جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: تفاوت میان نسخه‌ها

[[محمد فاضل لنکرانی|محمد فاضل‌ لنكرانی]]، [[علی مشكينی]]، [[احمد جنتی]]، [[ابوالقاسم خزعلی]]، [[محمد يزدی]] و [[احمد آذری قمی]] مؤسسین این مجموعه بودند. تلاش برای اثبات [[مرجع تقلید|مرجعیت]] [[امام خمینی]]، مبارزه با حکومت پهلوی، پیشنهاد برپایی حکومت اسلامی و خلع سلطنت، از مهم‌ترین تحرکات سیاسی این نهاد در حکومت پهلوی بود. حضور اعضای آن در [[شورای نگهبان]] و [[شورای عالی قضائی]]، دیوان عالی کشور، ریاست [[مجلس خبرگان رهبری|مجلس خبرگان]]، تأثیرگذاری در تعیین [[مراجع تقلید]] و ... نیز از فعالیت‌های جامعه مدرسین، پس از [[انقلاب اسلامی|انقلاب]] بوده است.

پس از درگذشت آیت اللّه بروجردی در ۱۳۴۰ش، اعضای جدیدی به «هیئت مدرسین» پیوستند. چند تن از فضلا و مدرسان حوزه نیز بدون عضویت، با این هیئت همکاری می‌کردند.<ref>رجوع کنید به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. ۱۳۸۳ش ب، ص۲؛ محمد یزدی، همان مصاحبه، ص۱ـ۲.</ref> «هیئت مدرسین» پس از برگزاری جلسات متعدد، اهداف خود را تعیین و اساسنامۀ «جامعۀ مدرسین» را تنظیم کرد.<ref>جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، روابط عمومی، ص۱۹.</ref>

در اساسنامۀ جامعه در این زمان، اهداف آن چنین ذکر شده بود:<ref>جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ۱۳۶۰ش، ص۴ـ ۵.</ref>

جامعۀ مدرسین دارای یازده بخش بود:<ref>جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ۱۳۶۰ش، ص۲۳ـ ۲۸.</ref>

# بخش مسائل سیاسی، که بررسی رویدادهای سیاسی و تهیه گزارش برای جامعه را به عهده داشت و نیز مسئول تهیه و تنظیم اعلامیه‌های سیاسی جامعه و بررسی در باره مسائلی چون نامزدهای مجلس شورای اسلامی و ریاست جمهوری بود؛

# بخش مسائل اقتصادی، که بررسی و تحقیق در باره احکام اقتصادی اسلام، بررسی موضوعات اقتصادی و کیفیت تطبیق احکام کلی بر آنها، و تهیه پاسخ سؤالات مربوط به امور اقتصادی جامعه بر اساس فتاوای امام خمینی را برعهده داشت ؛

# ترویج و گسترش معارف [[اسلام]] ناب محمدی و مکتب [[اهل بیت|اهل بیت معصومین]] (ع)؛

بر اساس اساسنامۀ مذکور، ارکان جامعۀ مدرسین را هیئت مؤسس، شورای عالی، رئیس شورای عالی، و هیئت رئیسه تشکیل می‌دهد. اعضای شورای عالی جامعۀ مدرسین، اعضای رسمی جامعه‌اند که به شرط دارا بودن صلاحیت علمی تدریس [[درس خارج]] یا سطوح عالی حوزوی و التزام عملی به نظام [[جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی]] و [[ولایت فقیه]] و رعایت شئون حوزوی، عضو این شورا می‌شوند.<ref>جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ۱۳۸۳ش الف، ص۵.</ref>

این مدرسه که زیر نظر جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم<ref>مصوب ۲۰ اسفند ۱۳۶۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی و با هدف تربیت قاضی جهت قوۀ قضائیه.</ref> اداره می‌شد، با عنوان دانشگاه قم مستقل شده است، اما هیئت امنای این دانشگاه به پیشنهاد جامعه مدرسین تعیین می‌گردد<ref>محسن صالح، مصاحبه مورخ ۶ بهمن ۱۳۸۳.</ref>

