کاربر ناشناس
جانکی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Ammar (صفحه‌ای جدید حاوی «در حال ویرایش جانَکی، از طوایف لر شیعی مذهب پراکنده در منطقه‌ای به...» ایجاد کرد) |
imported>Ammar جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
در حال ویرایش | در حال ویرایش | ||
جانَکی، از طوایف [[لر]] [[شیعه|شیعی]] مذهب پراکنده در منطقه‌ای به همین نام در استان [[خوزستان]]. | جانَکی، از طوایف [[لر]] [[شیعه|شیعی]] مذهب پراکنده در منطقه‌ای به همین نام در استان [[خوزستان]]. | ||
==جغرافیای منطقۀ جانکی == | ==جغرافیای منطقۀ جانکی == | ||
منطقۀ جانکی در دامنۀ غربی ارتفاعات مُنگَشْت میان قلمرو ایلات بهمئی، [[بختیاری]] و طایفۀ مَکوند قرار گرفته است. این منطقه در گذشته از توابع مالمیر (مال امیر/ ایذج/ [[ایذه]]) بود. | منطقۀ جانکی در دامنۀ غربی ارتفاعات مُنگَشْت میان قلمرو ایلات بهمئی، [[بختیاری]] و طایفۀ مَکوند قرار گرفته است. این منطقه در گذشته از توابع مالمیر (مال امیر/ ایذج/ [[ایذه]]) بود. | ||
جانکی از سمت جنوب به خاک ایل بهمئی، از غرب به رامهرمز، از شمال به خاک بختیاری و از شمال غربی به محل سکونت طایفۀ گندزلوی [[شوشتر]] محدود می‌شود <ref>اعتمادالسلطنه،ج 4ص2049؛ سردار اسعد،ص 66؛ جعفری،ص 326</ref>. | جانکی از سمت جنوب به خاک ایل بهمئی، از غرب به رامهرمز، از شمال به خاک بختیاری و از شمال غربی به محل سکونت طایفۀ گندزلوی [[شوشتر]] محدود می‌شود <ref>اعتمادالسلطنه،ج 4ص2049؛ سردار اسعد،ص 66؛ جعفری،ص 326</ref>. | ||
==واژۀ جانکی== | ==واژۀ جانکی== | ||
واژۀ جانکی به صورت جَوانَکی نیز در متون جغرافیای تاریخی آمده است. [[حمدالله مستوفی]] که در سدۀ 8 ق/14م فهرستی از اقوام و طوایف [[لر]] را در کتابش داده، نام این طایفه را به صورت جوانکی آورده است <ref>مستوفی ص 541؛ نیز نک : اسکندربیک،ج 1ص273؛ بدلیسی،ص 47</ref>. | واژۀ جانکی به صورت جَوانَکی نیز در متون جغرافیای تاریخی آمده است. [[حمدالله مستوفی]] که در سدۀ 8 ق/14م فهرستی از اقوام و طوایف [[لر]] را در کتابش داده، نام این طایفه را به صورت جوانکی آورده است <ref>مستوفی ص 541؛ نیز نک : اسکندربیک،ج 1ص273؛ بدلیسی،ص 47</ref>. | ||
لرهای کهگیلویه و بویراحمد، بختیاری و مردم جانکی، لفظ جانکی را به صورت جونکی به کار می‌برند <ref>قائم‌مقامی، شم 5، ص 9</ref> . برخی نیز بی‌آنکه توضیحی دربارۀ معنای جانکی بیاورند، این لفظ را مخفف یا محرف جوانکی دانسته‌اند <ref>امام شوشتری،ص 175؛ قائم‌مقامی، شم 5، ص 9 ، نیز شم 3، ص 40 </ref>. | لرهای کهگیلویه و بویراحمد، بختیاری و مردم جانکی، لفظ جانکی را به صورت جونکی به کار می‌برند <ref>قائم‌مقامی، شم 5، ص 9</ref> . برخی نیز بی‌آنکه توضیحی دربارۀ معنای جانکی بیاورند، این لفظ را مخفف یا محرف جوانکی دانسته‌اند <ref>امام شوشتری،ص 175؛ قائم‌مقامی، شم 5، ص 9 ، نیز شم 3، ص 40 </ref>. | ||
