کاربر ناشناس
حوزه علمیه جبل‌عامل: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Pourrezaei جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Pourrezaei جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''حوزه علمیه جبل عامل''' به مجموعه‌ای از مراکز علمی آموزشی شیعی در برخی شهرها و روستاهای [[جبل عامل]] در کشور لبنان از میانه قرن هشتم تا میانه قرن دهم اطلاق می‌شود. اهمّ حوزه‌های علمیه جبل عامل در روستای [[میس]] و شهرهای [[جزین|جِزّین]]، [[عیناتا|عَیناتا]]، [[جبع|جُبَع]]، [[مشغره|مَشْغَرَه]] و [[کرک]] پایه گذاری شده بودند. [[شهید اول]]، [[شهید ثانی]]، [[شیخ حر عاملی]] و [[محقق کرکی]] از علمای مشهور حوزه علمیه جبل عامل | '''حوزه علمیه جبل عامل''' به مجموعه‌ای از مراکز علمی آموزشی شیعی در برخی شهرها و روستاهای [[جبل عامل]] در کشور [[لبنان]] از میانه قرن هشتم تا میانه قرن دهم اطلاق می‌شود. اهمّ حوزه‌های علمیه جبل عامل در روستای [[میس]] و شهرهای [[جزین|جِزّین]]، [[عیناتا|عَیناتا]]، [[جبع|جُبَع]]، [[مشغره|مَشْغَرَه]] و [[کرک]] پایه گذاری شده بودند. [[شهید اول]]، [[شهید ثانی]]، [[شیخ حر عاملی]] و [[محقق کرکی]] از علمای مشهور حوزه علمیه جبل عامل هستند. درس آموختگان حوزه جبل عامل و آثار تألیف شده این حوزه بیشترین سهم و تأثیر را در شکل گیری [[حوزه علمیه اصفهان]]، حوزه‌های [[شیعه]] و حتی [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجفِ]] متأخر داشته است. | ||
==خصوصیات== | ==خصوصیات== | ||
* این مراکز، [[حوزه علمیه|حوزه]] به مفهوم امروزی، که سنّتهای آموزشی معین و ثابتی دارند، نبوده‌اند. از اینرو، حتی نمی‌توان این مراکز را با نمونه‌های پیشتر (مانند [[حوزه علمیه حله|حوزه حلّه]]) یا نمونه بعدی ([[حوزه علمیه اصفهان|حوزه اصفهان]]) همانند دانست. | * این مراکز، [[حوزه علمیه|حوزه]] به مفهوم امروزی، که سنّتهای آموزشی معین و ثابتی دارند، نبوده‌اند. از اینرو، حتی نمی‌توان این مراکز را با نمونه‌های پیشتر (مانند [[حوزه علمیه حله|حوزه حلّه]]) یا نمونه بعدی ([[حوزه علمیه اصفهان|حوزه اصفهان]]) همانند دانست. | ||
* حوزه‌های جبل عامل عمومآ با وجود استادی فاضل پا می‌گرفت که طلاب به قصد تحصیل نزد او می‌رفتند و با مرگ استاد و به علت نبود استاد مبرِّز دیگری در آنجا، حوزه از میان می‌رفت. | * حوزه‌های جبل عامل عمومآ با وجود استادی فاضل پا می‌گرفت که طلاب به قصد تحصیل نزد او می‌رفتند و با مرگ استاد و به علت نبود استاد مبرِّز دیگری در آنجا، حوزه از میان می‌رفت. | ||
==محدوده== | ==محدوده== | ||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
==پیشینه فرهنگی== | ==پیشینه فرهنگی== | ||
