بنی‌اسد: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بنی اسد'''تیره‌ای از عرب عدنانی است موسوم به بنی اسد بن خزیمه. این تیره با این که در مقایسه با دیگر قبایل بزرگ، در تاریخ سده‌های نخستین هجری، ویژگی برجسته و نقشی چشم‌گیر نداشته است، یکی از تیره‌های مهم مُضَری، از اعراب شمال عربستان، به شمار می‌رود.  

بنا به نقل طبری از سیف بن عمر، بنی اسد در فتوحات عراق و به ویژه قادسیه، از خود رشادت‌هایی نشان دادند.  و در ناحیۀ عراق و به ویژه اطراف کوفه و بصره ساکن شدند و گروه‌هایی از ایشان نیز به سوی شام هجرت کردند.  

تیره‌ای از عرب عدنانی، موسوم به بنی اسد بن خزیمه. این تیره با اینکه در مقایسه با دیگر قبایل بزرگ، در تاریخ سده‌های نخستین هجری، ویژگی برجسته و نقشی چشم‌گیر نداشته است، یکی از تیره‌های مهم مُضَری، از اعراب شمال [[عربستان]]، به شمار می‌رود. زنجیرۀ نسب بنی اسد، پس از خزیمه، از مُدرکة بن الیاس به معدّ بن نزار می‌رسد.<ref>کلبی، جمهرة...، 19-21، 168-169.</ref> چند تیرۀ مشهور دیگر عرب نیز عنوان بنی اسد داشتند که جدا از بنی اسد بن خزیمه هستند<ref>نکـ: سمعانی، ج1، ص214.</ref>، بنی اسد به چندین شاخه و عشیرۀ دیگر تقسیم شده‌اند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به بنی صیدا، بنی فَقعَس، بنی نَضر بن قُعَین، بنی زَنیه، بنی غاضره و بنی نعامه اشاره کرد.<ref>ابن قتیبه، المعارف، ص65.</ref><ref>نیز نکـ : ابن درید، الاشتقاق، ص180.</ref>

بنی اسد غالباً در شبه جزیرۀ عربستان، در صحرای نجد و تهامه و در کنار منابع آب ساکن بودند.<ref>نکـ : ابوالفرج، الاغانی، ج15، صص300، 377، ج17، ص86.</ref> گفته‌اند که خزیمة بن مدرکه ، نیای بنی اسد، نخستین مضری‌ای بود که در مکه سکنا گزید و اول کسی بود که بت هُبَل را در جای خود نصب کرد و بدین سبب، آن را هبل خزیمه می‌خواندند.<ref>کلبی، اصنام، ص28.</ref>

از دیگر حوادث مربوط به بنی اسد، مقارن ظهور اسلام، شرکت ایشان در مجموعۀ قبایل متحد و هم پیمان قریش معروف به «احابیش» است<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج1، ص127.</ref><ref>دربارۀ احابیش نکـ : زریاب، سیرۀ رسول الله (ص)، صص56-58.</ref>، پیوند ایشان با قریش تا سالها، به گونه‌های مختلف استوار بود.

در آغاز ظهور اسلام، کسانی از این قبیله، به ویژه آنها ساکن شهر مکه بودند، در میان مسلمانان اولیه دیده می‌شدند؛ مانند قیس بن عبدالله اسدی از مهاجران به [[حبشه]] بود.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، ج4، ص6.</ref><ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج4، ص221.</ref> در میان اصحاب مشهور حضرت [[پیامبر (ص)|رسول (ص)]] نیز کسانی از این قبیله مانند عبدالله بن جحش و عکاشة بن محصن را می‌توان نام برد.<ref>ابن قدامه، التبیین فی انساب القریش، ص506.</ref> و باید گفت که ازدواج پیامبر (ص) با زینب دختر جحش، در حدود سال5ق. موجب تفاخر بنی اسد بوده است.<ref>ابن حبیب، المحبر،ص86.</ref><ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج8، ص101.</ref>