==خاستگاه== | ==خاستگاه== | ||
حمدالله مستوفی خاستگاه جانکیها را مانند بسیاری دیگر از ایلات و طوایف لر، منطقۀ جبل السماق [[شام]] دانسته است که به سبب آرامش و امنیتی که در زمان حکمرانی اتابک نصرت‌الدین [[هزار اسپ]] (اسف) (حک 600-626 ق/1204-1229م)، از امرای فضلویه، بر این سرزمینهای لرنشین حاکم بود، به این منطقه کوچیدند <ref>مستوفی ص 540-541؛ نیز نک : بدلیسی، ص47</ref>. | حمدالله مستوفی خاستگاه جانکیها را مانند بسیاری دیگر از ایلات و طوایف لر، منطقۀ جبل السماق [[شام]] دانسته است که به سبب آرامش و امنیتی که در زمان حکمرانی اتابک نصرت‌الدین [[هزار اسپ]] (اسف) (حک 600-626 ق/1204-1229م)، از امرای فضلویه، بر این سرزمینهای لرنشین حاکم بود، به این منطقه کوچیدند <ref>مستوفی ص 540-541؛ نیز نک : بدلیسی، ص47</ref>. | ||
برخی پژوهشگران از اشارۀ حمدالله به مهاجرت لرها از شام به ایران نتیجۀ دیگری گرفته‌اند. مثلاً قائم‌مقامی اصل طایفۀ جانکی را از کردهایی دانسته است که در آغاز از کردستان به شام کوچیده بودند و در سده‌های 6 و 7ق/12 و 13م دوباره از آنجا به [[ایران]] بازگشتند <ref>قائم‌مقامی ،شم 5، ص 8 </ref>. در این زمینه نظرهای دیگری نیز وجود دارد که اعتبار علمی ندارند. مثلاً لیرد در «سفرنامه»اش جانکیها را طایفه‌ای ترک شناخته است <ref>نک : فیلد،ص 47, 67</ref>. | برخی پژوهشگران از اشارۀ حمدالله به مهاجرت لرها از شام به ایران نتیجۀ دیگری گرفته‌اند. مثلاً قائم‌مقامی اصل طایفۀ جانکی را از کردهایی دانسته است که در آغاز از کردستان به شام کوچیده بودند و در سده‌های 6 و 7ق/12 و 13م دوباره از آنجا به [[ایران]] بازگشتند <ref>قائم‌مقامی ،شم 5، ص 8 </ref>. در این زمینه نظرهای دیگری نیز وجود دارد که اعتبار علمی ندارند. مثلاً لیرد در «سفرنامه»اش جانکیها را طایفه‌ای ترک شناخته است <ref>نک : فیلد،ص 47, 67</ref>. | ||
==کوچ و اسکان== | ==کوچ و اسکان== | ||
در گذشته جانکیها مستقلاً در گروههای بزرگ عشایری در مسافتهای طولانی میان منطقۀ جانکی و سرزمینهای ایلات و عشایر همسایۀ آن کوچ می‌کردند. پیش‌تر منطقۀ جانکی به دو قسمت شمالی (سرگچ) و جنوبی (زیرگچ) تقسیم شده بود. | در گذشته جانکیها مستقلاً در گروههای بزرگ عشایری در مسافتهای طولانی میان منطقۀ جانکی و سرزمینهای ایلات و عشایر همسایۀ آن کوچ می‌کردند. پیش‌تر منطقۀ جانکی به دو قسمت شمالی (سرگچ) و جنوبی (زیرگچ) تقسیم شده بود. | ||
پس از یکی دو سده طایفۀ شیرعلی (شیرالی/ شیرعالی)، از ایلات [[کهگیلویه]]، مناطق گرمسیر جانکی را به تصرف خود درآوردند <ref>قائم‌مقامی ، شم 3، ص 42</ref> و در سدۀ 10ق/16م طایفۀ مکوندِ ممسنی نیز قسمت غربی خاک جانکی را به عنوان منطقۀ گرمسیری خود تصرف کرد <ref>قائم‌مقامی ، شم 3، ص 42</ref>. | پس از یکی دو سده طایفۀ شیرعلی (شیرالی/ شیرعالی)، از ایلات [[کهگیلویه]]، مناطق گرمسیر جانکی را به تصرف خود درآوردند <ref>قائم‌مقامی ، شم 3، ص 42</ref> و در سدۀ 10ق/16م طایفۀ مکوندِ ممسنی نیز قسمت غربی خاک جانکی را به عنوان منطقۀ گرمسیری خود تصرف کرد <ref>قائم‌مقامی ، شم 3، ص 42</ref>. | ||
