پرش به محتوا

غزوه بنی‌قریظه: تفاوت میان نسخه‌ها

۵۰۴ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۵ سپتامبر ۲۰۱۶
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mgolpayegani
imported>Mgolpayegani
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۵: خط ۲۵:


==تاریخچه قبیله بنی‌قریظه==
==تاریخچه قبیله بنی‌قریظه==
دربارۀ منشأ قبیله بنی قُرَیظه و مهاجرتشان به [[یثرب]] گزارش‌های متفاوتی وجود دارد. بر اساس برخی روایات شفاهی یهود، بنی‌قریظه از اعقاب [[حضرت هارون|هارون]] برادر حضرت [[حضرت موسی|موسی]](ع) به شمار می‌روند که پیش از رویداد [[سیل عرم|سیل عَرِم]] که به مهاجرت قبایل عربِ [[قبیله اوس|اَوْس]] و [[قبیله خزرج|خَزْرَجْ]] به [[مدینه|یثرب]] انجامید، در آنجا سکونت گزیده بودند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، ج۲۲، ص۱۰۷؛ مقدسی، ج۴، ص۱۲۹ ۱۳۰؛ یاقوت حموی، ج۵، ص۸۴.</ref>
دربارۀ منشأ قبیله بنی قُرَیظه و مهاجرتشان به [[یثرب]] گزارش‌های متفاوتی وجود دارد. بر اساس برخی روایات شفاهی یهود، بنی‌قریظه از اعقاب [[حضرت هارون|هارون]] برادر حضرت [[حضرت موسی|موسی]](ع) به شمار می‌روند که پیش از رویداد [[سیل عرم|سیل عَرِم]] که به مهاجرت قبایل عربِ [[قبیله اوس|اَوْس]] و [[قبیله خزرج|خَزْرَجْ]] به [[مدینه|یثرب]] انجامید، در آنجا سکونت گزیده بودند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، ج۲۲، ص۱۰۷؛ مقدسی، ج۴، ص۱۲۹ ۱۳۰؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۸۴.</ref>


بنا بر بعضی روایات، به دنبال جنگ رومیان با یهود(۷۰ میلادی)، بنی‌قریظه به [[حجاز]] گریخته و در مَهزور از نواحی یثرب ساکن شده بودند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، ج۲۲، ص۱۰۸ ۱۰۹.</ref> در مقابل، برخی منابع، بنی‌قریظه را از طایفه جُذام ساکن [[فلسطین]] می‌دانند که در عهد عادیا بن سموئل (شموئل؛ حکومت حدود ۱۰۷۵-۱۰۴۵ ق.م) به دین یهود گرویدند.<ref>یعقوبی، ج۱، ص۴۰۸.</ref>
بنا بر بعضی روایات، به دنبال جنگ رومیان با یهود(۷۰ میلادی)، بنی‌قریظه به [[حجاز]] گریخته و در مَهزور از نواحی یثرب ساکن شده بودند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، ج۲۲، ص۱۰۸ ۱۰۹.</ref> در مقابل، برخی منابع، بنی‌قریظه را از طایفه جُذام ساکن [[فلسطین]] می‌دانند که در عهد عادیا بن سموئل (شموئل؛ حکومت حدود ۱۰۷۵-۱۰۴۵ ق.م) به دین یهود گرویدند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۱، ص۴۰۸.</ref>


بنی‌قریظه در کنار دیگر قبایل یهود توانستند اداره و حکومت شهر را به دست گیرند. فرمانروای آنان القیطوان یا فطیون خراجگزار مرزبان ایرانی الزاره (در [[بحرین]]) بود.<ref>یاقوت حموی، ج۵، ص۸۳، ۸۵.</ref> شکست دولت یهودی [[یمن]] از پادشاه مسیحی [[حبشه]] که تحت حمایت [[روم]] بود (سال ۵۲۵ میلادی)، قدرت یهودیان را در [[مدینه]] کاهش داد. سرانجام، در جنگ قبیله [[خزرج]] با یهودیان، فرمانروای یهود به قتل رسید و اعراب اداره شهر را به دست گرفتند.<ref>مقدسی، ج۴، ص۱۳۰.</ref>
بنی‌قریظه در کنار دیگر قبایل یهود توانستند اداره و حکومت شهر را به دست گیرند. فرمانروای آنان القیطوان یا فطیون خراجگزار مرزبان ایرانی الزاره (در [[بحرین]]) بود.<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۸۳، ۸۵.</ref> شکست دولت یهودی [[یمن]] از پادشاه مسیحی [[حبشه]] که تحت حمایت [[روم]] بود (سال ۵۲۵ میلادی)، قدرت یهودیان را در [[مدینه]] کاهش داد. سرانجام، در جنگ قبیله [[خزرج]] با یهودیان، فرمانروای یهود به قتل رسید و اعراب اداره شهر را به دست گرفتند.<ref>مقدسی، ج۴، ص۱۳۰.</ref>