این شورا نیز مهم‌ترین تشکیلات وابسته به جامعه مدرسین است که اعضای آن با تأیید مراجع تقلید و رهبر انقلاب منصوب می‌شوند. وظیفۀ این شورا سیاستگذاری و هدایت و نظارت اداره حوزه‌های علمیه از طریق مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ قم و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیۀ خواهران است.<ref>رجوع کنید به محسن صالح، مصاحبه مورخ ۶ بهمن ۱۳۸۳؛ برای آگاهی از سیر تشکیل شورای عالی و مدیریت حوزه و وظایف و عملکرد آن رجوع کنید به فیروزی، ص۵ـ۱۰.</ref>

هيأت ‌مؤسس عبارتند از: آيات ‌[[محمد فاضل لنکرانی|محمد فاضل‌ لنكرانی]]، [[علی مشكينی]]، احمد جنتی، [[ابوالقاسم خزعلی]]، محمد يزدی و احمد آذری قمی.<ref>[http://www.jameehmodarresin.org/index.php/tashkilatejameeh/daftar-jameeh/asasnameh/3764-2014-05-26-06-49-44 اساسنامه؛ وبگاه رسمی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]</ref>

{{ستون-شروع|4}}

* علي افتخاری

* محسن حرم پناهی

{{ستون-شروع|4}}

* مهدی شب زنده دار

* محمد علی شرعی

* ابوالقاسم عليدوست

* حسن نظري شاهرودي

جامعۀ مدرسین در دهۀ ۱۳۴۰ش و ۱۳۵۰ش و پیش از پیروزی [[انقلاب اسلامی]] در [[بهمن]] ۱۳۵۷ش، متأثر از اوضاع جامعه، به سمت فعالیت سیاسی سوق یافت. پس از دستگیری شبانه و محاکمۀ [[امام خمینی]] در دادگاه نظامی در ۱۳۴۲ش و در شرایطی که بیم اعدام ایشان می‌رفت، تلاش دو تن از اعضای جامعۀ مدرسین در اثبات [[مرجع تقلید]] بودن امام و در پی آن اعلام مرجعیت امام از سوی مراجع تقلید، مانع صدور حکم اعدام برای امام شد و در نهایت به آزادی ایشان در [[فروردین]] ۱۳۴۳ش انجامید.<ref>رجوع کنید به ایزدی نجف آبادی، ج ۱، ص۵۱؛ یزدی، ص۳۱۸ـ ۳۱۹، ۳۳۰.</ref>

فعالیت جامعۀ مدرسین در پی دستگیری دوباره و تبعید امام خمینی به [[ترکیه]] در ۱۳ [[آبان]] ۱۳۴۳ش و سپس تبعید به [[عراق]] در ۱۳ [[ماه مهر|مهر]] ۱۳۴۴ش، وارد مرحلۀ جدیدی گشت. در این سال‌ها اعضای جامعه با چاپ و تکثیر اطلاعیه‌های امام خمینی و نیز برگزاری سخنرانی یا صدور بیانیه، پیشگام زنده نگه داشتن حرکت امام خمینی در جامعه بودند.<ref>رجوع کنید به مسعودی خمینی، ص۳۸۰؛ ایزدی نجف آبادی، ج ۲، ص۴۱۴.</ref>

در [[خرداد]] ۱۳۴۹ش و پس از رحلت آیت اللّه [[سیدمحسن حکیم]]، یازده تن از اعضای جامعه، با صدور اعلامیه، در تثبیت مرجعیت امام خمینی، تلاش گسترده کردند.<ref>رجوع کنید به امام در آیینه اسناد، ج ۴، ص۴۹۰ـ۴۹۲.</ref> در واکنش به این اقدام، رژیم پهلوی ۲۵ تن از اعضای فعال جامعه را بازداشت و تبعید کرد.<ref>رجوع کنید به محمد یزدی، همان مصاحبه، ص۲؛ خلخالی، ج ۱، ص۱۸۵ـ ۱۸۷.</ref>

