سوره شمس: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سوره شمس''' نود و یکمین [[سوره]] [[قرآن]] و از [[سوره‌های مکی]] که در [[جزء]] سی‌ام قرآن جای گرفته است. این سوره را بدین سبب شمس (خورشید) نامیده‌اند که در آغاز آن به خورشید [[سوگند]] یاد شده است. این سوره بر موضوع اخلاقی [[تزکیه]] و تهذیب نفس تأکید دارد و به داستان [[حضرت صالح(ع)|صالح(ع)]] و [[ناقه صالح]] و پِی شدن آن به دست [[قوم ثمود]] و سرنوشت این قوم اشاره می‌کند.

سوره شمس بر [[تزکیه]] و تهذیب نفس تأکید می‌کند و پاکیزگی نفس را مایه رستگاری و ناپاک بودن آن را موجب ناامیدی می‌داند و در پایان به داستان [[حضرت صالح(ع) |صالح(ع)]] و [[ناقه صالح]] و پِی شدن آن به دست [[قوم ثمود]] و سرنوشت این قوم شقی (ستمگر) اشاره می‌کند.<ref>دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۴.</ref> [[تفسیر المیزان]] نیز مضمون اين سوره را یادآور این نکته می داند كه انسان با الهام باطنی(فطری) و خدايى، كار نیک(تقوی) را از کار زشت(فجور) تشخيص مى‌دهد و اگر بخواهد رستگار شود، بايد باطن خود را تزکیه كند و با انجام کارهاى نيک، آن را رشد و پرورش دهد و گرنه از سعادت محروم مى‌ماند.آنگاه به عنوان شاهد، داستان قوم ثمود را ذکر مى‌کند كه به خاطر تکذيب پيامبرشان حضرت صالح و کشتن شترى که معجزه الهى بود، به عذابى سخت گرفتار شدند.علامه هم چنان نقل داستان [[ناقه صالح]] را توبیخ و نکوهش غیر مستقیم مکیان می داند که با پیامبر اسلام برخورد مناسب ندارند. <ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۲۹۶.</ref>

در [[تفسیر قرآن|تفسیر]] سوره شمس گفته شده است [[قسم|سوگندهای]] پی در پی در آغاز این [[سوره]] که یازده سوگند می‌شود، بیشترین تعداد سوگندهای [[قرآن]] را در خود جای داده و به خوبی نشان می‌دهد که مطلب مهمی در اینجا مطرح است، مطلبی به عظمت آسمان‌ها و زمین و خورشید و ماه. در مورد سوگندهای قرآن گفته شده است این سوگندها عموماً دو هدف دارند: نخست نشان دادن اهمیت مطلبی که سوگند برای آن یاد شده (مثلاً تزکیه نفس در سوره حاضر) و دیگری اهمیت اموری که به آنها سوگند یاد شده است (مثلاً خورشید و ماه در این سوره).<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۳۸ـ۳۹.</ref>

در روایتی امام صادق(ع) در پاسخ سوالی در باره برخی کلمات سوره فرموده که خورشید(شمس) پیامبر است که خداوند در پرتو وجودش دین مردمان را آشکار ساخته و ماه(قمر) امیرالمؤمنین است که پس از پیامبر و در کنار اوست و از علم پیامبر سرشار است وشب(لیل ) پیشوایان و حاکمان ستم و جور هستند که جایگاه خاندان پیامبر را با استبداد و خودکامگی غصب کردند و با ستمشان دین را فرا گرفتند و روز (نهار) امامان از نسل فاطمه(س )هستند که برای دین خواهان جلوه و روشنگری می‌کنند. <ref>بحرانی، سید هاشم، تفسیر برهان، ج۵، ص ۶۷۰.</ref>{{یادداشت| اینگونه روایات به تعبیر علامه طباطبایی از باب معرفی برخی از مصادیق آشکار وکامل آیه است که در درجه نخست بر پیامبر و خاندان معصومش انطباق می‌یابند. وبه این معنا نیست که الفاظ خورشید و ماه به معنای پیامبر و امام علی باشند. }}

 

در [[تفسیر مجمع البیان]] و [[البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر البرهان]] روایت است که پیامبر(ص) از امام علی (ع) پرسید که شقی‌ترین انسان‌ها در گذشته چه کسی است؟ امام پاسخ داد کسی که ناقه(شتر ماده) [[صالح پیامبر]] را پی کرد و کشت پیامبر فرمود راست گفتی، اینک بگو شقی‌ترین انسان‌ها در آینده کیست؟ امام پاسخ داد نمی‌دانم پیامبر فرمود او کسی است که به سر تو ضربت می‌زند و در این حال پیامبر به فرق سر امیرالمؤمنین(ع) اشاره کرد. <ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۵۶؛ بحرانی، تفسیر برهان، ج۵، ص۶۷۳  