سلطه قبایل عرب بر [[مدینه]] موجب شد که بسیاری از یهودیان مدینه را ترک کنند. در دوران نزدیک به ظهور اسلام، قبایل یهود در بیرون شهر در دژها و قلعه‌های خود زندگی می‌کردند. بنی‌قریظه، که در این زمان به لحاظ جمعیت و نفوذ از دو قبیله دیگر یعنی [[غزوه بنی نضیر|بنی نَضیر]] و [[غزوه بنی قینقاع|بنی قَینُقاع]] مقتدرتر بودند، در جنوب شرقی [[مدینه]] سکونت داشتند و عمدتاً کشاورزی می‌کردند. تنها گزارش مستقل درباره بنی‌قریظه راجع به جنگ مسلمانان با آنان در سال پنجم هجری است. سایر گزارش‌های احوال آنان مربوط به تاریخ [[اوس]] و [[خزرج]]، دو قبیله عرب مدینه و غالبا مربوط به دوران نزدیک به ظهور [[اسلام]] است.
سلطه قبایل عرب بر [[مدینه]] موجب شد که بسیاری از یهودیان مدینه را ترک کنند. در دوران نزدیک به ظهور اسلام، قبایل یهود در بیرون شهر در دژها و قلعه‌های خود زندگی می‌کردند. بنی‌قریظه، که در این زمان به لحاظ جمعیت و نفوذ از دو قبیله دیگر یعنی [[غزوه بنی نضیر|بنی نَضیر]] و [[غزوه بنی قینقاع|بنی قَینُقاع]] مقتدرتر بودند، در جنوب شرقی [[مدینه]] سکونت داشتند و عمدتاً کشاورزی می‌کردند. تنها گزارش مستقل درباره بنی‌قریظه راجع به جنگ مسلمانان با آنان در سال پنجم هجری است. سایر گزارش‌های احوال آنان مربوط به تاریخ [[اوس]] و [[خزرج]]، دو قبیله عرب مدینه و غالبا مربوط به دوران نزدیک به ظهور [[اسلام]] است.
خط ۴۷: خط ۴۷:
به پیشنهاد خود بنی‌قریظه، رسول اکرم حکمیت را به [[سعد بن معاذ]]، رئیس قبیله [[بنی عبد اشهل]] از اشراف [[اوس]]، واگذار نمود.<ref>الصحیح، ج ۱۲ص۹۰</ref> بدین جهت بنی‌قریظه حکمیت سعد بن معاذ را پیشنهاد دادند که اوس قبل از اسلام متحد ایشان بود. سعد با استناد به احکام [[تورات]] و پیمانی که بنی‌قریظه قبل از جنگ با پیامبر بسته بودند، حکم کرد که هر کسی علیه پیامبر(ص) تجمع کرده کشته شود<ref>الصحیح، ج۱۲ص ۸۸</ref> و زنان و کودکان اسیر شوند. رسول اکرم این حکم را مطابق خواست پروردگار دانست. آیات ۵۶ تا ۵۸ سوره [[انفال]] و ۲۶ و ۲۷ [[سوره احزاب]] راجع به جنگ بنی‌قریظه است.<ref>طبری، سلسلة اول، ص۱۴۹۳؛ ابن هشام، ج۳، ص۲۶۵-۲۶۶؛ ابن سعد، ج۲، ص۷۵. </ref>
به پیشنهاد خود بنی‌قریظه، رسول اکرم حکمیت را به [[سعد بن معاذ]]، رئیس قبیله [[بنی عبد اشهل]] از اشراف [[اوس]]، واگذار نمود.<ref>الصحیح، ج ۱۲ص۹۰</ref> بدین جهت بنی‌قریظه حکمیت سعد بن معاذ را پیشنهاد دادند که اوس قبل از اسلام متحد ایشان بود. سعد با استناد به احکام [[تورات]] و پیمانی که بنی‌قریظه قبل از جنگ با پیامبر بسته بودند، حکم کرد که هر کسی علیه پیامبر(ص) تجمع کرده کشته شود<ref>الصحیح، ج۱۲ص ۸۸</ref> و زنان و کودکان اسیر شوند. رسول اکرم این حکم را مطابق خواست پروردگار دانست. آیات ۵۶ تا ۵۸ سوره [[انفال]] و ۲۶ و ۲۷ [[سوره احزاب]] راجع به جنگ بنی‌قریظه است.<ref>طبری، سلسلة اول، ص۱۴۹۳؛ ابن هشام، ج۳، ص۲۶۵-۲۶۶؛ ابن سعد، ج۲، ص۷۵. </ref>