در این سال‌ها اعضای جامعۀ مدرسین، باتوجه به اختناق حاکم بر کشور، به مناسبت‌هایی می‌کوشیدند با مطرح کردن نام و آرای امام خمینی مانع فراموش شدن حرکتِ مبارزاتی ایشان شوند؛ صدور اعلامیه‌ها و بیانیه‌هایی در اعتراض به ادامۀ تبعید امام، برگزاری مراسم یادبود فرزند امام، حجت الاسلام والمسلمین [[سید مصطفی خمینی]]، در قم و دیگر شهرستان‌ها که سهمی جدّی در ایجاد فضای مبارزاتی بر ضد حکومت پهلوی داشت، و برگزاری راهپیمایی و تظاهرات نمونه‌هایی از این اقدامات است.<ref>رجوع کنید به امام در آیینه اسناد، ج ۳، ص۳۲۵ـ ۳۲۹، ج ۴، ص۳۷۱؛ «اعلامیه جمعی از اساتید و فضلاء حوزه علمیه قم»، ۷ محرّم ۱۳۹۹؛ ایزدی نجف آبادی، همانجا؛ نوزده دی به روایت اسناد ساواک، ص۳۲ـ۳۳؛ حماسه ۱۹ دی قم، ص۱۸۶، به نقل از محمد مؤمن ؛ یزدی، ص۲۵۹ـ ۲۶۰.</ref>

در [[آذر]] ۱۳۵۷ش جامعۀ مدرسین در اعلامیه‌ای، خلع [[محمدرضا پهلوی]] را از سلطنت و پیشنهاد برپایی حکومت اسلامی را به جای حکومت پهلوی مطرح ساخت. جامعۀ مدرسین در ماه های پایانی حکومت پهلوی، در هدایت مبارزۀ مردم با حکومت پهلوی نقش مؤثری ایفا کرد. اعضای جامعه در جریان بازگشت امام خمینی از تبعید، هماهنگی و تهیه مقدمات برای ورود امام را برعهده گرفتند.<ref>یزدی، ص۱۹۵، ۲۶۵ـ۲۶۶، ۲۶۹؛ «امام خمینی»، پرونده موجود در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی،ش ۸۹۸، ص۶۴.</ref>

اعلامیه‌های اعضای جامعۀ مدرسین یا اعلامیه‌هایی با امضای اشخاصِ طرفدار این جامعه، در این دوره فراتر از شصت مورد است، هرچند به دلیل دستگیری یا تبعید و زندانی شدن متناوب اعضای آن، تعداد امضاهای این اطلاعیه‌ها از دوازده تا هشتاد و چند نفر متغیر بوده است.<ref>محتشمی پور، ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۸ش، ج ۱، ص۳۹۴؛ فارسی، ص۲۴۱، ۲۴۳.</ref>

پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی]]، جامعۀ مدرسین رسماً در [[دی]] ۱۳۵۸ش به ثبت رسید. در [[اردیبهشت]] ۱۳۵۹ش، برخی از اعضا از عضویت انصراف دادند و چند تن دیگر جانشین آنها شدند و جامعه فعالیت خود را به شکل یک واحد حقوقی ثبت شده آغاز کرد.<ref>رجوع کنید به همان، ص۲ـ۳؛ «جامعه مدرسین حوزه علمیه قم»، پرونده موجود در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی،ش ۵۳۳۶.</ref>

به توصیۀ امام خمینی اعضای [[شورای انقلاب فرهنگی|ستاد انقلاب فرهنگی]]، که سیاستگذاری در امور فرهنگی کشور را برعهده داشتند، موظف به مشورت با جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم شدند.<ref>امام خمینی، ج ۱۵، ص۴۰۹.</ref> در مواردی نیز برخی از اعضای جامعه را مستقیماً امام خمینی برای انجام دادن برخی وظایف منصوب می‌کرد.<ref>محسن صالح، مصاحبه مورخ ۶ بهمن ۱۳۸۳.</ref>

به طور کلی در فاصله سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۷ش، جامعۀ مدرسین به عنوان بازوی اجرایی امام خمینی فعالیت می‌کرد. برخی از اقدام‌های جامعۀ مدرسین در این زمینه بدین شرح است:<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۳ش ب، ص۴ـ۵.</ref>

مشارکت فعال در دوره‌های متناوب انتخابات ریاست جمهوری و در صورت امکان، معرفی نامزد مقبول، و نیز معرفی نامزدهای منتخب در کشور در چندین دورۀ انتخابات [[مجلس خبرگان]]، از دیگر اقدامات جامعۀ مدرسین است.<ref>«آیه اللّه ناصر مکارم شیرازی»، پرونده موجود در آرشیو اسناد مرکز انقلاب اسلامی،ش ۱۲۲۹؛ رسالت، سال ۱۲،ش ۳۲۶۳، ۳ اردیبهشت ۱۳۷۶، ص۳؛ جمهوری اسلامی، سال ۲۲،ش ۶۳۵۱، ۵ خرداد ۱۳۸۰، ص۹؛ کیهان،ش ۱۱۷۳۹، ۱۱ آذر ۱۳۶۱، ص۳.</ref>

