انجمن خیریه حجتیه مهدویه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''انجمن خیریه حجتیه مهدویه'''، تشکیلاتی با هدف مبارزه با [[بهائیت]] و فراهم کردن زمینه ظهور [[امام عصر]]، که در سال ۱۳۳۲ توسط [[شیخ محمود حلبی]] تأسیس شد. فعالیت‌های این تشکیلات پیش از [[انقلاب اسلامی]] مورد تایید [[مراجع تقلید]] بود. گرایش غیرسیاسی انجمن حجتیه در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، موجب بدبین شدن انقلابی‌ها به آن شد. بعد از انقلاب، این تشکل دچار انشعاب شد. برخی اعضا به انقلابی‌ها نزدیک شدند و برخی‌‌ دیگر، همان روال گذشته را ادامه دادند. موضع‌گیری [[امام خمینی]] علیه این تشکیلات در سال ۱۳۶۲، منجر به تعطیلی آن شد. پس از آن بارها اخباری از تجدید حیات انجمن حجتیه منتشر شده، اما هیچگاه به طور رسمی فعالیتی از آن دیده نشده است.

بنیانگذار انجمن حجتیه، شیخ محمود ذاکرزاده تولایی، مشهور به شیخ [[محمود حلبی]]، از خطبا و علمای [[مشهد]] بود.<ref>نوذری، عزت ­الله، ۱۳۸۰، ص ۱۴۰.</ref> پس از دهه ۲۰ شمسی و همزمان با رونق فعالیت فرقه بهائیت و فعالیت معتقدان آن در جامعه، بسیاری از روحانیون و اقشار مذهبی درصدد مبارزه و مقابله با این فرقه برآمدند. شیخ محمود حلبی هم که روحانی هیأت مسلم بن عقیل در [[مشهد]] بود، هر ساله در روزهای قبل و بعد از [[نیمه شعبان]]، در خیابان گوهرشاد (صاحب الزمان فعلی) [[مشهد]] که محل سکونت عده‌ای از بهائیان بود، مراسمی برگزار می‌کرد.<ref>عبدالحسین خسروپناه، جریانشناسی ضد فرهنگ‌ها، ص ۴۸۶.</ref>

برخی، حلبی را در برخورد با بهائیان، متأثر از آیت الله شیخ [[احمد شاهرودی]] و آثار وی مانند «الحق المبین» (ردیه‌ای بر مرام و مسلک [[بابیان]] و [[بهاییان]]) دانسته‌اند.<ref>رسول جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی، ص ۵۲۹.</ref> برخی معتقدند اقدامات حلبی پس از آن آغاز شد که هیأت‌های مذهبی، شیخ محمود حلبی و سید عباس علوی را مامور تحقیق و پژوهش درباره بهائیت و بهائیان کردند، اما سید عباس علوی پس از مدتی همنشینی با بهائیان، به آنان پیوست و مبلغ بهائیت شد و این رخداد، احساس خطر شیعیان و مخصوصا شیخ محمود حلبی را برانگیخت.<ref>حسن پناهی، سیاست‌گریزی و ترویج جدایی دین از سیاست، روزنامه جمهوری اسلامی، ۸۱/۸/۹.</ref> بنابر منابعی دیگر، حلبی در سال ۳۲ش، پس از آنکه [[امام زمان]] در خواب از او خواست گروهی را برای مبارزه با بهائیت تشکیل دهد، به فکر تاسیس انجمن حجتیه افتاد.<ref>علیانسب و علوی نیک، جریان شناسی انجمن حجتیه، ص ۱۸.</ref>

شیخ محمود حلبی تا پیش از کودتای ۲۸ مرداد، در عرصه سیاسی و مذهبی فعالیت داشت. در انتخابات مجلس هفدهم از مشهد نامزد شد، اما انتخاب نشد. وی از مبارزان [[ملی شدن صنعت نفت]] به شمار می‌آمد. او با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش، عرصه سیاست را ترک کرد.<ref>رسول جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی، ص ۵۲۸.</ref>