اظهار نظر در مورد کشته‌ها متفاوت است، بعضی گفته‌اند: مردان بنی‌قریظه و پسران بالغشان، که تعداد آنان بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ نفر گزارش شده است، به قتل رسیدند. یک زن قریظی نیز، که یک مسلمان را کشته بود، به قتل رسید. یکی از مردان قبیله به نام رفاعة بن سِموال به وساطت سَلمی دختر قیس، از خاله‌های [[رسول اکرم]] بخشیده شد.<ref>طبری، سلسلة اول، ص۱۴۹۷، ۱۵۰۰؛ ابن هشام، ج۳، ص۲۶۳-۲۶۴.</ref> ولی گزارش‌ها بیان می‌کنند که فقط مردان جنگوی قبیله که علیه [[پیامبر(ص)]] اقداماتی انجام داده بودند کشته شدند.<ref>الصحیح، ج۱۲ص ۸۸</ref>
اظهار نظر در مورد کشته‌ها متفاوت است، بعضی گفته‌اند: مردان بنی‌قریظه و پسران بالغشان، که تعداد آنان بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ نفر گزارش شده است، به قتل رسیدند. یک زن قریظی نیز، که یک مسلمان را کشته بود، به قتل رسید. یکی از مردان قبیله به نام رفاعة بن سِموال به وساطت سَلمی دختر قیس، از خاله‌های [[رسول اکرم]] بخشیده شد.<ref>طبری، سلسلة اول، ص۱۴۹۷، ۱۵۰۰؛ ابن هشام، ج۳، ص۲۶۳-۲۶۴.</ref> ولی گزارش‌ها بیان می‌کنند که فقط مردان جنگوی قبیله که علیه [[پیامبر(ص)]] اقداماتی انجام داده بودند کشته شدند.<ref>عاملی، سید جعفرمرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج۱۲ص ۸۸</ref>


اموال بنی‌قریظه بین مسلمانان تقسیم شد. برای اولین بار، سهم سوار و پیاده مشخص گردید؛ به سوار دو سهم و به پیاده یک سهم تعلق گرفت. از فهرست اموال، به خصوص فهرست سلاح، که منابع ذکر کرده‌اند، برمی‌آید که مقدار غنایم به دست آمده از بنی‌قریظه چشمگیر بوده و به احتمال، همین امر شیوه جدید تقسیم غنایم را ممکن ساخته است.
اموال بنی‌قریظه بین مسلمانان تقسیم شد. برای اولین بار، سهم سوار و پیاده مشخص گردید؛ به سوار دو سهم و به پیاده یک سهم تعلق گرفت. از فهرست اموال، به خصوص فهرست سلاح، که منابع ذکر کرده‌اند، برمی‌آید که مقدار غنایم به دست آمده از بنی‌قریظه چشمگیر بوده و به احتمال، همین امر شیوه جدید تقسیم غنایم را ممکن ساخته است.