درباره پیشینه فرهنگی حوزه جبل عامل، شواهدی در دست نیست که نشان دهد وضع فرهنگی آنجا پیش از فعالیتهای [[شهید اول|محمدبن مکی عاملی]] (متوفی | درباره پیشینه فرهنگی حوزه جبل عامل، شواهدی در دست نیست که نشان دهد وضع فرهنگی آنجا پیش از فعالیتهای [[شهید اول|محمدبن مکی عاملی]] (متوفی ۷۸۶ق) معروف به شهید اول و تأسیس حوزه [[جزین]]، با وضع فرهنگی [[شام]] و [[شیعه|تشیع]] شامی چه تفاوتی داشته است. | ||
===ویژگی تشیع شامی=== | ===ویژگی تشیع شامی=== | ||
ویژگی [[شیعه|تشیع]] شامی، نداشتن فرهنگ مکتوب و فقدان سنّت فکری بود؛ اما دو شهر [[حلب]] و [[طرابلس]]، به سبب ارتباط علمی با حوزه‌های [[بغداد]] و [[حله|حلّه]]، وضع متفاوتی داشتند. البته نباید اقدامات فردی برخی عالمان جبل عامل را، در طول دو قرن پیش از شهید اول، نادیده گرفت. | ویژگی [[شیعه|تشیع]] شامی، نداشتن فرهنگ مکتوب و فقدان سنّت فکری بود؛ اما دو شهر [[حلب]] و [[طرابلس]]، به سبب ارتباط علمی با حوزه‌های [[بغداد]] و [[حله|حلّه]]، وضع متفاوتی داشتند. البته نباید اقدامات فردی برخی عالمان جبل عامل را، در طول دو قرن پیش از شهید اول، نادیده گرفت. | ||
===عالمان مشهور=== | ===عالمان مشهور=== | ||
* از جمله این عالمان، [[اسماعیل بن حسین عودی جزینی]](متوفی | * از جمله این عالمان، [[اسماعیل بن حسین عودی جزینی]](متوفی ۵۸۰ق)، جمال الدین [[یوسف بن حاتم مشغری]] (متوفی ح ۶۶۴ق)، [[طومان بن احمد مناری]] (متوفی۷۲۸) و [[صالح بن مشرف طلوسی|صالح بن مشرف طَلُّوسی]] (نیای اعلای [[شهید ثانی]])، از تربیت شدگان [[حوزه حله|حوزه حلّه]] بودند. اقدامات این افراد در هموار کردن راه برای [[شهید اول]] و تأسیس حوزه جبل عامل سهم اساسی داشته است<ref>مهاجر، جبل عامل بین الشهیدین، ص۶۷ـ۷۶</ref> | ||
* نام [[ابوالقاسم بن حسین بن محمد بن عود حلبی]] (متوفی ۶۷۷ یا ۶۷۹)، فقیه حلبی دیگری را که به اجبار به [[جزین]] مهاجرت کرده بود، باید به این افراد افزود<ref>سبط بن عجمی، ج ۱، ص۳۶۲ـ۳۶۵</ref> که جمعی از عالمانِ نه چندان مشهور عاملی نزد وی تحصیل کردند؛ از جمله جمال الدین [[ابراهیم بن ابی الغیث بخاری]] (متوفی ح ۷۳۶)، که نقش مهمی در شکل گیری اولیه حوزه جبل عامل داشت، اما ظاهراً سیطره و سختگیریهای شدید ممالیک مانع فعالیتهای جدّی و گسترده وی می‌شد.<ref>صَفَدی، الوافی بالوفیات، ج ۶، ص۷۹ـ۸۳؛ صفدی، اعیان العصر و اعوان النصر، ج۱، ص۱۰۷ـ۱۱۰؛ مهاجر، جبل عامل بین الشهیدین، ص۷۸ـ۸۹</ref> | * نام [[ابوالقاسم بن حسین بن محمد بن عود حلبی]] (متوفی ۶۷۷ یا ۶۷۹)، فقیه حلبی دیگری را که به اجبار به [[جزین]] مهاجرت کرده بود، باید به این افراد افزود<ref>سبط بن عجمی، ج ۱، ص۳۶۲ـ۳۶۵</ref> که جمعی از عالمانِ نه چندان مشهور عاملی نزد وی تحصیل کردند؛ از جمله جمال الدین [[ابراهیم بن ابی الغیث بخاری]] (متوفی ح ۷۳۶)، که نقش مهمی در شکل گیری اولیه حوزه جبل عامل داشت، اما ظاهراً سیطره و سختگیریهای شدید ممالیک مانع فعالیتهای جدّی و گسترده وی می‌شد.<ref>صَفَدی، الوافی بالوفیات، ج ۶، ص۷۹ـ۸۳؛ صفدی، اعیان العصر و اعوان النصر، ج۱، ص۱۰۷ـ۱۱۰؛ مهاجر، جبل عامل بین الشهیدین، ص۷۸ـ۸۹</ref> | ||
