میرزا مهدی اصفهانی: تفاوت میان نسخه‌ها

میرزا مهدی اصفهانی در سال ۱۳۱۵ق، به سفارش [[رحیم ارباب]] به [[عتبات عالیات]] رفت و به نزد [[سید اسماعیل صدر]] رفت.<ref>حکیمی، مکتب تفکیک، ص۱۷۷</ref> سید اسماعیل صدر پس از وفات [[میرزای شیرازی]] به [[کربلا]] رفته بود و تا آخر عمر آنجا ماند.<ref>سیدمحسن امین، اعیان الشیعه؛ سید عبدالحسین شرف‌الدین، بغیه الراغبین فی سلسلة آل شرف‌الدین، ج ۱، ص۱۹۰ به بعد: «و فی سنة ۱۳۱۴ خرج من سامراء لامور اقتضت ذلک فلحقه معظم علمائها البررة کالمقدسین الشیخ ملافتحعلی السلطان آبادی … وجمیع المحققین من تلامذته کالشیخ حسن الکربلائی و….»</ref> مدت توقف وی در کربلا معلوم نیست.

اصفهانی در شرایطی که در کربلا به خدمت [[سید اسماعیل صدر]] رسید به حلقهٔ آخوند [[ملافتحعلی سلطان‌آبادی]] نیز وارد شد. او، در مدت حضورش در محضر سید اسماعیل صدر، به غیر از تحصیل علوم رایج به طی مقامات تربیت نفس مشغول بود. تا آنجا که نقل شده است وی به مقام تجرید و خلع بدن دست یافت.<ref>حسین مفید، مقدمه بر ابواب الهدی</ref>

در این دوره در بحث اصول مبانی خود میرزای اصفهانی نیز به طور جدی‌تری مطرح گردید. در فقه که از دورهٔ قبل اثری یافته نشده، در این دوره آثاری به‌دست آمده است. در مباحث معارفی نیز میرزا تغییراتی داد. اگرچه هنوز به طور کامل روشن نیست که این تغییر در آرا به دلیل تغییر در شیوهٔ طرح و پیدا شدن پایگاهی مستحکم در حوزهٔ علمیه بوده یا اینکه وی تبدل رأیی یافته است.<ref>حسین مفید، مقدمه بر ابواب الهدی؛ برای آگاهی بیشتر رک: حسین مفید، «عقل و علم از منظر میرزا مهدی اصفهانی»، فصلنامه ذهن،ش ۲۶، (تابستان ۱۳۸۵)و نیز بنگرید به مباحث تقریرات شیخ محمود حلبی در مقایسه با نسخ به جای مانده از معارف‌القرآن، ابواب‌الهدی و….</ref>

اصفهانی در ۱۳۳۸ق، در سن ۳۵ سالگی از میرزای نایینی [[اجازه اجتهاد]] دریافت می‌کند.<ref>حکیمی، مکتب تفکیک، ص۱۸۲</ref> این اجازه، [[اجازه اجتهاد]] مطلق و از عالی‌ترین اجازات نایینی است.<ref>حسین مفید، مقدمه بر ابواب الهدی: میرزای نائینی شش گونه اجازه داشت که عبارت بودند از اجازهٔ روایت و نقل حدیث از کتب معتبر امامیه برای اهل منبر و خطابه، اجازهٔ امور حسبیه برای اهل فضل و تقوا، اجازهٔ تدریس، اجازهٔ تجزی، اجازهٔ اجتهاد و اجازهٔ اجتهاد مطلق؛ رک: علامه نائینی فقیه نظریه‌پرداز، گفتگو با حجت الاسلام غروی نائینی، </ref> [[آقا ضیاء عراقی]]، [[سید ابوالحسن اصفهانی]] و [[عبدالکریم حائری یزدی]] بر این اجازه حاشیه نوشته‌اند.<ref>حکیمی، مکتب تفکیک، ص۱۸۲</ref>

[[حسین وحید خراسانی]]،از آخرین شاگردان اصفهانی، در مصاحبه‎ای مدعی شده که میرزا مهدی [[حوزه علمیه مشهد|حوزهٔ مشهد]] را منقلب کرده است و فضلای مشهد محصول درس اویند و کسانی که او را بیسواد خوانده‌اند، جاهل‌اند.<ref>به نقل از حسین مفید، مکتب معارف خراسان بررسی تاریخ حیات علمی آیت الله میرزا مهدی اصفهانی، مجله زمانه، شماره ۶۲</ref> وحید خراسانی می­‎گوید پس از حضور در درس اصول میرزای اصفهانی در مشهد، در نجف به نکتهٔ تازه­‎تری دربارهٔ مبانی نائینی دست نیافته است. وحید خراسانی به نقل از [[سید جمال‌الدین گلپایگانی]] می‌گوید که میرزای اصفهانی جزء شش یا هفت<ref>تردید از وحید خراسانی است. </ref> نفری بوده که نائینی مبانی خود را دور نخست با ایشان پخته کرده است.<ref>مصاحبه با حسین وحید خراسانی به نقل از حسین مفید، مکتب معارف خراسان بررسی تاریخ حیات علمی آیت الله میرزا مهدی اصفهانی، مجله زمانه، شماره ۶۲</ref>

آثاری که از وی در دورهٔ حضور در مشهد مقدس رضوی به جای مانده است در دو بخش می‌باشد؛ بخشی استنساخ از نوشتارهای او است و بخشی تقریراتی می‌باشد که از شاگردان وی باقی مانده است.<ref>حسین مفید، مقدمه بر ابواب الهدی</ref>

[[سید جلال الدین آشتیانی]]، مقام علمی میرزای اصفهانی را تأیید نمی‎کرد و معتقد بود اصفهانی قابلیت فراگیری فلسفه نداشته است. آشتیانی بر این باور بود که تلاش‌ها و ریاضت‎های فراوان برای فهم مسائل غامض فلسفه و عرفان، آسیب‎های جدی بر او وارد کرد و تحملش را نسبت به فلسفه و عرفان از دست داد و به مخالفت با فلسفه برخاست.<ref>جمشیدی، گنج پنهان فلسفه و عرفان، ص۱۱۷</ref> آشتیانی به نقل از سید هادی میلانی می‌گوید: «ایشان در عرفان سر خورد و به جان فلسفه افتاد.»<ref>آشتیانی، نقدی بر تهافت، ص۴۲</ref> آشتیانی هم توانایی علمی میرزا را نفی می‎کند و هم به شواهدی اشاره می‎کند که پریشان حالی میرزا بر پریشان فکری او تأثیر گذاشته است.<ref>حسن جمشیدی، گنج پنهان فلسفه و عرفان، ص۱۱۹</ref> آشتیانی به نقل از شیخ [[هاشم قزوینی]] می‌نویسد: «ما می‌خواستیم مطالب مرحوم نایینی را برای ما تقریر کند، بعد از آن که تقریرات حاج شیخ محمدعلی خراسانی کاظمینی مدائنی چاپ شد، معلوم شد که کثیری از مباحث را ایشان به گونه‌ای دیگر و مغایر با آنچه در تقریرات است، طرح نموده است.»<ref>آشتیانی، نقدی بر تهافت، ص۴۴؛ کیهان اندیشه،ش ۳، ص۵۱</ref>