درنتیجه سرزمین جانکیها به نواحی سرگچ آن محدود شد. گروههایی از جانکیها که در منطقۀ زیرگچ میان طوایف اشغالگر مانده بودند، به «جانکی گرمسیری»، و آنهایی که در منطقۀ سرگچ به سر می‌بردند، | درنتیجه سرزمین جانکیها به نواحی سرگچ آن محدود شد. گروههایی از جانکیها که در منطقۀ زیرگچ میان طوایف اشغالگر مانده بودند، به «جانکی گرمسیری»، و آنهایی که در منطقۀ سرگچ به سر می‌بردند، | ||
به «جـانکـی سـردسیـری» معروف شـدنـد <ref>قائم‌مقامی ، شم 3، ص 42، شم 5، ص 11؛ گارثویت،ص 122</ref>. | به «جـانکـی سـردسیـری» معروف شـدنـد <ref>قائم‌مقامی ، شم 3، ص 42، شم 5، ص 11؛ گارثویت،ص 122</ref>. | ||
در دورۀ [[قاجاریه | قاجار]] منطقۀ جانکی ضمیمۀ قلمرو ایلخانی بختیاری شد و در سالهای اخیر به‌طور رسمی از مناطق خوزستان به حساب می‌آید؛ از این‌رو، در منابع گوناگون جانکی سردسیری و گرمسیری گاه شاخه‌ای از هفت لنگهای بختیاری و گاه از شاخه‌های چهارلنگ بختیاری به‌شمار آمده است <ref>(برای اطلاع از جای گرفتن جانکیها در شمار شاخه‌های هفت لنگ و چهارلنگ بختیاری در نمودارهای تقسیم‌بندی ایل بختیاری، نک : گارثویت،ص 324؛ سردار اسعد،ص 559؛ نیز نک : امان،ص 83؛ دیگار،ص 305 .</ref>. | در دورۀ [[قاجاریه | قاجار]] منطقۀ جانکی ضمیمۀ قلمرو ایلخانی بختیاری شد و در سالهای اخیر به‌طور رسمی از مناطق خوزستان به حساب می‌آید؛ از این‌رو، در منابع گوناگون جانکی سردسیری و گرمسیری گاه شاخه‌ای از هفت لنگهای بختیاری و گاه از شاخه‌های چهارلنگ بختیاری به‌شمار آمده است <ref>(برای اطلاع از جای گرفتن جانکیها در شمار شاخه‌های هفت لنگ و چهارلنگ بختیاری در نمودارهای تقسیم‌بندی ایل بختیاری، نک : گارثویت،ص 324؛ سردار اسعد،ص 559؛ نیز نک : امان،ص 83؛ دیگار،ص 305 .</ref>. | ||
در سالهای اخیر طایفۀ جانکی کوچ را رها کرده، و به تدریج یک‌جانشین شده است. گروههایی از جانکیها تا 1366ش میان دهستانهای شهرستان [[لردگان]] استان [[چهارمحال و بختیاری]] [[ییلاق]] و [[قشلاق]] می‌کردند. | در سالهای اخیر طایفۀ جانکی کوچ را رها کرده، و به تدریج یک‌جانشین شده است. گروههایی از جانکیها تا 1366ش میان دهستانهای شهرستان [[لردگان]] استان [[چهارمحال و بختیاری]] [[ییلاق]] و [[قشلاق]] می‌کردند. | ||
در آمار سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (1366ش)، جانکیها در شمار طوایف ایل بختیاری آورده شده است <ref>سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچندهص 13-14</ref>، اما در آمار عشایر کوچندۀ 1377ش، نامی از این طایفه نیست. | در آمار سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (1366ش)، جانکیها در شمار طوایف ایل بختیاری آورده شده است <ref>سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچندهص 13-14</ref>، اما در آمار عشایر کوچندۀ 1377ش، نامی از این طایفه نیست. | ||
