دروغ: تفاوت میان نسخه‌ها

'''دُروغ''' از رذائل اخلاقی به معنای گفتن سخن خلاف واقع است. دروغ از [[گناهان کبیره]] است که در [[قرآن]] و [[احادیث]] از آن نهی شده است. در احادیث، دروغ کلید همه بدی‌ها و مایه نابودی [[ایمان]] معرفی شده است. دروغ گفتن [[حرام]] است اما در مواردی مجاز شمرده شده است که از جمله برای [[اصلاح ذات البین]] و حفظ جان و مال خود یا دیگری است.

در روایات برای دروغگویی پیامدهای دنیوی و اخروی ذکر شده است مانند بی‌اعتباری و خواری نزد مردم، فقر، عذاب الهی، نابود شدن ایمان و گرفتار شدن به لعن ملائکه.

دروغ از رذایل اخلاقی و به معنای گفتن سخن خلاف واقع<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ۱۳۶۷ش، ج۱۰، ص۳۳.</ref> و یا نقل گفتاری از کسی است که آن را نگفته است.<ref>شعرانی، نثر طوبی، انتشارات اسلامیه، ج۲، ۳۳۱.</ref> دروغ مقابل صدق (راستی) است و کسی که دروغ می‌گوید دروغگو خوانده می‌شود.<ref> مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ۱۳۶۷ش، ج۱۰، ص۳۳.</ref>

دروغگویی از بزرگترین رذایل اخلاقی،<ref>نراقی، معراج السعاده، هجرت، ص۵۷۳.</ref> زشت‌ترین گناهان<ref>برای نمونه نگاه کنید به نراقی، جامع السعادات، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، ج۲، ص۳۳۲.</ref> و در برخی روایات کلید همه بدی‌ها معرفی شده است.<ref> مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۹، ص۲۶۳.</ref> به گفته [[ملا احمد نراقی]] در آیات و روایات زیادی به مذمت دروغ و دروغ‌گویی اشاره شده است.<ref>نراقی، معراج السعاده، هجرت، ص۵۷۳.</ref> همچنین در کتاب‌های حدیثی<ref> برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۳۸-۳۴۳.</ref> و اخلاقی باب‌های جداگانه‌ای به دروغ اختصاص داده شده است. برای نمونه در کتاب [[الکافی (کتاب)|الکافی]] در باب الکِذْب ۲۲ حدیث در مذمت دروغ نقل شده است.<ref> نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۳۸-۳۴۳.</ref> در قرآن دروغگو مستحق [[لعن]] و خشم خدا معرفی شده است.<ref> سوره نور، آیه ۷.</ref> دروغ در در کتاب‌های اخلاقی نیز به عنوان یکی از رذایل اخلاقی مورد بحث قرار گرفته است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به نراقی، جامع السعادات، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، ج۲، ص۳۳۲-۳۳۸.</ref>

از دروغ در باب‎‌های [[روزه]]، [[حج]]، [[معاملات]] و [[قسم|قَسَم]]<ref>نگاه کنید به امام خمینی، تحریرالوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۲، ص۱۱۰-۱۱۱.</ref> کتاب‌‎های فقهی نیز سخن به میان آمده است. برای نمونه دروغ گفتن از [[محرمات احرام|مُحَرَّمات اِحرام]] است که در مناسک حج از آن سخن گفته شده است.<ref>امام خمینی، تحریرالوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۳۹۹.</ref> همچنین دروغ بستن به خدا و پیامبر(ص) از [[مبطلات روزه]] است که در بحث احکام روزه از آن بحث می‌شود.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۴۹.</ref>

در برخی روایات دروغ از [[گناهان کبیره]] شمرده شده است.<ref> نگاه کنید به شیخ انصاری، مکاسب، تراث الشیخ الاعظم، ج۲، ص۱۲.</ref> از این رو [[شهید ثانی]] آن را از گناهان کبیره دانسته که سبب می‌شود آدمی از [[عدالت (فقه)|عدالت]] (عادل بودن) خارج شود.<ref> شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۳۹۸ق، ج۳، ص۱۲۹.</ref> البته [[شیخ انصاری]] با استناد به روایات دیگری<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۳۸، ح۲.</ref> احتمال داده‌ که دروغ گفتن در صورتی از گناهان کبیره است که مفسده داشته باشد.<ref> شیخ انصاری، مکاسب، تراث الشیخ الاعظم، ج۲، ص۱۳و۱۴.</ref>  

# بی‌اعتباری دروغگو: از [[امام علی(ع)]] نقل شده که از دوستی با دروغگو پرهیز شود چرا که او آنقدر دروغ می‌گوید که راستش را هم باور نمی‌کنند.<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۴۱، ح۱۴.</ref>

# از بین رفتن ایمان دروغگو: بر پایه روایتی از [[امام باقر(ع)]] دروغ خانه ایمان را ویران می‌کند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۳۹، ح۴.</ref>

# عذاب الهی: از پیامبر خدا(ص) نقل شده است: که از دروغ بپرهیزید دروغ از فجور و ستمکاری است و دروغگو و فاجر در آتش جای دارند».<ref>محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۸۸.</ref>