حلبی پس از سرخوردگی در مسایل سیاسی، مشهد را ترک کرد و راهی تهران شد و تا یازده سال به زادگاه خود بازنگشت. وی در سال ۱۳۳۲ش محفلی در تهران با عنوان انجمن ضد بهائیت تشکیل داد که بعد‌ها در سال ۱۳۳۶ش نام «انجمن حجتیه مهدویه» به خود گرفت.<ref>علیانسب و علوی نیک، جریان شناسی انجمن حجتیه، ص ۱۶.</ref> تشکیل چندین کمیته آموزشی، برگزاری جلسات بحث و مناظره، و انجام پژوهش‌ها و تحقیقاتی درباره بهائیت، از اقدامات انجمن حجتیه بود. این اقدامات در شهرهایی که محل تجمع بهائیان بود، پررنگ‌تر صورت می‌گرفت. هزینه‌های انجمن حجتیه از [[وجوهات شرعیه]] و کمک‌های افراد متدین و متمول بازار تامین می‌شد. حلبی در تبلیغ اعتقادات اسلام و نقد بهائیت، از روحانیون کمتر بهره می‌برد و معتقد بود نباید شأن روحانیت در مناظره‌ها تضعیف شود.<ref>عبدالحسین خسروپناه، جریان‌شناسی ضد فرهنگ‌ها، ص ۴۸۹.</ref>

طبق اساسنامه انجمن حجتیه، این انجمن به هیچ وجه در امور سیاسی مداخله نمی‌کرد و مسئولیت هر دخالتی در امور سیاسی از سوی افراد منتسب به خود را، از خود سلب کرده بود. بسیاری، اصل عدم ورود انجمن حجتیه در امور سیاسی را عامل اصلی بدبینی انقلابیون به انجمن دانسته‌اند. انقلابیون که تنها راه مبارزه علیه طاغوت و ظلم و ستم را ضدیت با نظام استبدادی و رژیم شاهنشاهی می‌دانستند، به هیچ وجه دلایل اعضای انجمن را برای مداخله نکردن در امور سیاسی نمی‌پذیرفتند. انجمن هم هیچ گاه از اصول خود عقب‌نشینی نکرد. بنا به گفته علی اکبر پرورش، از اعضای جدا شده انجمن حجتیه، این تشکل از اعضای خود تعهدی مکتوب برای عدم فعالیت سیاسی می‌گرفته است.<ref> عبدالحسین خسروپناه، جریان شناسی ضد فرهنگ‌ها، ص ۴۹۶.</ref>

کمیته‌ای به نام گروه نگارش، مسئولیت داشتند مطالبی در رد بهائیت و اثبات وجود [[امام زمان(عج)]] بنویسند و آرای بهائیان را ابطال کنند. کمیته یا گروه بحث و مناظره، با برگزاری جلسات گفت‌و‌گو با هواداران بهائیت، تلاش می‌کردند ناتوانی آنها در مستدل کردن عقایدشان را نشان دهند. کمیته ارتباط با خارج، در کشورهای مختلفی از جمله [[هندوستان]]، استرالیا، اتریش، انگلیس و آمریکا فعالیت می‌کرد و عضو مؤثر آن، شخصی به نام مهندس شرفی بود که در اوایل انقلاب، فرماندار مسجد سلیمان شد. کمیته گروه کنفرانس‌ها با مسؤولیت مهندس مهدی طیب اداره می‌شد. او بعدها از انجمن‌ جدا شد و اقدام به تأسیس سازمان عبادالصالحین کرد.<ref>عمادالدین باقی، ۱۳۶۲، ص ۱۸۶.</ref>

