مرو: تفاوت میان نسخه‌ها

نام شهری است باستانی از [[ايران]] که امروزه جزء کشور [[ترکمنستان]] است و در انتهای جنوبی کوير قره قوم و به فاصله سی فرسخی شمال شرقی سرخس واقع و از رود مرغاب (مرورود) مشروب می شود و سکنه آن مسلمان و شيعه مذهب اند. قدمت مرو به پيش از ميلاد مسيح می رسد. داريوش اول در کتيبه بيستون مرو را مَرگَوش ناميده و با باختر اسم برده است. اما جغرافيانويسان قديم آن را مَرگيانا ناميده و جداگانه ذکر کرده اند. مرگيان يا مرو از ممالک تابعه پارت به شمار می آيد.<ref>ايران باستان پيرنيا، ج2، ص2188 و 2651؛ به نقل دهخدا، ج 13، 1377، ص 20711، مدخل مرو.</ref>  

== پيشينه تاريخی ==

نام دو شهر است در [[خراسان]] يکی مشهور به مروالشاهجان و ديگری مَروَروذ. يا مرّوذ و يا مروالروذ، و هر دو را با هم «مروان» خوانند. نسبت به اولی را بر خلاف قياس «مروزي» نوشته اند. برخی مروی و مرويه را نسبت به شهری دانسته اند در [[عراق]] بر شط [[فرات]]. اما نسبت به شهر دوم، بر لفظ خود است يعنی مَروَرودی و مَروَذيّ. <ref>اقرب الموارد از مصباح، به نقل دهخدا، ج 13، 1377، ص 20711، مدخل مرو.</ref> چون مطلق مرو گويند مراد مروشاهجان است و آن شهری است از [[خراسان]] و نسبت بدان مروی و مروزی و مرغزی می آيد.<ref>يادداشتهای دهخدا، به نقل دهخدا، ج 13، 1377، ص 20711، مدخل مرو.</ref>

اين شهر در 550ه.ق. ده کتابخانه بزرگ عمومی داشت که يکی از آنها دوازده هزار جلد کتاب داشت. مردم مرو [[ايراني]] و زبانشان [[فارسي]] بوده است.<ref>يادداشتهای دهخدا، به نقل دهخدا، ج 13، 1377، ص 20711، مدخل مرو.</ref>

مرو از مشهورترين، قدميترين و خوش منظرترين شهرهای [[خراسان]] بوده است. که [[ذوالقرنين]] آن را بنا نهاد.<ref>قزويني، بيتا، ص 456.</ref> به اعتبار اينکه مرو در کنار [[نيشابور]]، [[هرات]]، و [[بلخ]] يکی از چهار شهر بزرگ [[خراسان]] بوده است، اين نام در دوره اعراب، يعنی در قرون وسطي، به يکی از چهار قسمت [[ايالت خراسان]] اطلاق می شده است. پس از فتوحات اول اسلامي، کرسی ايالت خراسان مرو و بلخ بود، ولی بعدها امرای سلسله [[طاهريان]] مرکز فرمانروايی خود را به ناحيه باختر برده؛ نيشابور را که شهری در غربی ترين قسمتهای چهارگانه بود، مرکز امارت خويش قرار دادند.<ref>سرزمينهای خلافت شرقی ترجمه فارسي، ص 408، به نقل دهخدا، 1377، ص 9634؛ مدخل خراسان.</ref>

يعقوبی می نويسد: و از [[سرخس]] بر جادۀ اعظم تا مرو شش منزل راه است که اول آنها «اشتر مغاک» است و سپس «تلستانه» و سپس «دندانقان» و سپس «کنوکرد» املاک خاندان [[على بن هشام بن فرّ خسرو]]، و اين منازل در ميان دشت و بيابان واقع است و هر منزلى از آنها داراى دژى است که اهل آن منزل از تعرض ترکان در آن متحصن مى‌شوند، چه بسا که ترکان بر بعضى از اين منازل شبيخون زنند. و سپس مرو که مهمترين استانهاى خراسان است و [[حاتم بن نعمان باهلى]] از طرف [[عبد اللّه بن عامر]] در خلافت [[عثمان]] آن را فتح کرد و گفته مى‌شود که [[احنف بن قيس]] در فتح آن که در سال 31 روى داد حضور داشت و مردم مرو اشرافى از دهقانان عجم‌اند و نيز قومى از عرب از (قبائل) [[ازد]] و [[تميم]] و [[جزانيان]] در آن سکونت دارند و واليان خراسان در اينجا منزل مى‌کردند و نخستين کسى که در آن فرود آمد [[مأمون]] بود و سپس کسانى که بعدها حکومت خراسان يافتند، تا آنکه [[عبداللّه بن طاهر]] در [[نيشابور]] منزل گزيد.

آب آشاميدنى اهالى مرو از چشمه‌هايى است که جريان دارد و از رودخانه‌هايى، و [[خراج]] آن داخل در خراج [[خراسان]] است.<ref>يعقوبي، 1356، ص 55.</ref>

شهر مرو به واسطه نزديکی به [[خوارزم]] و [[ماوراء النهر]] از يک طرف و اتصال آن به [[سرخس]] و [[نيشابور]] از طرف ديگر از نظر نظامی و تجاری مومقعيتی خاص داشته است به همين جهت در زمان [[ساسانيان]] و در دوره تسلط اعراب تا زمان [[مأمون]] هميشه اين شهر دارالملک خراسان بوده است. [[طاهريان]] مرکز خراسان را به نيشابور انتقال دادند. [[سامانيان|سامانيها]] دارالملک را به [[بلخ]] و [[بخارا]] منتقل کردند ولی در موقع فرمانروائی [[سلجوقيان|سلجوقيها]] شهر مرو که در مجاورت يورت آنها بوده مرکز امپراطوری بزرگ سلجوقيها گرديد پس از آن سلاطين تيموری شهر [[هرات]] را پايگاه فرمانروائی خود ساختند.<ref>دهخدا، ج13، 1377، ص 20712؛ مدخل مرو.</ref>

اين شهر در حمله مغول کاملاً ويران شد و در اين واقعه هفتصد هزار آدمی کشته شدند و هيچ کس از ساکنان آنجا باقی نماندند(618ه.ق.).<ref>دهخدا، ج13، 1377، ص 20712؛ مدخل مرو.</ref>

دولت [[ايران]] در دوره [[ناصرالدين شاه]] با تسليم شدن به قرارداد آخال ، که در 22 محرّم 1299/ 12 دسامبر 1881 منعقد شد، عملاً الحاق بخشهايی از خاک ايران را به [[روسيه]] پذيرفت.<ref>سارلی ، ج 1، ص 312؛ گلی ، ص 161ـ162؛ به نقل [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3477]</ref> در 1300/ 1883، روسها جلگة تجن در شمال خراسان را تصاحب کردند و در اوايل 1301/ 1884 مرو و سپس [[سرخس]] را به متصرفات خود افزودند.<ref>[http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3477]</ref>

== پانويس ==

*قزويني، زکريا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، بيروت: دار الصادر، بيتا.

*اليعقوبي، احمد بن اسحاق، البلدان، مترجم:آيتي، محمد ابراهيم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب،  ١٣۵۶.