حافظ شیرازی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شمس‌الدین محمد''' متخلص به '''حافظ''' و ملقّب به '''لِسان‌الغیب''' از شاعران پارسی‌زبان در قرن هشتم [[هجری قمری|هجری]] بود. او را از بزرگ‌ترین غزل‌سرای این زبان برشمرده‌اند. برخی گفته‌اند وجه تخلص و شهرت او به حافظ، آن است که او، حافظ [[قرآن]] بوده و بسیاری از ابیات او ترجمان مفاهیم قرآنی است. حافظ‌شناسان مذهب حافظ را [[محمد بن ادریس شافعی |شافعی]] دانسته‌اند ولی در عین حال با استناد به برخی ابیات دیوانش، بر گرایش و علاقه او به [[اهل‌البیت علیهم‌السلام |اهل بیت]] تاکید کرده‌اند.

در مورد خاستگاه حافظ اتفاق نظر وجود ندارد. انصاری کازرونی (سده ۱۰ق) اصل خاندان او را از [[عراق عجم]] و اهل رودآور [[همدان]]، و خود حافظ را زاده و رشدیافته [[شیراز]] دانسته است.<ref>انصاری کازرونی، مرقوم پنجم کتاب سلم السموات، ۱۳۴۰ش، ص۱۴.</ref> فخرالزمانی قزوینی، نیای حافظ را از مردم کوپای (کوهپای) [[اصفهان]] خوانده که در روزگار اتابکان فارس، به شیراز کوچ کرده است.<ref>فخرالزمانی، تذکره میخانه، ۱۳۶۷ش، ص۸۵.</ref> لقب یا نام جدش را غیاث الدین و لقب یا نام پدرش را به اختلاف بهاءالدین یا کمال الدین آورده‌اند.<ref>همایونفرخ، رکن الدین، حافظ خراباتی، 1379ش، ج1، ص100</ref>

در سال تولد حافظ اختلاف است و آن را از ۷۰۰ تا ۷۲۶ق گفته‌اند.<ref>مجاهدى، محمد على، سيرى در تاريخ زندگى و برگزيده غزليات حافظ، 1383ش، ص16</ref> حافظ در زمان خود تنها به لقب شمس الدین و تخلص حافظ مشهور بوده و القاب و عناوینی همچون خواجه، لسان الغیب، ترجمان الاسرار، عمدة العارفین و سلطان الشعرا و نیز نسبت او یعنی شیرازی، ظاهرا پس از مرگ او اطلاق شده است.<ref>خواندمیر، حبیب السیر، ۳(۲)، ص۲۸۸؛ معین، حافظ شیرین سخن، ج۱، ص۹۷.</ref>

شرایط سیاسی ایران در عصر حافظ نابسامان بود تا بدانجا که آن را عصر ملوک‌الطوایف [[ایران]] میان دو دولت [[ایلخانان |ایلخانیان]] و [[تیموریان]] خوانده‌اند. در سال ۷۴۳ق ابواسحاق اینجو در شیراز به قدرت رسید که مردی شاعر و شعردوست بود و این امر در شعر حافظ بازتاب یافته است. حکومت او دیری نپایید و در سال ۷۵۸ق با غلبه مبارزالدین مظفری بر فارس، حافظ دوره سختی را تجربه کرد که انعکاس آن نیز در اشعار او هویداست و هر جا از «محتسب» سخن گفته، گویا منظور او همین امیر مظفری است. پس از آن، دوره حکومت شاه شجاع آغاز می‌شود که فردی شاعر و ادیب بوده و حافظ ۳۲ سال از عمر خود را در زمان او سپری کرده و اشعار بسیاری درباره او گفته است.{{مدرک}}

سال وفات حافظ ۷۹۲ق است. او را در کتِ شیراز یا مصلای آن شهر دفن کردند و ۶۳ سال بعد عمارتی بر آن ساخته شد.<ref>جمعی از نویسندگان، حافظ، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۰ش، ج۱۹، ص۵۸۸.</ref> آرامگاه کنونی او در سال ۱۳۱۴ ش ساخته شده که از معماری دوره زندیه الهام گرفته شده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/92072012417/%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AD-%D8%A8%D9%86%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%AA طراح بنای آرامگاه حافظ کیست؟]، خبرگزاری ایسنا.</ref>

{{ب|صبحدم از [[عرش]] می‌آمد سفیری عقل گفت|قدسیان گویی که شعر حافظ از بر می‌کنند}}

:::محافظت درس قرآن... و تحشیه کشاف و مفتاح و مطالعه مطالع و مصباح... از جمع غزلیاتش مانع آمدی.<ref>گلندام، محمد، مقدمه جامع دیوان حافظ، ص۴۷ و ۴۸</ref> مراد از کشاف کتاب [[الکشاف عن حقیقة التنزیل]] اثر [[زمخشری]] است که خود حافظ نیز در اشعارش از آن یاد کرده است.

[[پرونده:مردی ز کننده خیبر پرس.jpg|بندانگشتی|270px|قطعه خوشنویسی از یک رباعی از حافظ درباره [[امام علی(ع)]]، خط از تجلی علی‌شاه، در سال ۱۱۸۸ق.]]