گرایش‌های متفاوت اعضای جامعۀ مدرسین از آغاز تاکنون، بر عملکرد آن تأثیر بسزایی داشته است؛<ref>رجوع کنید به محتشمی پور، ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۸ش، ج ۱، ص۳۹۴؛ یزدی، ص۲۴۷؛ محسن حرم پناهی، مصاحبه مورخ ۱۳۶۰ش، موجود در دفتر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ص۱۴.</ref> از این رو، فقط بیانیه‌های رسمی جامعه را می‌توان نظر اجماعی اعضای جامعه مدرسین و بیانگر مواضع رسمی آن دانست.<ref>محسن صالح، مصاحبه مورخ ۶ بهمن ۱۳۸۳.</ref>

در سال‌های اخیر، در پی سخنان رهبر انقلاب، آیت اللّه خامنه‌ای، در جمع اعضای جامعه مدرسین، لزوم اصلاح تشکیلات جامعه مدرسین و نیز لزوم پیوستن اعضای جدید و جوان به این جمع مطرح شده و اقداماتی نیز صورت گرفته است.<ref>رجوع کنید به یزدی، ص۵۳۱ ـ۵۳۲؛ کیهان، سال ۵۷،ش ۱۶۵۲۱، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۷۸، ص۱۴؛ ناطق نوری، ص۱۱۱.</ref> گفتنی است که پیشتر نیز امام خمینی لزوم ورود چند تن از استادانِ بنام حوزه را به این جمع یادآوری کرده بود که این خواسته تحقق یافت.<ref>رجوع کنید به مسعودی خمینی، ص۳۸۰.</ref>

همسویی جامعۀ مدرسین با تشکل‌ها و احزابی چون [[جامعه روحانیت مبارز تهران|جامعه روحانیت مبارز استان تهران]]، جامعۀ اسلامی مهندسین، و هیئت‌های مؤتلفه موجب شده است که در تقسیم بندی تحلیلگران سیاسی، این تشکل در زمرۀ تشکل‌های جناح سیاسی موسوم به راست سنّتی به شمار آید.<ref>رجوع کنید به شادلو، ص۷۰، ۱۸۵؛ بشیریه، ص۵۰؛ محتشمی پور، ۱۳۷۹ش، ص۲۹؛ درباره تأکید امام خمینی و آیت اللّه خامنه‌ای بر فراجناحی عمل کردن جامعه مدرسین و احتراز از درگیری‌های حزبی و جناحی رجوع کنید به امام خمینی، ج ۱۹، ص۳۰۲ـ۳۰۴؛ ابرار،ش ۳۳۳۱، ۲۶ اردیبهشت ۱۳۷۹، ص۲.</ref>

پس از انقلاب اسلامی، جامعۀ مدرسین به عنوان مرجعی در امور حوزه و مراجع و روحانیان نیز مطرح شد و به تنظیم تعاملات میان جامعه، حوزه و حکومت پرداخت. معرفی افرادِ واجدِ صلاحیتِ مرجعیت به مردم<ref>رجوع کنید به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۷۳ش.</ref> و حمایت از انتخاب [[آیت الله خامنه ای|آیت اللّه خامنه‌ای]] به عنوان رهبر [[جمهوری اسلامی ایران]] نیز از اقدامات جامعه بوده است.<ref>رجوع کنید به کیهان،ش ۱۳۶۳۰، ۱۷ خرداد ۱۳۶۸، ص۳؛ محسن حرم پناهی، مصاحبه مورخ ۴ اردیبهشت ۱۳۶۹، موجود در دفتر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ص۱۲ـ۱۳.</ref>