از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] روایت است: «هر کس سوره شمس را قرائت کند، مانند آن است که به‌اندازه آنچه خورشید و ماه بر آن تابیده، [[صدقه]] داده است».<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۹۹۵م، ج۱۰، ص۳۶۷.</ref> همچنین نقل است پیامبر(ص) به [[صحابه|اصحابش]] سفارش می‌کرد در نمازهای مختلف سوره شمس را قرائت کنند.<ref>رجوع کنید به: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۳۲۵.</ref> از [[امام صادق علیه السلام|امام صادق(ع)]] نیز [[حدیث|روایت]] است: «هر کس سوره شمس را قرائت کند در روز [[قیامت]] تمامی اعضای بدن او و اشیای کنار او به سود او گواهی می‌دهند و [[خداوند]] می‌فرماید: شهادت شما در مورد بنده‌ام را می‌پذیرم و به او پاداش می‌دهم.او را تا [[بهشت]] همراهی کنید تا هر آنچه که دوست دارد برگزیند نعمت‌های بهشتی بر او گوارا باشد».<ref>شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۳.</ref>

قرائت سوره شمس در [[رکعت]] دوم، و به قول برخى، در رکعت اول [[نماز عید|نماز عید فطر و عید قربان]] [[مستحب]] است.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۲۰۰۰م، ج۱۱، ص۳۵۸.</ref> چنان که مستحب است در روز [[دحو الارض|دَحوُ الاَرض]] (۲۵ [[ذی القعدة الحرام|ذیقعده]])، فرد هنگام بالا آمدن خورشید دو رکعت نماز بگزارد و در هر رکعت پس از [[سوره فاتحه|حمد]] پنج بار سوره شمس را بخواند.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۱۸۲.</ref>

سوره شمس از سوره‌هایی است که به صورت کاشیکاری بر بنای [[مسجد|مساجد]] و [[امامزاده|امامزاده‌ها]] نقش بسته است؛ از جمله در کتیبه خارجی [[مسجد شیخ لطف‌الله]] ([[اصفهان]]) به خط ثلث با کاشی سفید و زمینه لاجوردی، این سوره به همراه [[سوره دهر]] و [[سوره کوثر|کوثر]] آمده است.<ref>[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/3694/23/text نوروزی، «مسجد شیخ لطف‌الله»، ص۲۲.]</ref> همچنین بر صندوقچه مزارِ [[امامزاده اظهر بن علی]]، این سوره کنده‌کاری شده است.<ref>مصطفوی، هگمتانه، ۱۳۳۲ش، ص۲۰۸ـ۲۰۹.</ref>

{{نقل قول دوقلو تاشو| تیتر=سوره شمس|بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ{{سخ}}وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا ﴿١﴾ وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا ﴿٢﴾ وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا ﴿٣﴾ وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَاهَا ﴿٤﴾ وَالسَّمَاءِ وَمَا بَنَاهَا ﴿٥﴾ وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا ﴿٦﴾ وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا ﴿٧﴾ فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا ﴿٨﴾ قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا ﴿٩﴾ وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا ﴿١٠﴾ كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْوَاهَا ﴿١١﴾ إِذِ انبَعَثَ أَشْقَاهَا ﴿١٢﴾ فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّـهِ نَاقَةَ اللَّـهِ وَسُقْيَاهَا ﴿١٣﴾ فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُم بِذَنبِهِمْ فَسَوَّاهَا ﴿١٤﴾ وَلَا يَخَافُ عُقْبَاهَا ﴿١٥﴾|به نام خداوند رحمتگر مهربان{{سخ}}سوگند به خورشيد و تابندگى‌اش، (۱) سوگند به مه چون پى [خورشيد] رود. (۲) سوگند به روز چون [زمين را] روشن گرداند، (۳) سوگند به شب چو پرده بر آن پوشد، (۴) سوگند به آسمان و آن كس كه آن را برافراشت، (۵) سوگند به زمين و آن كس كه آن را گسترد، (۶) سوگند به نفس و آن كس كه آن را درست كرد؛ (۷) سپس پليدكارى و پرهيزگارى‌اش را به آن الهام كرد، (۸) كه هر كس آن را پاك گردانيد، قطعاً رستگار شد، (۹) و هر كه آلوده‌اش ساخت، قطعاً درباخت. (۱۰) [قوم‌] ثمود به سبب طغيان خود به تكذيب پرداختند. (۱۱) آنگاه كه شقى‌ترينشان بر[پا] خاست. (۱۲) پس فرستاده خدا به آنان گفت: «زنهار! ماده‌شتر خدا و [نوبت‌] آب‌خوردنش را [حرمت نهيد]». (۱۳) و[لى‌] دروغزنش خواندند و آن [ماده‌شتر] را پى كردند، و پروردگارشان به [سزاى‌] گناهشان بر سرشان عذاب آورد و آنان را با خاك يكسان كرد. (۱۴) و از پيامد كار خويش، بيمى به خود راه نداد. (۱۵)}}

{{سوره‌های قرآن|91|[[سوره بلد]]|[[سوره لیل]]}}

* طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ اول، ۱۹۹۵م.

* مصطفوی، محمدتقی، ه‍گ‍م‍ت‍ان‍ه‌: آث‍ار ت‍اری‍خ‍ی‌ ه‍م‍دان‌ و ف‍ص‍ل‍ی‌ درب‍اره‌ اب‍وع‍ل‍ی‌ س‍ی‍ن‍ا، ت‍ه‍ران‌، بی‌نا، ۱۳۳۲ش.

* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.