*آیت الله [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، سوابق انجمن در احیاء امر حضرت بقیه الله و تربیت جوانان توسط انجمن را مورد تقدیر قرار داده بود. همچنین آیت الله [[مرعشی نجفی]] در پاسخ به یکی از اعضای انجمن حجتیه گفته بود: «این مؤسسه خیریه دینیه که با زحمات طاقت‌فرسای حضرت حجت الاسلام و المسلمین و مبلغ الدین المبین آقای حلبی... تأسیس شده، مؤسسه‌ای است بسیار مفید به جهت جوانان و قلع و قمع فرقه ضاله بهائیه و از بدو تأسیس تاکنون، حقیر مطلع هستم که چه فوایدی بر آن مترتب شده و صد‌ها جوان گمراه مستبصر شده و یقیناً توهین به معظم له و انجمن، معلول و به تحریک فرقه ضاله و با وسایط مختلفه می‌باشد.»<ref>عماد باقی، ۱۳۶۲، ص ۲۸۲ و ۲۸۴.</ref> مراجع و علمای دیگری از جمله [[سید محمدهادی میلانی|میلانی]]، [[سید عبدالله شیرازی]] و بهاء الدین محلاتی هم از فعالیت اعضای انجمن تقدیر و تشکر کردند و به آنان اجازه استفاده از [[سهم امام]] (ع) و زکات و اموال [[مجهول المالک]] و نذورات مطلقه را دادند.<ref>عبدالحسین خسروپناه، جریان شناسی ضد فرهنگ‌ها، ص ۵۰۷.</ref>

انجمن حجتیه، به شهادت [[ابوالقاسم خزعلی]] و شهید هاشمی‌نژاد، اجازه فعالیت سیاسی به اعضای خود نمی‌داده و فعالیت سیاسی اعضا منجر به اخراج آنها از انجمن می‌شده است.<ref>عماد باقی، ۱۳۶۲، ص ۱۲۷.</ref> به گفته علی اکبر پرورش، یکی از مسئولان انجمن حجتیه در اصفهان که قبل از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] از این تشکل جدا شد، انجمن حجتیه از اعضای خود تعهد کتبی می‌گرفت تا در امور سیاسی دخالت نکنند.<ref>عماد باقی، ۱۳۶۲، ص ۱۷۵.</ref> حمایت حلبی از مرجعیت [[آیت الله خویی]] پس از درگذشت [[آیت الله حکیم]]، و عدم حمایت از [[مرجعیت]] [[امام خمینی]] هم شاهدی بر مخالفت انجمن حجتیه با فعالیت‌های سیاسی قلمداد شده است. بنابر اظهارات فردی به نام طیب که یکی از مسئولان گذشته انجمن معرفی شده، آقای حلبی با ناباوری با نهضت اسلامی برخورد می‌کرده و معتقد بود که نمی‌شود با رژیم تا دندان مسلح شاه مبارزه کرد. به گفته طیب، حلبی عقیده داشت کسانی که به این راه کشیده می‌شوند خونشان را هدر می‌دهند و کسانی که افراد را به این راه می‌کشانند، مسئول این خون‌ها هستند و معتقد بود که کار صحیح، فعالیت‌های فرهنگی و ایدئولوژیک است، نه مبارزه علیه رژیم.<ref>عماد باقی، ۱۳۶۲، ص ۴۳</ref>

بسیاری از اعضای انجمن حجتیه که از مقلدان امام خمینی بودند، با پیروزی انقلاب اسلامی ایران یا قبل از آن، از انجمن جدا شده و با انقلاب اسلامی همراهی کردند و در جنگ ۸ ساله ایران و عراق هم مشارکت کردند. با این حال برخی از اعضای انجمن حجتیه، دیدگاه انتقادی خود در مواجهه با جمهوری اسلامی را حفظ کردند.<ref> عبدالحسین خسروپناه، جریان شناسی ضد فرهنگ‌ها، ص ۵۲۷.</ref>