به موازات حضور فعال جامعۀ مدرسین در عرصۀ سیاسی کشور و انتقادهای گستردۀ آن از برخی اقدامات قوای مجریه و مقننه در مقاطع مختلف، مواضع این جامعه نیز محل نقد و موشکافی قرار گرفته است. جامعۀ مدرسین از سوی منتقدان متهم به بسترسازی برای خشونت<ref>آریا، سال ۲،ش ۴۵۴، ۲۰ فروردین ۱۳۷۹، ص۲؛ آبان، سال ۲،ش ۱۲۰، ۲۰ فروردین ۱۳۷۹، ص۲.</ref> و مخالفت با سیاست‌هایی شده که برای رفع تبعیض اقتصادی و برقراری عدالت اجتماعی در نظر گرفته شده است.<ref>کار و کارگر، سال ۱۰،ش ۲۷۷۶، ۱۹ تیر ۱۳۷۹، ص۱۰.</ref> فراهم کردن موجبات تعطیل [[فقه]] انقلابی اسلامی و رهنمودهای امام خمینی در زمینه‌های متعدد اقتصادی (از جمله قانون کار) و ایجاد مانع در اِعمال ولایت مطلقه و احکام حکومتی در زمان حیات امام خمینی،<ref>بیان،ش ۹، اردیبهشت ۱۳۷۰، ص۸.</ref> تلاش برای تضعیف [[مجلس شورای اسلامی]]<ref>بیان،ش ۹، اردیبهشت ۱۳۷۰، ص۱۰.</ref> و مخالفت برخی از اعضای جامعه مدرسین با اَحکام [[امام خمینی]] به عنوان امر مولوی و ارشادی<ref>بیان،ش ۹، اردیبهشت ۱۳۷۰، ص۱۵؛ محتشمی پور، ۱۳۷۹ش، ص۳۰.</ref> از دیگر انتقادها به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم است.

* اسناد انقلاب اسلامی، ج‌۳، تهران‌: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش  

* «اعلامیه جمعی از اساتید و فضلاء حوزه علمیه قم بمناسبت عزاداری و راهپیمائی تاسوعا و عاشورا روز یکشنبه و دوشنبه»، قم، ۷ محرّم ۱۳۹۹

* امام در آیینه اسناد: سیر مبارزات امام خمینی (س) به روایت اسناد شهربانی، تهران‌: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۳ش  

* مصطفی ایزدی نجف آبادی، گذری بر زندگی فقیه عالیقدر آیت اللّه منتظری، تهران ۱۳۶۱ـ۱۳۶۶ش

* برگ‌هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، به کوشش رسول جعفریان، تهران‌: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۱ش  

* حسین بشیریه، «کاریزما، سنت و قانون‌: منابع مشروعیت سیاسی»، در معمای حاکمیت قانون در ایران، تدوین اسماعیل خلیلی، تهران : طرح نو، ۱۳۸۱ش  

* جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اساسنامه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم ۱۳۶۰ش  

* جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اساسنامه شورایعالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم ۱۳۸۳ش الف

* جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، «بیانیه مهم جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در باره مرجعیت در تاریخ ۱۱/۹/۱۳۷۳»، قم ۱۳۷۳ش  

* جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تاکنون، قم ۱۳۸۳ش ب (منتشر نشده)؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. روابط عمومی، «جامعه مدرسین»، نورعلم، دوره ۱، ش ۴ (خرداد ۱۳۶۳)

* حماسه ۱۹ دی قم، به کوشش علی شیرخانی، تهران‌: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۷ش  

* صادق خلخالی، خاطرات آیت اللّه خلخالی، تهران ۱۳۷۹ـ۱۳۸۰ش

* روح اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، صحیفه امام، تهران ۱۳۷۸ش  

* عباس شادلو، اطلاعاتی در باره احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز، تهران ۱۳۷۹ش  

* جلال الدین فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ] تهران [ ۱۳۷۴ش  

* عباس فیروزی، «دومین دوره شورای عالی و مدیریت حوزه علمیه»، پیام حوزه، سال ۲،ش ۳ (پاییز ۱۳۷۴)

* علی اکبر محتشمی پور، چند صدایی در جامعه و روحانیت، تهران ۱۳۷۹ش  

* علی اکبر محتشمی پور، خاطرات حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی اکبر محتشمی پور، تهران ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۸ش  

* علی اکبر مسعودی خمینی، خاطرات آیت اللّه مسعودی خمینی، تدوین جواد امامی، تهران ۱۳۸۱ش

* علی اکبر ناطق نوری، خاطرات حجت الاسلام والمسلمین علی اکبر ناطق نوری، تدوین مرتضی میردار، تهران ۱۳۸۲ش

* نوزده دی به روایت اسناد ساواک، تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۸۲ش

* محمد یزدی، خاطرات آیت اللّه محمد یزدی، تهران ۱۳۸۰ش