:::حافظ، عارف شیراز، سردفتر اهل راز و در حقایق و معارف ممتاز بود و... '''ایمان او مُبرّا از عیب و ریب است'''.<ref>سید نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران، ج۲، ص۱۱۹.</ref>

[[سید موسی شبیری زنجانی| شبیری زنجانی]] حافظ را سنی مذهب می‌داند و شواهدی بر این مدعی اقامه کرده است از جمله اینکه شیراز در دوران حافظ، مرکز اهل سنت بود و شیعه بودن حافظ در شیراز مثل سنی بودن یک شخص در قم، بعید و غیر عادی است. بعضی افراد اشعاری از دیوان حافظ را دلیل بر تشیع وی می دانند در حالی که این ابیات در نسخه های کهن موجود نیست و به مرور زمان به دیوان او افزوده شده است.<ref>شبیری زنجانی، جرعه ای از دریا، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۳۰۰.</ref>»‌ همچنین حافظ قوام دین را به چند نفر معرفی می‌کند که یکی از آنها مجدالدین اسماعیل فالی، قاضی القضات اهل سنت شیراز است.<ref>شبیری زنجانی، جرعه ای از دریا، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۳۰۰.</ref>متقابلاً پاره ای از محققان نه تنها حافظ را شیعه که برخی از اشعارش را منطبق با اعتقادات شیعه مانند [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام زمان]] و امام حسین و...دانسته‌اند. به عنوان نمونه غزلی که مطلعش این است: سلام الله ما کرّ اللیال

{{ب| علی وادی الاراک و من علیها|و دار باللوی فوق الرمال}}

{{ب |دعاگوی غریبان جهانم|و ادعو بالتواتر و التوالی}}

{{ب|به هر منزل که رو آرد خدا را|نگه دارش به لطف لایزالی}}{{پایان شعر}}<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh463 سایت گنجور].</ref> را در باره امام زمان و این بیت:

{{شعر}}{{ب| مریدِ پیرِ مُغانم ز من مرنج ای شیخ|

چرا که وعده تو کردیّ و او به جا آورد}}{{پایان شعر}}<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh145 سایت گنجور].</ref> از غزلی دیگر را در در باره [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین]] وشهادت [[حضرت علی‌اکبر علیه‌السلام|علی اکبر]] دانسته‌اند.<ref>[https://fa.shafaqna.com/news/455838/%D8%AA%D8%B9%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%84%D8%A8-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8/ تعبیر جالب شعر حافظ در مورد حضرت علی اکبر به روایت علامه طهرانی]، سایت خبری شفقنا.</ref>

*'''از لحاظ ساختار''': ساختار غزل‌های حافظ مانند قرآن، خطی و تک مضمونی نیست، یعنی حافظ اسیر یک خط باریک معنایی نیست که ملزم باشد آن را از آغاز تا پایان غزل دنبال کند، بلکه سبک او سیری و دایره‌ای است یعنی در عین حفظ وحدت، به مضامین مختلف می‌پردازد.<ref>خرمشاهی، ذهن و زبان حافظ، ص۲۴</ref>

|گرت هواست که معشوق نگسلد پیوند|نگاه‌ دار سرِ رشته تا نگه دارد

*<big>إِنِّی آنَسْتُ نَارً‌ا سَآتِیکم مِّنْهَا بِخَبَرٍ‌ أَوْ آتِیکم بِشِهَابٍ قَبَسٍ ([[سوره نمل]]، ۷ و [[سوره طه]] آیه ۱۰ لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِقَبَسٍ)

در کتاب «روح مجرد» آمده است: مرحوم [[سید علی قاضی طباطبایی |قاضی]]، حافظ شیرازی را هم عارفی کامل می‌دانستند و اشعار مختلف او را، شرح منازل و مراحل سلوک تفسیر می‌کردند.<ref>محمد حسین حسینی طهرانی، روح مجرد، ص۳۴۳.</ref>وی هم چنان دیوان حافظ را سراسر عشق‌ و تجلّی و شهود و [[عرفان نظری |عرفان‌]]، و رموز مختلفۀ راه‌ سلوک إلی الله‌ می داند که تمامش درس‌ و دستور العمل‌ در لباس‌ شعر و تشبيه‌ و تمثيل‌، و بيان‌ معارف‌ عاليه‌ در لباس‌ مجاز از باب‌ تشبيه‌ معقول‌ به‌ محسوس‌ است. <ref>طهرانی، سید محمدحسین، ج۴، ص۱۸۵.</ref>[[سید محمدحسین حسینی تهرانی|علامه طهرانی]] بر این باور است که کلمات اولیاى [[خدا]] و عرفاى بالله داراى رموز و اشارات و کنایاتى است که فهم آنها اختصاص به خود آنها و همطرازانشان دارد و از اشارات و رموز عارف عالیقدر اسلام خواجه حافظ شیرازى کسى می‌تواند اطّلاع پیدا نماید كه هم درجه و هم مقام با او باشد.<ref>[http://nooremojarrad.com/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87/%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%B7%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%88_%D9%81%D9%87%D9%85_%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1_%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86%DB%8C علامه طهرانی و فهم اشعار عرفانی]، دانشنامه تخصصی علامه طهرانی.</ref>

*[[امام علی در اشعار فارسی ]]

*حسینی طهرانی، محمد حسین، روح مجرد (یاد نامه مرحوم حاج سیذ هاشم موسوی حداد)، انتشارات علامه طباطبایی.

*خرمشاهی،حافظ نامه، علمی و فرهنگی، چاپ یازدهم، ۱۳۷۹ش.

*خرمشاهی،حافظ، طرح نو، ۱۳۷۸ش.

*سعیدی، علی، «قرائت قرآن در چهارده روایت و تضمین حافظ»، علوم اسلامی، ش۱۲، ۱۳۸۷.