، زمان خطبه به اندکی پس از [[جنگ صفین]] بازگردانده شده و در آن از انتقام کشتگان صفین، چون [[عمار بن یاسر]] و [[اویس قرنی]]، سخن به میان آمده است.<ref>«الخطبة»، 168</ref> | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۵: | ||
این خطبه را باید در کنار خطبه‌هایی مشابه مانند [[خطبة البیان]]، [[خطبه افتخار]]، [[خطبه لؤلؤه]] و [[خطبه اقالیم]] قرار داد که همگی در طیفی از مضامین، کم و بیش به آنچه در [[قرن سوم|قرن‌های سوم]] تا [[قرن پنجم|پنجم]] هجری قمری، اندیشه‌های [[غلو|غالیانه]] دانسته می‌شده، ارتباط دارند.<ref>پاکتچی، 26-30؛ نیز نک : خطبةالبیان، سراسر اثر</ref> | این خطبه را باید در کنار خطبه‌هایی مشابه مانند [[خطبة البیان]]، [[خطبه افتخار]]، [[خطبه لؤلؤه]] و [[خطبه اقالیم]] قرار داد که همگی در طیفی از مضامین، کم و بیش به آنچه در [[قرن سوم|قرن‌های سوم]] تا [[قرن پنجم|پنجم]] هجری قمری، اندیشه‌های [[غلو|غالیانه]] دانسته می‌شده، ارتباط دارند.<ref>پاکتچی، 26-30؛ نیز نک : خطبةالبیان، سراسر اثر</ref> | ||
در خطبۀ تطنجیه، برخی عبارات مثل: | در خطبۀ تطنجیه، برخی عبارات مثل: منم آنکه [[ادریس]] را به جایگاهی برین برآورد.<ref>«الخطبة»، 168</ref> در مقایسه با آیه57 [[سوره مریم|سورۀ مریم]]، یا تعبیر: منم اول، منم آخر، منم ظاهر و منم باطن.<ref>«الخطبة»، 168</ref> در مقایسه با آیه 3 [[سوره حدید|سورۀ حدید]] و نسبت دادن هلاک امم پیشین به خود<ref>«الخطبة»، 167</ref> در مقایسه با آیات متعدد قرآنی، نشان می‌دهد که دست کم طیفی از عبارات این خطبه، مرتبط با اندیشه‌های غالیانه بوده است. | ||
تصویر ارائه شده در برخی از عبارات خطبه از آفرینش، مانند این عبارت که: | تصویر ارائه شده در برخی از عبارات خطبه از آفرینش، مانند این عبارت که: منم سازندۀ اقالیم به امر دانای خردمند، منم کلمه‌ای که امور بدان انجام پذیرد و دهرها بگذرند... .<ref>«الخطبة»، 169</ref>، قابل مقایسه با اندیشه "صانع" در رتبه‌ای پس از خدای متعال نزد غنوصیان، و رابطی میان اندیشه غنوصی صانع، با اندیشه [[مسیحییت|مسیحی]] می‌تواند باشد. | ||
تعبیرهایی مانند آنکه: | تعبیرهایی مانند آنکه: منم صاحب ازلیت اول.<ref>«الخطبة»، 168</ref> و در سخن از رابطه خود با [[پیامبر(ص)]]، تعبیر اینکه: او دانش خود را به من آموخت و من دانش خود را به او آموختم.<ref>«الخطبة»، 167</ref>، در نقاط اوج خطبه دیده می‌شود. | ||
با این وصف، در پایان خطبه، این تعبیر که | با این وصف، در پایان خطبه، این تعبیر که علی نور مخلوق و عبد مرزوق است.<ref>«الخطبة»، 170</ref> با التفات از ضمیر متکلم به ذکر نام خود، بار دیگر درصدد تأکید برآن است که برداشت الوهیت در ذهن شنونده یا خواننده، زدوده شود. | ||
رازگرایی، بر بدنه اصلی خطبه حاکم است و کاربرد تعبیرهای نامأنوس مانند منم طیرثا، منم جانبوثا، منم بارحلون و منم علیوثوثا<ref>«الخطبة»، 169</ref> که به واژه‌هایی سریانی می‌ماند، نامیدن درکه‌ای در قعر [[جهنم]] به "عمقیوس"<ref>«الخطبة»، 169</ref> و استفاده از تعبیر کلیدی، اما دشوار فهم "تطنج"<ref>«الخطبة»، 166 ـ 167</ref> نمودی از این رازگرایی است. | رازگرایی، بر بدنه اصلی خطبه حاکم است و کاربرد تعبیرهای نامأنوس مانند منم طیرثا، منم جانبوثا، منم بارحلون و منم علیوثوثا<ref>«الخطبة»، 169</ref> که به واژه‌هایی سریانی می‌ماند، نامیدن درکه‌ای در قعر [[جهنم]] به "عمقیوس"<ref>«الخطبة»، 169</ref> و استفاده از تعبیر کلیدی، اما دشوار فهم "تطنج"<ref>«الخطبة»، 166 ـ 167</ref> نمودی از این رازگرایی است. | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۵: | ||
==خلط درباره این خطبه== | ==خلط درباره این خطبه== | ||
[[آقا بزرگ تهرانی]] این گمان را مطرح کرده که خطبۀ تطنجیه، همان خطبۀ اقالیم مورد اشارۀ [[ابن شهر آشوب]] در کتاب [[مناقب آل ابی طالب|مناقب]] است، <ref> ج۷، ص ۱۹۹، ۲۰۱-۲۰۲؛ ابن شهر آشوب، ج ۲، ص ۴۷ </ref> اما مضامین مورد اشاره در مناقب به نقل خطبۀ اقالیم، غالباً در خطبۀ تطنجیه دیده نمی‌شوند. <ref> پاکتچی، ۲۹ </ref> | |||