با این حال اما برخی بر این عقیده‌اند که ساواک و نظام پهلوی، هم روابط حسنه‌ای با انجمن حجتیه داشته و هم با بهائیان. به گفته علی اکبر پرورش، «یک دفعه ساواک انجمن حجتیه را محدود می‌کرد و حتی افرادی را دستگیر می‌کرد و بعد از دو سه ماه که فشار ایجاد می‌شد، نقطه مقابل، بهائی‌ها را آزاد می‌گذاشت و پس از دو سه ماه، بهائی‌ها را ساواک شدیداً محدود می‌کرد و در مقابل به برادران انجمن اجازه فعالیت می‌دادند. یعنی در حقیقت می‌کوشید یک موازنه ایجاد کند. گاهی این گروه را محدود می‌کرد و گاهی بهائی‌ها را.»<ref>عماد باقی، ۱۳۶۲، ص ۳۵.</ref>

انجمن پس از پیروزی انقلاب، رویکرد مبارزه با بهائیت و رویکرد سلبی نسبت به [[انقلاب اسلامی]] را تغییر داده و به جای نقد بهائیت، به نفی مارکسیسم پرداخت. حلبی تا جریان ۱۷ شهریور، باور به حرکت توده‌ها بر ضد رژیم نداشت، ولی از فردای آن روز، اطمینان پیدا کرد که دست چپی‌ها در کار نیست و به افراد انجمن توصیه کرد که در تظاهرات شرکت کنند. البته برخی از اعضای انجمن به شدت با این رویکرد حلبی مخالفت کردند. انجمن در نشریه انتظار، هواداری خود را از انقلاب اعلام کرد. آن‌ها در تدوین پیش نویس قانون اساسی به پیشنهاد [[شهید مطهری]] مشارکت کرده و جایگاه مردم در قانون گذاری را در محدوده شرع دانست.<ref>عبدالحسین خسروپناه، جریان شناسی ضد فرهنگ‌ها، ص ۴۹۰.</ref>

حلبی، علاوه بر همکاری در تدوین پیش نویس قانون اساسی، بیانیه‌ای در آذرماه ۱۳۵۸ شمسی جهت تأیید قانون اساسی مصوب مجلس خبرگان صادر کرد. البته خود وی از مشهد کاندیدای مجلس خبرگان شد، ولی انتخاب نشد.<ref>عبدالحسین خسروپناه، جریان شناسی ضد فرهنگ‌ها، ص ۴۹۰.</ref>

پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی، اعضای هیأت مدیره، و هیأت مؤسس انجمن حجتیه در مشهد و تهران، عبارت بودند از: شیخ محمود حلبی، محمد صالحی آذری، سید حسین سجادی، محمدحسین سجادی، محمدحسین عطار، غلامحسین حاج محمد تقی باقر، سیدرضا آل رسول، مهندس هوشمند، دخانچی، هاشمی، دکتر عبدخدایی، نماینده مردم مشهد و دکتر محمدمهدی‌پور گل، اینان به طور معمول جلساتی را در منازل یکدیگر با دیگر هواداران انجمن برگزار می‌کردند.<ref>آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد ۵۳۲۷، تاریخ ۶۰/۱۱/۲۹ شماره ۵۹-۱۳.</ref> غیر از منازل شخصی، اعضای انجمن در برخی از نواحی، اقدام به تأسیس حسینیه و مسجد نیز می‌کردند. برگزاری جلسات هفتگی یا ماهانه از عادات مرسوم اعضای انجمن بود، چون با این شیوه می‌توانستند به طور منظم و مرتب همدیگر را ببینید و درباره موضوعات و موارد خاص، تصمیمات مشخصی بگیرند. یکی از مراکز معروف انجمن در مشهد، حسینیه‌ای بود که گروهی از هواداران آن‌ها به سرپرستی محمد صالحی آذری در روستای جاهشک از توابع چناران ساخته بودند.<ref>آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پرونده آیت الله ابوالقاسم خوی، شماره بازیابی ۹۶۴، ص ۱۰۱، تاریخ گزارش ۱ /۸ /۱۳۶۳.</ref>

