هجرت به مدینه: تفاوت میان نسخه‌ها

قبل از هجرت پیامبر(ص) به یثرب، بین قبایل یثربی از جمله اوس و خزرج جنگ‌های طولانی برقرار بود. جنگ بعاث (آخرین منازعه [[اوس]] و [[خزرج]]) طرفین را به ستوه آورد، و بعد از متارکه، زمینه روانی لازم برای نفوذ و انتشار [[اسلام]] را در [[یثرب]] فراهم ساخت<ref>برای روایتی از عایشه در این باره رجوع کنید به بکری، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۲۶۰.</ref> به طوری که دو سه سال بعد، دیدارهای پیاپی مردم یثرب با [[پیامبر(ص)]] در موسم [[حج]] (دهم تا دوازدهم [[بعثت]]) به بیعت [[بیعت اول عقبه|اول]] و [[بیعت دوم عقبه|دوم]] عقبه و نهایتاً هجرت آن حضرت و سایر مسلمانان به یثرب (مدینه) انجامید.<ref>رجوع کنید به ابن هشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۷۰ به بعد؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۷.</ref>

پس از [[بیعت عقبه]] و بازگشتن هفتاد و پنج نفر اصحاب بیعت دوم عقبه به [[مدینه]] و آگاه شدن [[قریش]] از دعوت و بیعتی که [[اوس]] و [[خزرج]] با [[رسول خدا(ص)]] انجام داده‌اند، سخت‌گیری قریش نسبت به [[مسلمانان]] شدت یافت به گونه‌ای که زندگی در [[مکه]] برای مسلمانان بسیار سخت شد، تا آنکه از رسول خدا اذن هجرت خواستند و رسول خدا به آنان فرمود رهسپار مدینه شوند و نزد برادران [[انصار]] خود روند و به آنان گفت: «خدای عزّ و جلّ برای شما برادرانی و محلّ امنی در آنجا قرار داده است».<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۲۶.</ref>

بنابر روایات، مسلمانان دسته دسته، رهسپار مدینه شدند و رسول خدا به انتظار اذن خدا در مکه باقی ماند. هجرت مسلمانان به مدینه از [[ذی الحجة|ذی الحجّه]] سال سیزدهم [[بعثت]] آغاز شد.<ref>ابن هشام، السیره النبویه، ج۲، ص۷۶.</ref>

اقوال درباره نخستین مهاجران به مدینه مختلف است. به نظر می‌رسد اولین نفری که از [[صحابه|اصحاب]] پیامبر (ص) به یثرب وارد شد، پسر عمّه رسول خدا [[عبدالله بن عبدالاسد|ابو سلمه]] بود که از [[حبشه]] بازگشت و به [[مکه]] آمد. وقتی [[قریش]] به او آزار رساندند و باخبر شد که مردمی در مدینه به دین اسلام گرویده‌اند، یک سال قبل از [[بیعت عقبه|بیعت دوم عقبه]] به مدینه هجرت کرد. سپس به ترتیب [[عامر بن ربیعه]]، با همسرش لیلی دختر ابو حشمه عدوی، [[عبدالله بن جحش|عبداللّه بن جحش بن رئاب اسدی]]، با خانواده و برادرش ابو احمد عبد بن جحش مهاجرت کردند؛ چنان که خانه بنی جحش خالی شد و کسی در آن نماند.<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام،‌ ۱۴۱۳ق، ج۱، ص ۳۱۲؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱،‌ ص ۲۵۹.</ref>

علاوه بر عبد اللّه و برادرش: عکاشة بن محصن، شجاع و عقبه پسران وهب، اربد بن حمیر، منقذ بن نباته، سعید بن رقیش، محرز بن نضله، یزید بن رقیش، قیس بن جابر، عمرو بن محصن، مالک بن عمرو، صفوان بن عمرو، ثقف بن عمرو، ربیعة بن اکثم، زبیر بن عبیده، تمّام بن عبیده، سخبرة بن عبیده، محمّد بن عبد اللّه بن جحش، و از زنانشان: [[زینب دختر جحش]]، ام حبیب دختر جحش، جذامه دختر جندل، امّ قیس دختر محصن، امّ حبیب دختر ثمامه، آمنه دختر رقیش، سخبره، دختر تمیم، حمنه دختر جحش. سپس [[عمر بن خطاب]] و عیاش بن ابی ربیعه مخزومی.<ref>مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص ۲۰۰ و طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص ۳۷۰.</ref>

سپس با هم مشورت کردند و تصمیم گرفتند که وی را به قتل برسانند و برای این کار جوانانی را از هر یک از طوایف انتخاب کنند که با شمشیر آن حضرت را بکشند.<ref>ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص ۹۳۶ و عیاشی، تفسیر، ج۲، ص۵۴. و صدوق، الخصال، ص۳۶۷، طوسی، أمالی، ص۴۶۳- ۴۶۵، ح۳۵، و قمی، تفسیر، ج۱، ص۲۷۳- ۲۷۵. (قمی می‌گوید آن پیرمرد ابلیس بوده است).</ref>

شروع مصاحبت ابوبکر با پیامبر (ص) چندان مشخص نیست و برخی گفته‌اند پیامبر (ص) در راه اتفاقی ابوبکر را دید و همراه خود برد.<ref>طبری، تاریخ، ج۲، ص ۳۷۴.</ref> همچنین نقل دیگری است که پیامبر (ص) در شب حمله مشرکان به خانه ابوبکر رفت و از آنجا به طرف غار ثور رهسپار شد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص ۲۶۰.</ref> قول سومی است که بیان می‌دارد ابوبکر به سراغ پیامبر (ص) آمد و علی (ع) او را به مخفیگاهش راهنمایی کرد.<ref>ابن کثیر،‌ البدایه و النهایه، ج۳،‌ ص ۱۷۹.</ref>