==تقسیم‌بندی طایفگی== | ==تقسیم‌بندی طایفگی== | ||
طایفۀ جانکی به 8 شاخۀ اصلی تقسیم می‌شود: بَدرانی، تِلاوری، داودی، کِیوْپی، گرمسیری (گرسیری)، گرگیری (گل‌گیری)، آل خورشیدی و بِهوَند. هرکدام از این تیره‌ها نیز به واحدهای کوچک‌تری تقسیم می‌شوند <ref>صفی‌نژاد،ص 295-297؛ قائم‌مقامی، شم 3، ص 45، شم 5، ص 12</ref>. | طایفۀ جانکی به 8 شاخۀ اصلی تقسیم می‌شود: بَدرانی، تِلاوری، داودی، کِیوْپی، گرمسیری (گرسیری)، گرگیری (گل‌گیری)، آل خورشیدی و بِهوَند. هرکدام از این تیره‌ها نیز به واحدهای کوچک‌تری تقسیم می‌شوند <ref>صفی‌نژاد،ص 295-297؛ قائم‌مقامی، شم 3، ص 45، شم 5، ص 12</ref>. | ||
طوایفی که از ایلات و عشایر دیگر به تدریج به منطقۀ جانکی کوچیده‌اند، امروزه همه جانکی به شمار می‌آیند: ابوالعباسی (بلواسی)، جلالی، زنگنه، کرد، کرد زنگنه، شیرعلی و منبینی <ref>قائم‌مقامی ، شم 3، ص 42، شم 9، ص 10-22، شم 10، ص 26-37؛</ref> . | طوایفی که از ایلات و عشایر دیگر به تدریج به منطقۀ جانکی کوچیده‌اند، امروزه همه جانکی به شمار می‌آیند: ابوالعباسی (بلواسی)، جلالی، زنگنه، کرد، کرد زنگنه، شیرعلی و منبینی <ref>قائم‌مقامی ، شم 3، ص 42، شم 9، ص 10-22، شم 10، ص 26-37؛</ref> . | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
در متون و منابع گوناگون دربارۀ چگونگی ساختار اجتماعی و نظام رهبری جانکیها پیش از پیوستن به ایل بختیاری اطلاع مشخصی وجود ندارد، اما چون بیشتر با سرپرستی رؤسای هفت لنگها و چهارلنگها اداره می‌شدند، از سلسله مراتب قدرت و نظام رهبری ایل بختیاری تبعیت می‌کردند. | در متون و منابع گوناگون دربارۀ چگونگی ساختار اجتماعی و نظام رهبری جانکیها پیش از پیوستن به ایل بختیاری اطلاع مشخصی وجود ندارد، اما چون بیشتر با سرپرستی رؤسای هفت لنگها و چهارلنگها اداره می‌شدند، از سلسله مراتب قدرت و نظام رهبری ایل بختیاری تبعیت می‌کردند. | ||
==معیشت== | ==معیشت== | ||
جانکیها به سبب حاصلخیزی و پرآبی منطقۀ جانکی از اقتصاد پررونقی برخوردارند و از دیرباز کشت نوعی برنج مرغوب به‌نام چمپا در منطقۀ جانکی معمول بوده است <ref>اعتمادالسلطنه،ج 4ص/2050-2051؛ نجم‌الدوله،ص 147</ref>. کشت توتون،گندم و جو، نیز باغداری، دامداری و صنایع دستی از دیگر مشاغل مهم جانکیها به‌شمار می‌رود <ref>نجم‌الدوله ،ص 147-150؛ بابن،ص 89</ref> . | جانکیها به سبب حاصلخیزی و پرآبی منطقۀ جانکی از اقتصاد پررونقی برخوردارند و از دیرباز کشت نوعی برنج مرغوب به‌نام چمپا در منطقۀ جانکی معمول بوده است <ref>اعتمادالسلطنه،ج 4ص/2050-2051؛ نجم‌الدوله،ص 147</ref>. کشت توتون،گندم و جو، نیز باغداری، دامداری و صنایع دستی از دیگر مشاغل مهم جانکیها به‌شمار می‌رود <ref>نجم‌الدوله ،ص 147-150؛ بابن،ص 89</ref> . | ||