== بررسی تاریخی ==
== بررسی تاریخی ==
از مجموع گزارش‌ها می‌توان نتیجه‌گیری کرد که مسلمانان به دلیل تجربه‌های گذشته که از اخراج [[غزوه بنی قینقاع|بنی قینقاع]] و [[غزوه بنی نضیر|بنی نضیر]] داشتند، دیگر به خروج بنی‌قریظه از [[مدینه]] رضایت نمی‌دادند، زیرا آنان نیز در صورت خروج از شهر مانند بنی نضیر به مخالفان مسلمانان در [[مکه]] و یهودیان بیرون [[مدینه]] می‌پیوستند. به هر حال، بیان [[قرآن]] [[سوره احزاب]] آیات ۲۷-۲۶ حکایت از تأیید و اجرای حکم یادشده دارد.<ref>قطب، ج۶، ص۵۶۹.</ref> ولی نه کشتن شدن همه مردان بلکه کشته شدن مردانی که علیه پیامبر(ع) اقداماتی انجام داده بودند، [[سیدجعفر مرتضی عاملی|سیدجعفر مرتضی]] در [[الصحیح من سیرة النبی الاعظم (کتاب)|الصحیح]] در تفسیر آیه ۲۶ [[سوره احزاب]] یاد آور می‌شود، منظور از آیۀ {{متن قرآن|... فَرِیقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِیقًا ﴿۲۶﴾|ترجمه=...گروهی را می‌کشتید و گروهی را اسیر می‌کردید.|سوره=[[سوره احزاب|احزاب]]|آیه=۲۶}}، فقط مردان هستند، زیرا تاسرون با اسارت مردان تناسب دارد و برای اسارت در زنان از واژۀ سبایا استفاده میشود، اما بعضی به اشتباه تاسرون را به زنان و کودکان حمل کرده و تقتلون را به مردان.<ref>الصحیح، ج ۱۲، ص ۱۴۸. </ref> بدین ترتیب تعداد کشته شدگان چهار صد نفر می‌شود همان طور که [[ابن شهر آشوب]] تعداد کل مردان را هفتصد نفر و تعداد کشته شدگان آنان را چهار صد و پنجاه نفر دانسته است.<ref> مناقب، ج ۳ص ۱۷۱ به نقل از الصحیح ج ۱۲ص ۱۴۸</ref>
از مجموع گزارش‌ها می‌توان نتیجه‌گیری کرد که مسلمانان به دلیل تجربه‌های گذشته که از اخراج [[غزوه بنی قینقاع|بنی قینقاع]] و [[غزوه بنی نضیر|بنی نضیر]] داشتند، دیگر به خروج بنی‌قریظه از [[مدینه]] رضایت نمی‌دادند، زیرا آنان نیز در صورت خروج از شهر مانند بنی نضیر به مخالفان مسلمانان در [[مکه]] و یهودیان بیرون [[مدینه]] می‌پیوستند. به هر حال، بیان [[قرآن]] [[سوره احزاب]] آیات ۲۷-۲۶ حکایت از تأیید و اجرای حکم یادشده دارد.<ref>سید قطب، فی ظلال القرآن، ج۶، ص۵۶۹.</ref> ولی نه کشتن شدن همه مردان بلکه کشته شدن مردانی که علیه پیامبر (ع) اقداماتی انجام داده بودند، [[سیدجعفر مرتضی عاملی|سیدجعفر مرتضی]] در [[الصحیح من سیرة النبی الاعظم (کتاب)|الصحیح]] در تفسیر آیه ۲۶ [[سوره احزاب]] یاد آور می‌شود، منظور از آیۀ {{متن قرآن|... فَرِیقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِیقًا ﴿۲۶﴾|ترجمه=...گروهی را می‌کشتید و گروهی را اسیر می‌کردید.|سوره=[[سوره احزاب|احزاب]]|آیه=۲۶}}، فقط مردان هستند، زیرا تاسرون با اسارت مردان تناسب دارد و برای اسارت در زنان از واژۀ سبایا استفاده میشود، اما بعضی به اشتباه تاسرون را به زنان و کودکان حمل کرده و تقتلون را به مردان.<ref>عاملی، سید جعفرمرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج۱۲، ص۱۴۸. </ref> بدین ترتیب تعداد کشته شدگان چهار صد نفر می‌شود همان طور که [[ابن شهر آشوب]] تعداد کل مردان را هفتصد نفر و تعداد کشته شدگان آنان را چهار صد و پنجاه نفر دانسته است.<ref> مناقب، ج۳، ص۱۷۱ به نقل از عاملی، سید جعفرمرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج۱۲، ص۱۴۸</ref>


