آل: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آل'''، خانواده، عائله، خاندان، تیره، اهل، عشیره، پیروان، وابستگان، همه به یک معنا هستند. مقصود از «آل محمد» [[اهل بیت]] معصوم آن حضرت می‌باشد همانطور که مقصود از «آل ابراهیم» در آیه 124 [[سوره بقره]] ذریۀ معصوم حضرت ابراهیم است.

این کلمه ظاهراً در بیشتر معانی لغوی گفته شده از [[جاهلیت|عصر جاهلی]] معروف بوده است. [[قریش|قریشیان]]، از آنجا که حفاظت خانۀ [[کعبه]] و متعلقات آن را به عهده داشتند، خویشتن را «آل‎الله» می‎خواندند و دیگران در مقام دادخواهی به آنان می‎گفتند: «یالَ‎الله»، یعنی ‎ای قریشیان. <ref> ترکیب «آلَ‎الله» در یک بیت منسوب به عبدالمطلب در اربلی، ج1،ص40؛ دایره‎المعارف اسلام (اول)، ذیل آل </ref>

ریشه کلمه چندان روشن نیست و شکل مشابهی از آن را در زبان‌های سامی نیافتیم. اگر مفهوم «انتساب به یک شخص یا محل»، «جمعیت و قدرت» را در نظر بگیریم، آنگاه کلمه، با لفظ «اوّل» هم‌خانواده می‎گردد و سپس به مفهوم قدرت منتهی می‎شود. از سوی دیگر ریشۀ یائی کلمه را می‎توان اصل دانست که به معنای «هم پیمان» است. علاوه براین، توجیهِ لغت شناسان مسلمان که آن را مشتق از «اهل» دانسته‎اند نیز بی‎اساس نیست (هرچند که استناد ایشان به مصغر کلمه را نمی‎توان معتبر شمرد)، زیرا لفظ 'ahl (عبری کنعانی 'ahel؛ آرامی 'ahl?؛ نبطی، 'hlt') در اوگاریتیک به معنی چادر، و در آکادی به معنی شهر آمده است. شاعر زمان [[جاهلیت]] ابوذؤیب آن را به معنی چوبهای خیمه به کار برده است.<ref>بیت در لسان، ذیل «اول»</ref>

شاید تطور کلمه از جزئی به کلی بوده است: خانواده (ساکن یک چادر)، خاندان، خاندان بزرگ و عشیره، قبیله، پیروان (سیاسی یا دینی). در [[قرآن|قرآن کریم]] آل را به معنای پیروان دینی ـ سیاسی ـ جغرافیایی (آل [[ابراهیم]]، آل [[عمران]]،آل [[فرعون]]، آل [[لوط]]) <ref> اربلی، ج1،ص40</ref> می‎توان یافت.

در بیان معنی «آل [[محمد]]، آل نبی» علمای [[اهل سنت]] عموماً مفهوم عام «بنی هاشم» را در نظر داشته‎اند و گاه آن را به «امت [[محمد]]» تفسیر کرده‎اند (برخی نیز مفهوم آن ترکیب را همسران پیامبر(ص) پنداشته‎اند). [[راغب اصفهانی]] در [[مفردات]] آل نبی را خاصان و پیروان آن حضرت(ص) از حیث علم می‎داند و در این باب به حدیثی از [[امام صادق]](ع) نیز اشاره می‎کند. <ref> مفردات، 30-31</ref>

گرایش کلی [[شیعه]] آن است که آل محمد و آل نبی را با «[[عترت]]»، یعنی اولاد [[امام علی]](ع) و [[حضرت فاطمه]](ع) یکی بدانند. مبنای این برداشت علاوه بر لغت، {{متن قرآن|إِنَّ اللَّـهَ اصْطَفَىٰ آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ ﴿٣٣﴾|سوره=آل عمران|آیه=٣٣}} می‌باشد که مطابق آن «آل ابراهیم» و «آل عمران» که مورد اصطفاء و گزینش الهی قرار گرفتند همه خاندان آن دو پیامبر نبوده و به حکم آیه 124 بقره {{متن قرآن|وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ ۖ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا ۖ قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي ۖ قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ ﴿١٢٤﴾|سوره=بقره|آیه=١٢٤}} تنها شایستگان معصوم از خاندان و ذریه آنها این لیاقت را داشتند.

[[علی بن عیسی اربلی|اربلی]] مفهوم آل و اهل و عترت را مجزا می‌کند<ref> اربلی، ج1،ص42</ref> و رَیان‎بن‎الصَّلْت قمی کتابی نوشته و در آن سخنان [[امام رضا]](ع) را در «الفرق بین‎الآل والامه» گرد آورده است. <ref> طوسی، 140</ref>

دو کلمۀ آل و اهل هریک به تدریج موارد استعمالی خاص خود یافته‎اند. در کتابهای لغت، در تفکیک مفاهیم این دو لفظ سخن بسیار گفته‎اند، کاربرد واژه «آل» از واژه «اهل» محدودتر است، زیرا «آل» به زمان و مکان و حرفه و مانند آن اضافه نشده و به انسان اختصاص دارد و در مورد انسان نیز تنها به انسان‌هایى که جایگاه ویژه‌اى اعم از مثبت یا منفى دارند اضافه مى‌شود مانند: آل ابراهیم، آل عمران، آل فرعون <ref>المفردات، ص30</ref>. آل به مفهوم «خاندان و اعقاب» از همان قرن اول هجری رواج بسیار یافت و اکنون نیز دربارۀ خاندانهای پادشاهان و امیران به کار می‎رود. این ترکیب در زبان فارسی نیز رواج دارد و حتی برخی از خاندانهای اصیل ایرانی را با لفظ آل مشخص می‎کنند: «[[آل بویه]]» بسیار معروف‎تر از «بویهیان» است.

* اربلی، بهاءالدین ابوالحسن، کشف‌الغمه، بیروت، دارالکتاب‌الاسلام (اول و دوم)

 

* طوسی، محمدبن‌حسن، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، دانشگاه مشهد، 1351ش

 

منبع مقاله با حذف و اضافات:

 

[http://lib.eshia.ir/23022/1/343/ دایرة المعارف بزرگ اسلامی؛ آل (خاندان)]