* پدر شهید اول، [[مکی بن محمد جزینی]] (متوفی ح ۷۲۸)، نزد [[طومان بن احمد مناری عاملی]] شاگردی کرده بود و مناری خود از شاگردان ابراهیم بخاری و بخاری شاگرد ابن عود بود.<ref>افندی اصفهانی، ج ۳، ص۲۲</ref> در نتیجه همین تلاشهای مستمرِ تقریباً دو قرنه، حوزه جبل عامل آرام آرام شکل گرفت، هر چند بخش عمده و مهم حرکت علمی در جبل عامل، حاصل کوشش‌های [[شهید اول]] است. | * پدر شهید اول، [[مکی بن محمد جزینی]] (متوفی ح ۷۲۸)، نزد [[طومان بن احمد مناری عاملی]] شاگردی کرده بود و مناری خود از شاگردان ابراهیم بخاری و بخاری شاگرد ابن عود بود.<ref>افندی اصفهانی، ج ۳، ص۲۲</ref> در نتیجه همین تلاشهای مستمرِ تقریباً دو قرنه، حوزه جبل عامل آرام آرام شکل گرفت، هر چند بخش عمده و مهم حرکت علمی در جبل عامل، حاصل کوشش‌های [[شهید اول]] است. | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
==جِزّین== | ==جِزّین== | ||
[[جزین|جِزّین]]، از شهرهای مرزهای شمالی منطقه [[جبل عامل]] است. | [[جزین|جِزّین]]، از شهرهای مرزهای شمالی منطقه [[جبل عامل]] است. | ||
حوزه علمیه این شهر را می‌توان اساس تشکیل دیگر حوزه‌های علمیه در جبل عامل دانست. | حوزه علمیه این شهر را می‌توان اساس تشکیل دیگر حوزه‌های علمیه در جبل عامل دانست. | ||
بنیانگذار حوزه جزّین، [[شهید اول|محمدبن مکی بن محمد]] مشهور به شهید اول است. | بنیانگذار حوزه جزّین، [[شهید اول|محمدبن مکی بن محمد]] مشهور به شهید اول است. | ||
در جنبه فرهنگی، به تربیت شاگردان توجه فراوانی نشان داد و بسیاری از آنان را که از مناطق گوناگون، همچون [[حلب]] و شهرهای [[عراق]]، بودند تربیت کرد. بعدها این شاگردان در گسترش حوزه جبل عامل نقش مهمی ایفا کردند. نام ۲۹ تن از این افراد دانسته است، اما بی‌تردید شمار شاگردان شهید بیش از این بوده است.<ref>مهاجر، جبل عامل بین الشهیدین، ص۱۵۶ـ۱۵۹؛ مهاجر، الشهیدالاول، فصل ۴، بخش ۵</ref> | در جنبه فرهنگی، به تربیت شاگردان توجه فراوانی نشان داد و بسیاری از آنان را که از مناطق گوناگون، همچون [[حلب]] و شهرهای [[عراق]]، بودند تربیت کرد. بعدها این شاگردان در گسترش حوزه جبل عامل نقش مهمی ایفا کردند. نام ۲۹ تن از این افراد دانسته است، اما بی‌تردید شمار شاگردان شهید بیش از این بوده است.<ref>مهاجر، جبل عامل بین الشهیدین، ص۱۵۶ـ۱۵۹؛ مهاجر، الشهیدالاول، فصل ۴، بخش ۵</ref> | ||