بنا به نقل طبری از سیف بن عمر، بنی اسد رد فتوحات [[عراق]] و به ویژه [[قادسیه]]، از خود رشادت‌هایی نشان دادند.<ref>طبری، تاریخ، ج3، صص486، 534-539.</ref><ref>نیز نکـ: کلبی، جمهرة، ص176.</ref> و در ناحیۀ عراق و به ویژه اطراف [[کوفه]] و [[بصره]] ساکن شدند و گروه‌هایی از ایشان نیز به سوی شام هجرت کردند.<ref>ابن عدیم، بغیة الطلب، ج1، ص534.</ref> پس از بنای کوفه، بنی اسد یکی از نخستین قبایلی بود که در یکی از «[[اسباع]]» آن شهر همراه غطفان و چند قبیلۀ دیگر سکنا گزید<ref>طبری، تاریخ، ج4، صص45،48.</ref><ref>نیز نکـ: نصر، وقعة صفین، ص117.</ref> [[امام علی (ع)]] پس از [[جنگ جمل]] – که بنی اسد هم در آن به طرفداری از امام جنگیده بود.شیخ مفید، الجمل، ص321. آنها را در سُبعی گنجانید که شامل قبایل بزرگ‌تر مضری، یعنی قریش و کنانه می‌شد.<ref>طبری، تاریخ، ج4، ص500.</ref>

کثرت بنی اسد در کوفه چنان بود که در همان سال‌های نخست، دومین قبیلۀ ساکن شهر، پس از هَمدان، شمرده می‌شد.<ref>نصر، وقعة صفین، ص311.</ref> در حدود سال 50ق/670م با توجه به شرایط جدیدی که خلافت معاویه پدید آورده بود، زیاد، حاکم عراق، در ساختار قبیله‌ای کوفه تغییراتی داد و «اسباع» را به «ارباع» تبدیل کرد و اسد و مِذحَج رادر ربع چهارم جای گرفتند.<ref>طبری، تاریخ، ج4، ص48.</ref><ref>نیز نکـ: ماسینیون، خِطَط الکوفه، صص15-16.</ref><ref>خلیف، حیاة الشعر فی الکوفه، ص31.</ref> این نظام جدید تا سال‌ها همچنان پا بر جا بود.<ref>نکـ: طبری، تاریخ، ج7، ص172.</ref>

در حدود سدۀ3ق، گروه بزرگی از قبیلۀ بنی اسد در شهر [[حلب]] و اطراف آن ساکن شدند.<ref>نکـ: ابن عدیم، بغیة الطلب، ج1، ص534.</ref> اما منطقه [[بین النهرین]] همچنان زیستگاه اصلی آنان بود، هرچند به عشیره‌های دیگری تقسیم شدند و برخی به [[ایران]] نیز آمدند. مهم‌ترین [[عشیره|عشیرۀ]] بنی اسد که بیش از یک قرن در نقاطی از [[خوزستان]] و جنوب عراق، امارت موروثی یافتند، [[مزیدیان]] هستند. بنی مزید در حکومت [[آل بویه]] بر دیگر عشیره‌های بنی اسد قدرت یافتند و به خصوص پیوند ایشان با کردان منطقه بر قدرتشان افزود، چنان که در [[حلّه]] و نواحی اطراف تا [[اهواز]] و [[حویزه|هویزه]] امارتی بنیان نهادند و بعدها نیز در حوادث مربوط به روابط میان [[برکیارق]] و سلطان محمد، فرزندان ملک‌شاه، نقشی بسزا ایفا کردند.<ref>نکـ: کرکوش، تاریخ الحله، صص13-20.</ref> در روزگار معاصر، بنی اسد در عراق، مجموعه‌ای از عشایر را تشکیل می‌دهند که به آنها «<ref>اهل الجزائر</ref>» هم گفته می‌شود. آنها غالباً در جنوب نهر [[فرات]] و اطراف [[کربلاء]] سکنا دارند.<ref>طاهر، العشائر العراقیة، صص100-101.</ref><ref>برای نش ایشان در حوادث معاصر، نکـ: بستانی، دائرة المعارف، ج3، صص473-474.</ref>