==جمعیت== | ==جمعیت== | ||
قائم‌مقامی در 1325ش شمار جمعیت تیره‌های اصلی طایفۀ جانکی را 190 خانوار بیان کرده است <ref>قائم‌مقامی شم 3، ص 45</ref>. منابع دیگر جمعیت جانکیها را، اغلب به همراه شمار خانوارهای طوایف تابع ذکر کرده‌اند. مثلاً اعتمادالسلطنه که در 1276ق/1859م به منطقۀ جانکی سفر کرده بوده، جمعیت جانکیها را هزار خانوار تخمین زده است <ref>اعتمادالسلطنه ،ج4ص2051 (برای شمار جمعیت خانوارهای جانکی در منابع دیگر، نک : صفی‌نژاد،ص 289 بب ؛ امام شوشتری،ص 178</ref>. | قائم‌مقامی در 1325ش شمار جمعیت تیره‌های اصلی طایفۀ جانکی را 190 خانوار بیان کرده است <ref>قائم‌مقامی شم 3، ص 45</ref>. منابع دیگر جمعیت جانکیها را، اغلب به همراه شمار خانوارهای طوایف تابع ذکر کرده‌اند. مثلاً اعتمادالسلطنه که در 1276ق/1859م به منطقۀ جانکی سفر کرده بوده، جمعیت جانکیها را هزار خانوار تخمین زده است <ref>اعتمادالسلطنه ،ج4ص2051 (برای شمار جمعیت خانوارهای جانکی در منابع دیگر، نک : صفی‌نژاد،ص 289 بب ؛ امام شوشتری،ص 178</ref>. | ||
به گزارش سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده، شمار کوچندگان جانکی در 1366ش، 555 خانوار برآورد شده است <ref>امام شوشتری،ص 178</ref>. | به گزارش سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده، شمار کوچندگان جانکی در 1366ش، 555 خانوار برآورد شده است <ref>امام شوشتری،ص 178</ref>. | ||
== پانویس == | |||
{{ستون-شروع}} | |||
{{col-begin}} | |||
{{راست‌چین}} | |||
<references /> | |||
{{col-end}} | |||
{{پایان}} | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
*اسکندربیک منشی، عالم آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1350ش؛ | *اسکندربیک منشی، عالم آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1350ش؛ | ||
*اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآةالبلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1368ش؛ | *اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآةالبلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1368ش؛ | ||
*امام شوشتری، محمدعلی، تاریخ جغرافیایی خوزستان، تهران، 1331ش؛ | *امام شوشتری، محمدعلی، تاریخ جغرافیایی خوزستان، تهران، 1331ش؛ | ||
*امان، دیتر، بختیاریها: عشایر کوه‌نشین ایرانی در پویۀ تاریخ، ترجمۀ محسن محسنیان، مشهد، 1367ش؛ | *امان، دیتر، بختیاریها: عشایر کوه‌نشین ایرانی در پویۀ تاریخ، ترجمۀ محسن محسنیان، مشهد، 1367ش؛ | ||
*بابن، س. و فردریک هوسه، سفرنامۀ جنوب ایران، ترجمۀ محمدحسن اعتمادالسلطنه، به کوشش هاشم محدث، تهران، 1363ش؛ | *بابن، س. و فردریک هوسه، سفرنامۀ جنوب ایران، ترجمۀ محمدحسن اعتمادالسلطنه، به کوشش هاشم محدث، تهران، 1363ش؛ | ||
