دفن: تفاوت میان نسخه‌ها

'''دَفْنْ''' در [[فقه]] به معنای به خاک‌سپردن میت (''شخصِ درگذشته'') است. دفن میت پس از [[غسل|غُسل]]، [[کفن]] و خواندن [[نماز میت]]، مطابق با [[احکام شرعی]] انجام می‌شود. این عمل، [[وجوب|واجب کفایی]] است.

در منابع جامع فقهی، بخشی از «کتاب الطهارة» یا «کتاب الصلاة» به احکام اموات اختصاص دارد. در این مبحث، از اموری مانند احکامِ فرد بیماری که نشانه‌های [[مرگ]] را در خود آشکار می‌بیند (''مانند [[توبه]] و اَدا کردن [[حق اللّه]] و [[حق الناس]]'')، اَحکام [[احتضار|اِحتضار]] (''مثل رو به [[قبله]] کردن محتضر و [[تلقین]] او'') و کارهای واجب بر دیگران پس از مرگِ مسلمان (غسل، تکفین، تحنیط، نماز میت خواندن و دفن) سخن می‌رود. هریک از این مراحل، که نشان دهنده حرمت داشتن میت و موجب آمرزش [[گناه|گناهان]] اوست،<ref> حُرمَةِ المُسْلِم مَیتاً کحُرْمَتِهِ حَیا رجوع کنید به طوسی، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۱۹؛ حرّعاملی، ج۳، ص۲۱۹ </ref> احکامی غیرالزامی ([[مستحب]] و [[مکروه]]) هم دارند که در آثار فقهی به تفصیل مطرح شده‌اند. احکام مربوط به مردگان در منابع متقدم [[فقه|فقهی]] و [[حدیث|حدیثی]]، در مبحثی با عنوان «''کتاب الجنائز''» یا «''باب فی احکام الجنائز''» مطرح شده‌اند.<ref> برای نمونه رجوع کنید به مالکبن انس، ج ۱، ص ۲۲۲؛ شافعی، ج ۱، ص ۳۰۱؛ کلینی، ج ۳، ص ۱۱؛ طوسی، ۱۳۸۷، ج ۱، ص ۱۷۴؛ برای برخی آثار مستقل در این باره رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج ۲، ص ۲۹، ج ۸، ص ۲۳۳، ج ۱۶، ص ۵۶، ج ۱۷، ص ۲۹۳۰؛ نیز برای آثاری با عنوان «احکام الاموات» و «احکام الجنائز» رجوع کنید به ه‌مان، ج ۱، ص ۲۹۴-۲۹۶، ۴۵۱، ۵۳۲، ج ۳، ص ۱۵۸، ۴۷۳، ج ۵، ص ۱۴۸-۱۵۰، ج۲۰، ص ۱۱۷، ۳۳۹، ج ۲۵، ص ۷۶ </ref>

 

کارهای واجب بر انسان در مورد مردگان، از نوع [[واجب کفایی|واجبِ کفایی]] است و برخی از آن‌ها (''تکفین، [[حنوط]] و [[دفن]] کردن'') به [[قصد قربت]] نیاز ندارند و شماری دیگر (''غسل و نماز میت'') نیازمند قصد قربت‌اند. چنانچه به سبب عوامل خاص، انجام دادن هریک از این واجبات برای افراد ممکن نباشد، از عهده آنان ساقط می‌شود.<ref> طباطبائی یزدی، ج ۱، ص ۳۷۶، ۳۹۵، ۴۰۳، ۴۱۴، ۴۲۱، ۴۳۷؛ زحیلی، ج ۲، ص ۱۵۰۸ </ref>

فقهای [[امامیه|امامی]] [[غسل میت|غسل]] دادن میت را شامل سه بار شستن او به ترتیب با آب مخلوط با سدر، آب مخلوط با [[کافور]] و آب خالص (''قَراح'') دانسته‌اند. پس از آن، [[حنوط|تحنیط]] یعنی مالیدن کافور بر مواضع هفتگانه سجود میت (''پیشانی، کفِ دو دست، دو زانو و سَرِ انگشت ِبزرگ پا‌ها'') واجب است. [[کفن]] کردن میت مسلمان نیز [[واجب]] است و با سه قطعه کفن تمام بدن او پوشانده می‌شود. هریک از مراحلِ آماده سازی میت برای خاکسپاری، شرایط و آداب و اَحکام مفصّلی دارد.<ref> برای نمونه رجوع کنید به نراقی، ج ۳، ص ۸۶۲۵۰؛ نجفی، ج ۴، ص ۱۱۸-۲۶۳ </ref> در [[فقه]] [[اهل سنّت]] هم غسل دادن و کفن کردن میت (<small>با وجود تفاوت‌هایی در جزئیات با فقه امامی</small>) واجب به شمار می‌رود، ولی تحنیط واجب نیست.<ref> رجوع کنید به زحیلی، ج ۲، ص ۱۴۸۳-۱۵۰۷ </ref>