شهرت بنی اسد در روزگار معاصر بیشتر به [[تشیع]] آنان است. بیشتر اهالی کوفه به تشیع گرایش داشتند و مرکزیت یافتن این شهر در دورۀ خلافت [[حضرت علی (ع)]] در این موضوع بی‌تأثیر نبود. گو اینکه در آغاز خلافت امام علی (ع) گرایش به تشیع در میان بزرگان بنی اسد چندان رایج نبوده است<ref>نکـ: ابراهیم بن محمد، الغارات، ج1، ص323، ج2، ص484.</ref> ، با این همه، گروه کثیری از [[شیعیان]] برجستۀ کوفه از قبیلۀ بنی اسد یا [[موالی]] ایشان بوده‎‌اند.<ref>مثلا نکـ: کشی، معرفة الرجال، صص78-79، 413، 478.</ref><ref>نجاشی، رجال، صص20،27.</ref>

دو تن از مشهورترین اصحاب امام حسین (ع) در [[واقعه کربلا|واقعۀ عاشورا]]، از بنی اسد بودند؛ مسلم بن عوسجۀ اسدی<ref>ابی‌مخنف، مقتل الحسین(ع)، پاورقی ص136.</ref><ref>زرکلی،الاعلام، ج7، ص222.</ref> و حبیب بن مظاهر اسدی.<ref>علامه حلی، خلاصه الاقوال فی معرة الرجال، ص132.</ref>

اینکه پاره‌ای روایات مربوط به [[واقعه كربلا|واقعۀ کربلاء]]، نشان از شرکت چند تن از افراد بنی اسد در لشکر کوفه دارد<ref>بلاذری، ج3، ص205. طبری، تاریخ، ج5، صص448، 468.</ref><ref>ابن اثیر، الکامل، ج4، ص91.</ref>، اما گروهی دیگر از ایشان که احتمالاً اهل شهر کوفه بودند و در آبادی‌های اطراف شهر سکنا داشتند، پیکر شهدای [[واقعه كربلا|اهل بیت (ع)]] را دفن کردند.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ج3، ص205.</ref><ref>طبری، تاریخ، ج5، ص455.</ref> <ref>شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص114.</ref><ref>ابن اثیر، الکامل، ج4، ص80.</ref> این موضوع چندان شهرت یافته است که در نمایش سنتی [[واقعه كربلا|تعزیه]]، نمایش ویژه‌ای به تدفین شهدا به دست افراد بنی اسد اختصاص دارد.<ref>همایونی، تعزیه و نمایش در ایران، ص100.</ref><ref>شهریاری، کتاب نمایش، ج1، صص118، 268-269.</ref> همچنین گروهی از راویان و اصحاب ائمه (ع) از بنی اسد یا موالی ایشان بوده‌اند.<ref>مثلا نکـ: نجاشی، رجال، صص14، 20، 22،27، 127.</ref> از مشهورترین دانشمندان شیعی از این قبیله، می‌توان به [[نجاشی|ابوالعباس نجاشی اسدی کوفی]]، رجال شناس بزرگ سدۀ پنجم هجری، اشاره کرد.

قبیلۀ بنی اسد به سبب صحرانشینی، مورد توجه دانشمندان لغت‌ شناس و ادیب نیز بوده، و گفته‌اند که این قبیله یکی از منابع ادبی در سده‌های نخستین هجری به شمار می‌آمده است.<ref>نکـ: سیوطی، المزهر، ج1، ص211.</ref>

از بنی اسد بن خزیمه شاعران بزرگی نیز برخاستند. مشهورترین ایشان [[کمیت بن زیاد اسدی]]، شاعر بزرگ شیعی است.<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج5، ص388.</ref> از دیگر شاعران ایشان، می‌توان به بشر ابن ابی حازم اشاره کرد که هم دوران جاهلیت و هم اسلام را درک کرد<ref>ابن قتیبه، الشعر و الشعراء، صص145-147.</ref> ، ایمن بن خریم، ابن زبیر، اقیشر از دیگر شاعران مشهور این قبیله‌اند.

اخبار و آثار بنی اسد را محمد بن عبدالملک فقعسی-که تا پس از روزگار [[منصور دوانیقی|منصور عباسی]] حیات داشت- در کتابی با عنوان مآثر بنی اسد و اشعارها گرد آورده بود<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص55.</ref> که اینک نشانی از آن در دست نیست.