خلطی نیز میان خطبۀ تطنجیه و خطبۀ فخار (افتخار) در گزارش برسی رخ داده است. <ref> ص ۱۲۲؛ پاکتچی، ۲۶-۲۷ </ref> | |||
خلطی نیز میان خطبۀ تطنجیه و خطبۀ فخار(افتخار) در گزارش برسی رخ داده است.<ref>ص | |||
==دیدگاه‌های علما== | ==دیدگاه‌های علما== | ||
درواقع با صرف‌نظر از هبةالله موسوی و بُرسی که شخصیت‌هایی ویژه در میان [[امامیه]] بوده‌اند، خطبۀ تطنجیه تا [[قرن سیزدهم]] قمری نزد امامیه مورد توجه قرار نگرفته است. | درواقع با صرف‌نظر از هبةالله موسوی و بُرسی که شخصیت‌هایی ویژه در میان [[امامیه]] بوده‌اند، خطبۀ تطنجیه تا [[قرن سیزدهم]] قمری نزد امامیه مورد توجه قرار نگرفته است. | ||
در دورۀ [[صفویه]]، [[فیض کاشانی]]، نسبت این خطبه به حضرت را تأیید کرده،<ref>ص | در دورۀ [[صفویه]]، [[فیض کاشانی]]، نسبت این خطبه به حضرت را تأیید کرده، <ref> ص ۴۰۹ </ref> در حالی که [[علامه مجلسی]] با وجود وقوف بر کتاب بُرسی، این خطبه را در [[بحارالانوار]] نیاورده و دربارۀ آن سکوت کرده است. | ||
[[سید کاظم رشتی|سیدکاظم رشتی]] از [[شیخیه]]، در حدود سال | [[سید کاظم رشتی|سیدکاظم رشتی]] از [[شیخیه]]، در حدود سال ۱۲۳۲ق<ref>آقابزرگ، ج۷، ص۲۰۱</ref> این خطبه را زمینه مناسبی برای پی‌جویی اندیشه‌های خود یافته و شرحی مبسوط بر آن نوشته است. <ref> برای نقد: شعرانی، ج۲، ص۱۲۰</ref> | ||
[[میرزای قمی]] (د | [[میرزای قمی]] (د ۱۲۳۲ق)، نسبت این خطبه و امثال آن را به علی (ع) نفی کرده است. <ref> ص ۷۸۶ </ref> | ||
نزدیک به یک قرن بعد، [[حائری یزدی]](د | نزدیک به یک قرن بعد، [[حائری یزدی]] (د ۱۳۳۳ق) در الزام الناصب، این خطبه را بیشتر از حیث مضامینش در [[علائم ظهور|علامات ظهور]] مورد توجه قرار داده و در کتاب خود نقل کرده است. <ref> ج۲، ۲۴۲ </ref> | ||
در | در کتاب [[الانوار الالهیه]] آمده است این خطبه از طریق معتبری به اثبات نرسیده، اگرچه مشتمل بر امور و مطالب و مضامینی هست که در بعضی روایات، وارد شده است. <ref> تبریزی، ص۹۷.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۱: | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
*قرآن کریم. | *قرآن کریم. | ||
*نهج البلاغه. | |||
*آقابزرگ، الذریعه. | *آقابزرگ، الذریعه. | ||
*ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی طالب، نجف، مطبعه حیدریه. | *ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی طالب، نجف، مطبعه حیدریه. | ||
*ابن منظور، لسان العرب. | *ابن منظور، لسان العرب. | ||
*برسی، رجب، مشارق انوار الیقین، بیروت، | *برسی، رجب، مشارق انوار الیقین، بیروت، ۱۳۷۹ق. | ||
*بیرونی، ابوریحان، تحقیق ما للهند، حیدرآباد، | *بیرونی، ابوریحان، تحقیق ما للهند، حیدرآباد، ۱۳۷۷ق. | ||
*پاکتچی، احمد، | *پاکتچی، احمد، «اندیشه هفت اقلیم» مطالعات اسلامی، مشهد، ۱۳۸۳ش، شماره ۶۵ـ۶۶. | ||
*حائری یزدی، علی، الزام الناصب، نجف، | *حائری یزدی، علی، الزام الناصب، نجف، ۱۳۹۰ق. | ||
* | *تبریزی، جواد بن علی، الأنوار الإلهیة، بی‌جا، بی‌تا. | ||
*الخطبة البیان، نجف، | *الخطبة البیان، نجف، ۱۳۸۵ق. | ||
*رشتی، کاظم، شرح الخطبه التطنجیه، تبریز، | *رشتی، کاظم، شرح الخطبه التطنجیه، تبریز، ۱۲۷۰ق. | ||
*شعرانی، الوالحسن، تعلیقات بر شرح اصول الکافی، به کوشش غفاری، تهران، | *شعرانی، الوالحسن، تعلیقات بر شرح اصول الکافی، به کوشش غفاری، تهران، ۱۳۸۸ق. | ||
*فیض کاشانی، محمدمحسن، قره العیون، تهران، | *فیض کاشانی، محمدمحسن، قره العیون، تهران، ۱۳۷۸ق. | ||
*قمی، ابوالقاسم، جامع الشتات، تهران، | *قمی، ابوالقاسم، جامع الشتات، تهران، ۱۳۱۱ق. | ||
*موسوی، هبه الله، المجموع الرائق، به کوشش درگاهی، تهران، | *موسوی، هبه الله، المجموع الرائق، به کوشش درگاهی، تهران، ۱۴۱۷ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||