بیت الحکمه: تفاوت میان نسخه‌ها

در مورد اطلاق نام بیت الحکمه بر کتابخانۀ سلطنتی شواهد دیگری نیز دردست است. در برخی روایات ترجمۀ عربی دیباچۀ [[کلیله و دمنه]] به قلم [[ابن مقفع]]، کتابخانۀ سلطنتی پادشاه هند بیت الحکمه و کتابخانه‌های پادشاهان پیشین خزائن الحکمة نامیده شده است.<ref>ص۳۱، ۳۸</ref> حمزۀ اصفهانی نیز در الامثال الصادرةعن بیوت الشعر، کتابخانه‌های سلطنتی [[ساسانیان]] را بیوت الحکمه نامیده است. سرخسی نیز در آداب الملوک این نام گذاری را تأیید می‌کند.<ref>نک: فان اس، III/2zzeezzee؛ گوتاس، ۵۴-۵۵</ref>

[[واقدی]] از بیرون آوردن پرچم‌های [[اسکندر مقدونی]] از محلی به نام بیت الحکمه یاد می‌کند<ref>۱/۳۰۲</ref> که چنین چیزی نیز می‌تواند بخشی از یک کتابخانۀ سلطنتی باشد. در موردی دیگر مسعودی از تالارهایی در مصر که در آنها بتهایی طلایی به نشانۀ هریک از ستارگان مهم نگاهداری می‌شده، با عنوان «‌برب‌» (جمع آن: برابی) یا «‌بیت الحکمه‌» یاد کرده است.<ref>اخبار...، ۹۱</ref> [[مقریزی]] افزون بر تکرار همین موارد به نقل از اخبارالزمان مسعودی، آورده است که هر شهر مصر قدیم دارای «‌خزائن من الحکمة‌» بوده که یکی به نگاهداری بتی با سیمای انسان برای خورشید و چیزهایی از این قبیل اختصاص داشته است.<ref>۱/۱۳۰، ۱۴۴، ۱۸۶، قس: ۱/۱۶۰</ref> ابن ندیم نیز در آخرین سطور [[الفهرست]] و در مبحث [[علوم غریبه]] تنها به وجود «‌برابی‌» و بیوت الحکمه در مصر اشاره می‌کند<ref>ص۳۶۰</ref> و قفطی هنگام اشاره به «‌ذوالنون اخمیمی‌» او را یکی از ملازمان (خادمان؟) «‌بربا‌» در سرزمین اخمیم ـ بیتی از بیوت الحکمۀ کهن ـ می‌داند و می‌افزاید که در این بیت تصاویری بوده که [[مؤمن|مؤمنان]] را [[ایمان]]، و [[کافر|کافران]] را طفیان می‌افزاید.<ref>ص۱۸۵؛ نیز نک: واقدی، ۱/۳۰۱، که از البیت المصور بالحکمة یاد کرده است</ref> همچنین در اخبار فتح اندلس از وجود بیت الحکمه‌ای در این سرزمین آگاه می‌شویم که در آن برخی تصاویر طلسمات وجود داشته است.<ref>ابن خلکان، ۵/۳۲۳-۳۲۸؛ مقری، ۱/۲۴۳-۲۴۸</ref>

پس می‌توان گفت که دو عبارت بیت الحکمه و خزانةالحکمه در دورۀ اسلامی بر جایهای مختلف، از اتاقی حاوی چند مجسمه، تصویر یا طلسم گرفته تا کتابخانۀ سلطنتی که در آن روزگار وظیفۀ کنونی موزه‌ها را نیز عهده داشته، اطلاق می‌شده است. اما از سوی دیگر عنوان خزانةالحکمه که ابن ندیم و دیگران به وضوح آن را معادل بیت الحکمه به کار برده‌اند، دست کم بر دو کتابخانۀ دیگر که هر دو را [[علی بن یحیی بن منجم]]، یکی را در اوایل سدۀ ۳ق برای [[فتح بن خاقان]] و دیگری را مدتی بعد برای خودش تأسیس کرده بود،<ref>یاقوت، ۵/۲۰۰۸؛ ابن طاووس، ۱۵۷</ref> اطلاق شده است. به کار رفتن عنوان «‌صاحب بیت حکمة من بیوت حکم المأمون‌» در خصوص حسن بن مرار صنوبری، نیای شاعر معروف ابوبکر احمدبن محمدبن حسن ضبی<ref>ابن عساکر، ۵/۲۳۹؛ ذهبی، تاریخ...، ۱۰۰؛ صفدی، ۷/۳۷۹؛ نیز نک: ابن شاکر، ۱/۱۲۲</ref> و نیز اطلاق عنوان بیت الحکمه بر کتابخانۀ فتح بن خاقان در یک مورد ـ که در آن از «‌سند (در اصل: سندی) بن علی وراق‌» به عنوان «‌صاحب بیت الحکمة فتح بن خاقان‌» یاد شده است<ref>صفدی، ۱۵/۴۸۷</ref> ـ این تردید را پدید می‌آورد که شاید هر دو عنوان بیت الحکمه یا خزانةالحکمه اسامی عام و معادل «‌خزانةالکتب‌» باشند؛ اما چون وجود یک کتابخانۀ وابسته به دارالخلافه در دورۀ عباسیان رایج بوده، به ناچار فرض می‌کنیم که این کتابخانه به طور خاص بیت الحکمه و گاه خزانةالحکمه، و از روزگار مأمون به بعد نیز خزانةالمأمون نامیده می‌شده است و نیز به ناچار همۀ اخباری را که ارتباط آنها با بیت الحکمه‌ها (در صورت درستی تعدد این گونه مراکز) یا خزانةالحکمه‌های شخصی مسلم نباشد، به این کتابخانۀ دولتی مربوط فرض می‌کنیم.<ref>نیز نک: براون، ۵؛ گوتاس، ۵۵</ref>

== اشارات مآخذ کهن ==