سنخ مخالفت‌های امام خمینی و انقلابیون با انجمن، تفاوت اساسی با مخالفت‌های سازمان مجاهدین انقلاب و حزب توده داشت. آن‌ها با این گونه مخالفت، درصدد حذف بخشی از مذهبی‌ها و روحانیت از صحنه انقلاب به ویژه مدارس بودند؛ ولی امام بنا داشت هدایت انقلاب به دست کسانی باشد که سابقه انقلابی دارند؛ علاوه بر اینکه برخی از اعضای انجمن با وجود تأکید آقای حلبی، به جریان انقلاب نپیوستند و رویکرد دیگری را دنبال کردند. بدین رو، امام در طی سخنرانی‌هایی به نقد متحجران می‌پرداخت. انجمن در پی سخنان امام خمینی در ۲۱ /۴ /۱۳۶۲ به تعطیلی موقت انجامید. او گفت: «یک دسته دیگر هم که تزشان این است که بگذارید که معصیت زیاد بود تا حضرت صاحب بیاید، حضرت صاحب مگر برای چی می‌آید؟ حضرت صاحب می‌آید که معصیت را بردارد، ما معصیت کنیم که او بیاید؟ این اعوجاجات [کج روی‌ها] را بردارید این دسته بندی‌ها را برای خاطر خدا، اگر مسلمید و برای خاطر کشورتان، اگر ملّی هستید، این دسته بندی‌ها را بردارید و در این موجی که الان این ملت را به پیش دارد می‌برد، در این موج خودتان را وادار کنید و برخلاف این موج حرکت نکنید که دست و پایتان خواهد شکست.»<ref>عبدالحسین خسروپناه، جریان شناسی ضد فرهنگ‌ها، ص ۴۹۲.</ref>

رهبری انجمن در تمام مدت حیاتش با شیخ محمود حلبی بود. در این اواخر، به دلیل سنّ زیادی وی، کارهای اجرایی انجمن توسط [[سید حسن افتخارزاده]] صورت می‌گرفت. وی به صراحت، نظریه جدایی دین از سیاست را نفی کرده و آن را عقیده افراد انجمن نمی‌داند. او، این نظریه را که جهان باید پر از ظلم و جور باشد تا امام زمان بیاید را رد و همچنین انتساب زعامت انجمن را به خود را نیز انکار می‌کند و می‌گوید: «آقای حلبی، کار انجمن را به حدود ده نفر سپرد و بنده روحانی و پیش نماز آن‌ها هستم». وی در باب مدل حکومت و سایر مسایل اجتماعی، نظر [[مراجع تقلید]] را اصل می‌داند. <ref>عبدالحسین خسروپناه، جریان شناسی ضد فرهنگ‌ها، ص ۴۹۲.</ref>

مخالفان انجمن در دهه هفتاد نیز به انتشار نقدهای خود بر این جریان فکری پرداختند. برای نمونه می‌توان از کتاب «ولایتی‌های بی‌ولایت» نوشته محمدرضا اخگری در سال ۱۳۶۸ یا مقالات «انجمن حجتیه نسلی مأیوس از حرکت و انقلاب» در نشریه «راه مجاهد» آقای میثمی که در سال ۱۳۶۸ به صورت کتاب منتشر شد، نام برد. اوایل سال ۱۳۸۱ شمسی، موج دیگری بر ضد انجمن حجتیه شکل گرفت و برای چندمین بار، مسأله انجمن با پیروزی احمدی‌نژاد در انتخابات ریاست جمهوری در خرداد ۱۳۸۴ شمسی از سوی آیت الله توسلی از اعضای بیت امام مطرح گردید. <ref>عبدالحسین خسروپناه، جریان شناسی ضد فرهنگ‌ها، ص ۴۹۵.</ref>

*حمید کرمی‌پور، خاطرات ابوالقاسم خزعلی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۲ش.