# گرفتار شدن به لعن ملائکه: از [[پیامبر اکرم(ص)]] نقل شده است: «مؤمن هرگاه بدون عذر دروغی بگوید هفتاد هزار فرشته او را [[لعن|لعنت]] می‌کنند و بوی بدی از قلبش بیرون می‌آید که تا به [[عرش]] می‌رسد و خداوند به سبب این دروغ، گناه هفتاد [[زنا]] که کمترین آن زنای با مادر است را برای او می‌نویسد.»<ref> مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۹، ص۲۶۳.</ref>

همچنین بی‌آبرویی،<ref> محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۸۷.</ref> [[فقر]]<ref>قمی، سفینة البحار، ۱۳۶۳ش، ج۷، ص۴۵۵.</ref> و فراموشی<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۴۱، ح۱۵.</ref> از دیگر پیامدهای دروغگویی است که در روایات به آنها اشاره شده است. به گفته [[ملا احمد نراقی]] در معراج السعاده دروغگویی آدمی را خوار و بی‌اعتبار می‌کند و سبب ریختن آبروی او نزد مردم و باعث روسیاهی‌اش در دنیا و آخرت می‌شود.<ref> نراقی، معراج السعاده، هجرت، ص۵۷۳.</ref>

ملااحمد نراقی معتقد است که برای درمان صفت دروغگویی باید مراحلی را انجام داد تا راستگویی ملکه آدمی گردد از جمله:

* تأمل در آثار فواید راستی  

*اجتناب از همنشینی با دروغگویان و فاسقان<ref>نراقی، معراج السعاده، هجرت، ص۵۷۸-۵۸۰.</ref>

همچنین از نظر [[آیت‌الله مکارم شیرازی]] در کتاب [[اخلاق در قرآن (کتاب)|اخلاق در قرآن]] دروغ را از طریق درمان ریشه‌های آن باید درمان کرد. به عنوان نمونه اگر انگیزه دروغ ضعف ایمان است باید ایمان را تقویت کرد و اگر بخل و حسادت است باید آنها را برطرف کرد. همچنین باید از افرادی که دروغ می‌گویند یا فضاهای که در آنها به دروغ تشویق می‌کنند پرهیز کرد.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۲۳۵-۲۳۶.</ref>

دروغ گفتن [[حرام]] است.<ref>شیخ انصاری، مکاسب، تراث الشیخ الاعظم، ج۲، ص۱۱.</ref> با این حال در مواردی که فایده مهمی داشته باشد جایز و واجب شمرده شده است:<ref> نراقی، معراج السعاده، هجرت، ص۵۷۵.</ref>

*در حال ضرورت: در صورتی که ضرورت ([[اکره]] و [[اضطرار]]) اقتضا کند دروغ گفتن جایز است.<ref>شیخ انصاری، مکاسب، تراث الشیخ الاعظم، ج۲، ص۲۱.</ref> مانند جایی که جان، مال خود یا دیگری در خطر باشد.<ref>شیخ انصاری، مکاسب، تراث الشیخ الاعظم، ج۲، ص۲۱.</ref>

*در جنگ با دشمن: بنا بر روایات دروغ گفتن در جنگ برای فریب دشمن جایز است.<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، تهران، ج۴، ص۳۵۹.</ref>  

بنا برخی روایات، دادن وعده دروغ به همسر جایز است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۴۲، ح۱۸.</ref> از این رو در کتاب‌های اخلاقی دادن وعده به همسر و فرزند نیز از حرام بودن دروغ استثناء شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به نراقی، جامع السعادات، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، ج۲، ص۲۳۶-۲۳۷.</ref> البته فقهای شیعه دروغ گفتن به همسر را جایز نمی‌دانند،<ref>نگاه کنید به امام خمینی، المکاسب المحرمة، ج۲، ص۱۴۰؛ طباطبائی حکیم، منهاج الصالحین (المحشی للحکیم)، ج۲، ص۱۵.</ref> همچنین گفته شده این روایات با آیاتی که خلف وعده را ناروا می‌داند<ref>سوره اسراء، آیه ۳۴.</ref> و نیز روایاتی که از وعده دادن بدون قصد انجام آن نهی کرده‌اند،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص۷۳.</ref> ناسازگارند. عمل به محتوای آنها نیز بدآموزی تربیتی دارد و فرزندان را به دروغگویی و خلف وعده تشویق می‌کند.<ref>ایروانی، «اصل صداقت در قرآن و تحلیل موارد جواز کذب»، ص۱۲۶.</ref>

==توریه==

در کتاب‌های فقهی توریه به عنوان راهی برای نجات از دروغگویی معرفی شده است.{{مدرک}} توریه به این معنا است که به گونه‌ای سخن گفته شود که ظاهر آن راست باشد اما مخاطب از آن دروغ برداشت کند و درباره واقعیت دچار اشتباه شود.<ref>نراقی، معراج السعاده، هجرت، ص۵۷۶.</ref> در کتاب های اخلاقی توصیه شده در انسان مواردی که دروغ گفتن جایز است نیز توریه کند تا نفس به دروغگویی عادت نکند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به نراقی، معراج السعاده، هجرت، ص۵۷۶.</ref>

* [http://rch.ac.ir/article/Details/9186 دانشنامه جهان اسلام]

[[رده:مقاله‌های نسبتا کامل]]