 

 

 

خاکسپاری یا دَفن شامل کندنِ حفره‌ای در زمین و قراردادن میت در آن است، به گونه‌ای که جسد در زیر زمین قرار گیرد و روی او با خاک پوشانده شود.<ref> طباطبائی یزدی، ج ۱، ص ۴۳۶؛ الموسوعةالفقهیة، ج۲۱، ص۸ </ref> [[وجوب]] خاک‌سپاری می‌ت، مستند به آیات [[قرآن]]،<ref> رجوع کنید به مائده: ۳۱؛ مرسلات: ۲۵-۲۶؛ عبس: ۲۱ </ref> [[سنت|سنّت]] [[ائمه(ع)|معصومان(ع)]]، سیره مسلمانان و [[اجماع]] فقهاست.<ref> رجوع کنید به نجفی، ج ۴، ص ۲۸۹-۲۹۰؛ زحیلی، ج ۲، ص ۱۵۴۷؛ نیز رجوع کنید به جَصّاص، ج ۲، ص ۵۰۶؛ قطب راوندی، ج ۱، ص ۱۶۳-۱۶۴ </ref>

در احادیث،<ref> برای نمونه رجوع کنید به حرّعاملی، ج ۳، ص ۱۴۱ </ref> حکمت خاکسپاری متوفی، اموری چون رعایت حرمت جنازه، پنهان ماندن آن از اَنظار مردم، در امان بودن جسد از آزار دشمنان، جلوگیری از اندوه دوستان و پیشگیری از آزردگی مردم به سبب انتشار بوی جسد یا فساد آن، بیان شده است. این حکمت‌ها اقتضا دارد که عمق قبر کم نباشد و به‌اندازه‌ای باشد که از تأثیر عوامل بیرونی مصون بماند.<ref> رجوع کنید به غروی تبریزی، ج ۹، ص۲۹۳ ۲۹۵؛ زحیلی، ج۲، ص۱۵۴۹ </ref> ازاینرو، چنانچه دفن میت با حفر کردن زمین امکان‌پذیر نباشد، باید با شیوه‌ای دیگر جسد پوشانیده شود، مانند ساختن بَنا بر فراز آن یا گذاشتن آن در تابوت.

دفن با تابوت در مواقع غیراضطراری به نظر فقهای امامی و [[اهل سنّت]] [[مکروه]] است.<ref> رجوع کنید به نجفی، ج ۴، ص ۲۹۱؛ طباطبائی یزدی، همانجا؛ الموسوعةالفقهیة، ج ۲۱، ص ۱۶ </ref> چنانچه شخصی روی دریا در کشتی بمیرد و جسدش تا رسیدن به خشکی و خاکسپاری فاسد شود، پس از غسل و تکفین و خواندن نماز میت، با رعایت شروط مذکور در منابع فقهی، به دریا افکنده می‌شود.<ref> رجوع کنید به ابن‌قدامه، ج ۲، ص ۳۸۱؛ نووی، ج ۵، ص ۲۸۵-۲۸۶؛ نجفی، ج ۴، ص ۲۹۲-۲۹۶؛ غروی تبریزی، ج ۹، ص ۲۹۷-۳۰۱ </ref>

افزون بر لزوم دفن میت و پنهان ساختن آن در داخل زمین (''مُواراةُ المیت فی الارض'')، از دیدگاه فقهی، واجب است که میت در قبر بر پهلوی راست و رو به [[قبله]] قرار داده شود.<ref> رجوع کنید به علامه حلّی، ج ۱، ص ۲۳۲؛ نراقی، ج ۳، ص ۲۸۹-۲۹۱ </ref> فقهای اهل سنّت نیز رو به قبله بودن میت در قبر را واجب شمرده‌اند.<ref> رجوع کنید به شمس الائمه سرخسی، ج ۱، ص ۲۱۳؛ نووی، ج ۵، ص ۲۹۳؛ بهوتی حنبلی، ج ۲، ص ۱۶۱؛ آبی ازهری، ص ۲۷۳۲۷۴ </ref> سنن و آداب (احکام [[مستحب]] و مکروه) مورد تأکید پیش از خاکسپاری، هنگام خاکسپاری و پس از آن به تفصیل در منابع فقهی بیان شده‌اند، از جمله خواندن [[نماز وحشت]]، برپا داشتن مجلس ترحیم برای متوفی، ابراز همدردی با بازماندگان او و دلداری دادن به آنان، و زیارت اهل قبور.<ref> رجوع کنید به نراقی، ج ۳، ص ۲۶۸-۲۸۳، ۲۹۴-۳۱۴؛ نجفی، ج ۴، ص ۲۹۹-۳۵۲؛ زحیلی، ج ۲، ص ۱۵۶۷-۱۵۷۳ </ref>