=== تردید در کشته شدن یهودیان ===
=== تردید در کشته شدن یهودیان ===
* [[جعفر شهیدی]] می‌نویسد: به نظر می‌رسد ماجرای این غزوه، سال‌ها پس از تاریخ واقعه، به وسیله داستان‌گویی که از تیره [[طایفه خزرج|خزرج]] بوده است دستکاری شده و به تحریر درآمده باشد. هدف این داستان‌گو این بوده است که به این وسیله نشان دهند حرمت طایفه [[طایفه اوس|اوس]] نزد پیامبر(ص) به‌اندازه طایفه خزرج نبود و برای همین است که پیغمبر هم پیمانهای خزرج را نکشت، اما هم پیمانان اوس را گردن زد. و نیز خواسته است نشان دهد که رئیس قبیله اوس جانب هم پیمانهای خود را رعایت کرده است.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص ۹۰.</ref>
* [[جعفر شهیدی]] می‌نویسد: به نظر می‌رسد ماجرای این غزوه، سال‌ها پس از تاریخ واقعه، به وسیله داستان‌گویی که از تیره [[طایفه خزرج|خزرج]] بوده است دستکاری شده و به تحریر درآمده باشد. هدف این داستان‌گو این بوده است که به این وسیله نشان دهند حرمت طایفه [[طایفه اوس|اوس]] نزد پیامبر(ص) به‌اندازه طایفه خزرج نبود و برای همین است که پیغمبر هم پیمانهای خزرج را نکشت، اما هم پیمانان اوس را گردن زد. و نیز خواسته است نشان دهد که رئیس قبیله اوس جانب هم پیمانهای خود را رعایت کرده است.<ref>شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص۹۰.</ref>
* [[مالک بن انس]]، ابن اسحاق راوی اصلی این جریان را دجال می‌نامد،<ref> تهذیب، ج ۹ص۳۶</ref> دلیل این نامگذاری، نقل داستان غزوات پیامبر(ص) با یهودیان از قول فرزندان یهودی عنوان شده است<ref>التهذیب، ج۹ص ۴۰-۳۹</ref> لذا مالک را می‌توان یکی از مخالفین این داستان دانست.
* [[مالک بن انس]]، ابن اسحاق راوی اصلی این جریان را دجال می‌نامد،<ref> ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۹، ص۳۶</ref> دلیل این نامگذاری، نقل داستان غزوات پیامبر(ص) با یهودیان از قول فرزندان یهودی عنوان شده است<ref>ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۹، ص۴۰-۳۹</ref> لذا مالک را می‌توان یکی از مخالفین این داستان دانست.
* [[ابن حجر عسقلانی]]، علت تضعیف ابن اسحاق از سوی مالک را نقل اینگونه داستان‌ها می‌داند<ref>التهذیب، ج۹ص ۴۰-۳۹</ref> پس خود نیز جزء مخالفین این داستان قرار می‌گیرد.
* [[ابن حجر عسقلانی]]، علت تضعیف ابن اسحاق از سوی مالک را نقل اینگونه داستان‌ها می‌داند<ref>التهذیب، ج۹ص ۴۰-۳۹</ref> پس خود نیز جزء مخالفین این داستان قرار می‌گیرد.
*سید احمد برکات نیز با دلایل مختلف داستان نقل شده از طرف ابن اسحاق نسبت به یهودیان بنی‌قریظه را نفی می‌کند.<ref>Barakat Ahmad, Muhammad and the Jews: A Re-examination, p. 24</ref>
*سید احمد برکات نیز با دلایل مختلف داستان نقل شده از طرف ابن اسحاق نسبت به یهودیان بنی‌قریظه را نفی می‌کند.<ref>Barakat Ahmad, Muhammad and the Jews: A Re-examination, p. 24</ref>
خط ۶۲: خط ۶۲:


== حکم سعد طبق منابع یهودی ==
== حکم سعد طبق منابع یهودی ==
[[سعد بن معاذ]] با استناد به پیمان بنی‌قریظه با پیامبر و منابع دین یهود چنین حکمی صادر کرد<ref>حسنی، ص۵۱۹ ۵۲۱.</ref> این حکم از نظر خود آنان کیفری شرعی تلقی می‌شد.<ref>ابوزهره، ج۲، ص۶۷۱۶۷۲.</ref> در توراتِ موجود، درباره شهری که به زور وارد آن شده‌اند چنین گفته شده است: «اگر پروردگارت، آن را به تو واگذار کرد، همه مردان را از دم شمشیر بگذران، اما زنان و کودکان و حیوانات و هر آنچه در شهر است، همه غنیمت می‌باشد، پس همه را به عنوان غنیمت بردارید و غنیمتی که پروردگار نصیب کرده بخورید».<ref>کتاب مقدس، سفر تثنیه، باب ۲۰، فقره ۱۴-۱۳.</ref>
[[سعد بن معاذ]] با استناد به پیمان بنی‌قریظه با پیامبر و منابع دین یهود چنین حکمی صادر کرد<ref>حسنی، سیرة المصطفی، ص۵۱۹-۵۲۱.</ref> این حکم از نظر خود آنان کیفری شرعی تلقی می‌شد.<ref>ابوزهره، خاتم پیامبران، ج۲، ص۶۷۱-۶۷۲.</ref> در توراتِ موجود، درباره شهری که به زور وارد آن شده‌اند چنین گفته شده است: «اگر پروردگارت، آن را به تو واگذار کرد، همه مردان را از دم شمشیر بگذران، اما زنان و کودکان و حیوانات و هر آنچه در شهر است، همه غنیمت می‌باشد، پس همه را به عنوان غنیمت بردارید و غنیمتی که پروردگار نصیب کرده بخورید».<ref>کتاب مقدس، سفر تثنیه، باب ۲۰، فقره ۱۴-۱۳.</ref>


==پانویس==
==پانویس==
کاربر ناشناس