{{ستون-شروع|2}}

{{ستون-شروع|2}}

# ابن‌ اثير، على‌، '''اسدالغابة'''، قاهره‌، 280ق‌.

# ابن اثیر، '''الكامل'''.

# ابن‌ حبيب‌، محمد، '''المحبر'''، به‌ كوشش‌ ايلزه‌ ليشتن‌ اشتتر، حيدرآباد دكن‌، 361ق‌/942م‌.

# ابن‌ دريد، محمد، الاشتقاق‌، به‌ كوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، 378ق‌/958م‌.

# ابن‌ سعد، محمد، '''الطبقات‌ الكبري‌'''، بيروت‌، دارصادر.

# ابن‌ عديم‌، عمر، '''بغيةالطلب‌'''، به‌ كوشش‌ سهيل‌ زكار، دمشق‌، 988م‌؛

# ابن‌ قتيبه‌، عبدالله‌، '''الشعر و الشعراء'''، به‌ كوشش‌ دخويه‌، ليدن‌، 902م‌؛

# ابن‌ قتيبه‌، '''المعارف‌'''، به‌ كوشش‌ ثروت‌ عكاشه‌، قاهره‌، 960م‌؛

# ابن‌ قدامه‌، عبدالله‌، '''التبيين‌ فى‌ انساب‌ القرشيين‌'''، به‌ كوشش‌ محمد نايف‌ دليمى‌، بيروت‌، 408ق‌/988م‌؛

# ابن‌ نديم‌، الفهرست‌؛

# ابن‌ هشام‌، عبدالملك‌، '''السيرة النبوية'''، به‌ كوشش‌ مصطفى‌ سقا و ديگران‌، قاهره‌، 355ق‌؛

# ابوالفرج‌ اصفهانى‌، '''الاغانى‌'''، قاهره‌، دارالكتب‌ المصريه‌؛

# بستانى‌، بطرس‌، '''دائرةالمعارف‌'''، بيروت‌، 956م‌ بب؛

# بلاذري‌، احمد، ، '''فتوح‌البلدان‌'''، به‌ كوشش‌ دخويه‌، ليدن‌، 865م‌؛

# زرياب‌، عباس‌، '''سيرة رسول‌الله‌ (ص‌)'''، تهران‌، 372ش‌؛

# سمعانى‌، عبدالكريم‌، '''الانساب‌'''، حيدرآباد دكن‌، 382ق‌/962م‌؛

# سيوطى‌، '''المزهر'''، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌ و ديگران‌، قاهره‌، 406ق‌/986م‌؛

# شهرياري‌، خسرو، '''كتاب‌ نمايش‌'''، تهران‌، 365ش‌؛

# شيخ‌ مفيد، محمد، '''الارشاد'''، قم‌، 412ق‌؛

# شیخ مفید، '''الجمل‌'''، به‌ كوشش‌ على‌ ميرشريفى‌، قم‌، 413ق‌؛

# طاهر، عبدالجليل‌، '''العشائر العراقية'''، بغداد، 972م‌؛

# طبري‌، تاريخ‌.

# كركوش‌، يوسف‌، '''تاريخ‌ الحلة'''، نجف‌، 385ق‌/965م‌؛

# كشى‌، محمد، معرفة الرجال‌، اختيار شيخ‌ طوسى‌، به‌ كوشش‌ حسن‌ مصطفوي‌، مشهد، 348ش‌؛

# كلبى‌، هشام‌، '''الاصنام‌'''، به‌ كوشش‌ احمد زكى‌ پاشا، قاهره‌، 916م‌؛

# ماسينيون‌، لوئى‌، '''خِطَط الكوفة'''، ترجمة مصعبى‌، صيدا، 358ق‌/939م‌؛

# نجاشى‌، احمد، '''رجال‌'''، به‌ كوشش‌ موسى‌ شبيري‌ زنجانى‌، قم‌، 407ق‌؛

# نصربن‌ مزاحم‌، '''وقعة صفين‌'''، به‌ كوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، 382ق‌/962م‌؛

# واقدي‌، محمد، '''المغازي‌'''، به‌ كوشش‌ مارسدن‌ جونز، لندن‌، 966م‌؛

# همايونى‌، صادق‌، '''تعزيه‌ و نمايش‌ در ايران‌'''، شيراز، 368ش‌؛