*بدلیسی، شرف خان، شرف‌نامه، به کوشش محمد عباسی، تهران، 1343ش؛ | *بدلیسی، شرف خان، شرف‌نامه، به کوشش محمد عباسی، تهران، 1343ش؛ | ||
*جعفری، عباس، دائرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، 1379ش؛ | *جعفری، عباس، دائرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، 1379ش؛ | ||
*حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1362ش؛ | *حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1362ش؛ | ||
*دیگار، ژان پیر و اصغر کریمی، «مال: کوچک‌ترین واحد تولید، بوهون: کوچک‌ترین واحد مصرف در ایل بختیاری»، نامۀ نور، تهران، 1359ش، شم 10-11؛ | *دیگار، ژان پیر و اصغر کریمی، «مال: کوچک‌ترین واحد تولید، بوهون: کوچک‌ترین واحد مصرف در ایل بختیاری»، نامۀ نور، تهران، 1359ش، شم 10-11؛ | ||
*راولینسن، هنری، سفرنامه، ترجمۀ سکندر امان‌اللٰهی بهاروند، تهران، 1356ش؛ | *راولینسن، هنری، سفرنامه، ترجمۀ سکندر امان‌اللٰهی بهاروند، تهران، 1356ش؛ | ||
*سردار اسعد، علیقلی و عبدالحسین سپهر، تاریخ بختیاری، به کوشش جمشید کیانفر، تهران، 1376ش؛ | *سردار اسعد، علیقلی و عبدالحسین سپهر، تاریخ بختیاری، به کوشش جمشید کیانفر، تهران، 1376ش؛ | ||
*سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (1366ش)، نتایج تفصیلی، ایل بختیاری، مرکز آمار ایران، تهران، 1367ش؛ | *سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (1366ش)، نتایج تفصیلی، ایل بختیاری، مرکز آمار ایران، تهران، 1367ش؛ | ||
*صفی‌نژاد، جواد، لرهای ایران، تهران، 1381ش؛ | *صفی‌نژاد، جواد، لرهای ایران، تهران، 1381ش؛ | ||
*فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1370ش؛ | *فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1370ش؛ | ||
*قائم‌مقامی، جهانگیر، «عشایر خوزستـان: قبایل جانکـی»، یـادگار، تهران، 1325ش، س 3، شم 3، 5، 9، 10؛ | *قائم‌مقامی، جهانگیر، «عشایر خوزستـان: قبایل جانکـی»، یـادگار، تهران، 1325ش، س 3، شم 3، 5، 9، 10؛ | ||
*گارثویت، ج. ر.، تاریخ سیاسی ـ اجتماعی بختیاری، ترجمۀ مهراب امیری، تهران، 1373ش؛ | *گارثویت، ج. ر.، تاریخ سیاسی ـ اجتماعی بختیاری، ترجمۀ مهراب امیری، تهران، 1373ش؛ | ||
*نجم‌الدوله، عبدالغفار، سفرنامۀ خوزستان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، 1341ش؛ | *نجم‌الدوله، عبدالغفار، سفرنامۀ خوزستان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، 1341ش؛ | ||
=== منابع انگلیسی === | |||
{{چپ‌چین}} | |||
* A. H. Layard, Field H., Contributions to the Anthropology of Iran, Chicago, 1939. | * A. H. Layard, Field H., Contributions to the Anthropology of Iran, Chicago, 1939. | ||
{{پایان چپ‌چین}} | |||