علی(ع) سه شبانه روز در [[مکه]] ماند و امانت‌های مردم را که نزد رسول‌ خدا بود، به صاحبانش رسانید، و هنگامی که از این کار فراغت یافت به مدینه هجرت کرد و همراه رسول خدا در خانه [[کلثوم بن هدم]] منزل گزید.<ref>ر.ک مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص ۲۰۰.</ref>

بنابر برخی نقل‌ها، خداوند عنکبوتی را مأمور کرد تا با تارهای خود، درِ غار را ببندد. وقتی تعقیب‌کنندگان تارها را دیدند، به این نتیجه رسیدند که کسی وارد غار نشده است و بدین ترتیب دست از تعقیب کشیدند.<ref>قمی، تفسیر قمی، ج۱، ص۲۷۳- ۲۷۶؛ طبرسی، اعلام الوری، ص۶۱- ۶۳؛ قطب راوندی، قصص الانبیاء، ص۳۳۵- ۳۳۷؛ الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۴۴ ح۲۳۱.</ref>

پیامبر(ص) سه روز در [[کوه ثور|غار]] ماند و آنگاه به سوی مدینه حرکت کرد.<ref>طوسی، امالی، ص۴۶۷- ۴۶۸، مجلسی، بحار الانوار، ج۱۹، ص۶۳؛ حلیة الابرار، ص۹۰.</ref>

افراد این قبیله از پیامبر خواستند تا پیش آنان بماند و برایش خانه‌ای بسازند؛ اما او نپذیرفت و فرمود که منتظر رسیدن [[علی بن ابی طالب(ع)]] است و همانجا ماند تا علی بن ابیطالب رسید.<ref>کلینی، روضه کافی، ص۲۸۰.</ref>

رسول خدا در محله قبا بر کلثوم بن هدم یکی از مردان بنی عمرو بن عوف وارد شد و برای ملاقات با مردم در خانه «سعد بن خیثمه» که زن و فرزندی نداشت و مهاجران مجرّد در خانه وی منزل کرده بودند می‌نشست.<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص ۴۱.</ref>

* قول اول پیامبر(ص): طبری تصریح دارد که پیامبر(ص) هنگام ورود به مدینه دستور به کتابت تاریخ داد<ref>تاريخ‏ الطبری،ج۲،ص۳۸۸.</ref> و نامه‌هایی از پیامبر(ص) موجود است که در به دستور پیامبر(ص) تاریخ هجری ثبت شده‌است.<ref>سید المرسلین، ج۱، ص۶۱۰ و ص۶۰۹«كَتَبَ عَليُّ بْنُ اَبيطالِبٍ بِاَمْرِ رَسُولِ اللّهْ فِي شَهْرِ رَجَبِ سِنَةَ تِسْعٍ مِنَ الْهِجْرَةْ.</ref>

* قول دوم [[عمر بن خطاب]] به پیشنهاد [[حضرت علی(ع)]]:خلیفه دوم نیز شورایی تشکیل داد تا آغازی را برای تاریخ اسلام مشخص کنند.<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۳، ص۲۰۷.</ref> در این شورا نظرات مختلفی ارائه شد که رد شد. نهایتاً حضرت علی(ع) پیشنهاد دادند هجرت پیامبر(ص) از [[مکه]] به [[مدینه]] مبدا [[تاریخ اسلام]] قرار گیرد که عمر آن را پذیرفت و به صورت بخشنامه به سراسر شهرها اعلام شد.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۱۴۵؛ مسعودی،ج۴، ص۳۰۰.</ref>

* ابن اثیر، عز الدین أبو الحسن علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت،‌دار صادر،‌دار بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.

* ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، قم، جامعه مدرسین قم، ۱۳۶۲ ش.

* ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.

* ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، دار الفکر، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م

* ابن هشام، السیره النبویه، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت،بی تا.

* بحرانی، هاشم بن سلیمان، حلیه الابرار فی احوال محمد و آله اطهار(ع)، قم، موسسه المعارف الاسلامیه

*‌ بلاذری،‌ احمد بن یحیی بن جابر، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی،‌ بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ ق/۱۹۹۶م.

* سبحانی، جعفر، سيد المرسلين، قم، جامعه مدرسين، بی تا.

* طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت،‌دار التراث، ط الثانیة، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.

* طبرسی، الفضل بن الحسن، اعلام الوری باعلام الهدی، قم، نشر ستاره، چاپ اول، ۱۴۱۷هق.

* طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه.

* قطب راوندی، سعید بن هبة‎ الله، قصص الانبیاء، مشهد، آستان قدس رضوی.

* قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم،‌دار الکتاب، ۱۳۶۳ ش.

* کلینی، یعقوب، الکافی، تصحیح وتعلیق علی¬أکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۷ش.

* مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی.

* مسعودی، أبو الحسن علی بن الحسین، التنبیه و الإشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، القاهرة،‌دار الصاوی، بی‌تا.

* مسعودی، علی بن الحسین، مروج ‏الذهب، دار الهجره، قم، ۱۴۰۹ق.

* یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، بی‌تا.

  | رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->ندارد