شهید در جزّین مدرسه‌ای بنا نهاد که یکی از شاگردان او، به نام [[محمد بن علی بتدینی|محمدبن علی بِتِدّینی]]، آن را مدرسه‌ای بزرگ خوانده است. دو تن از شاگردان شهید اول از [[حله|حلّه]] نیز وی را در تأسیس مدرسه یاری کردند. | شهید در جزّین مدرسه‌ای بنا نهاد که یکی از شاگردان او، به نام [[محمد بن علی بتدینی|محمدبن علی بِتِدّینی]]، آن را مدرسه‌ای بزرگ خوانده است. دو تن از شاگردان شهید اول از [[حله|حلّه]] نیز وی را در تأسیس مدرسه یاری کردند. | ||
شهید همچنین دو کتاب مهم خود، [[الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه|الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة]] و [[ذکری الشیعه فی احکام الشریعه|ذِکرَی الشیعة فی احکام الشریعة]]، را به درخواست شاگردان خود نگاشت. | شهید همچنین دو کتاب مهم خود، [[الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه|الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة]] و [[ذکری الشیعه فی احکام الشریعه|ذِکرَی الشیعة فی احکام الشریعة]]، را به درخواست شاگردان خود نگاشت. | ||
شهید کوشید تغییراتی در جامعه [[شیعیان]] [[جبل عامل]] پدید آورد. وی با پیروی از نظام وکالت، که در عصر حضور [[ائمه(ع)|ائمه]] برای جمع آوری مالیاتهای شرعی وجود داشت، نایبانی را از میان شاگردان برگزیده خود به مناطق مختلف جبل عامل فرستاد. | شهید کوشید تغییراتی در جامعه [[شیعیان]] [[جبل عامل]] پدید آورد. وی با پیروی از نظام وکالت، که در عصر حضور [[ائمه(ع)|ائمه]] برای جمع آوری مالیاتهای شرعی وجود داشت، نایبانی را از میان شاگردان برگزیده خود به مناطق مختلف جبل عامل فرستاد. | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۴: | ||
==عَیناتا== | ==عَیناتا== | ||
[[عیناتا|عَیناتا]] شهری در بلندیهای جنوب غربی جبل عامل است. | [[عیناتا|عَیناتا]] شهری در بلندیهای جنوب غربی جبل عامل است. | ||
تاریخچه حوزه عیناتا با زندگانی دو خاندان برجسته شیعه این شهر یعنی [[بنو حسام]]، و [[آل خاتون]] پیوند دارد. | |||
تاریخچه حوزه عیناتا با زندگانی دو خاندان برجسته شیعه این شهر یعنی [[ | |||
بنیانگذار حوزه عیناتا، [[جعفر بن حسام عیناتی|زین الدین جعفر بن حسام عیناتی]]، از بنوحسام است. [[حر عاملی|حرّ عاملی]]<ref>حر عاملی، قسم ۱، ص۴۵</ref> او را از مشایخ برجسته شمرده و [[مجلسی دوم|مجلسی]]<ref>مجلسی، ج ۱۰۷، ص۶۹</ref> از وی با تعبیر شیخ اعظم اعلم یاد کرده است. وی در [[جزین]] تحصیل کرد و سپس به عیناتا بازگشت و حوزه عیناتا را تأسیس کرد. | بنیانگذار حوزه عیناتا، [[جعفر بن حسام عیناتی|زین الدین جعفر بن حسام عیناتی]]، از بنوحسام است. [[حر عاملی|حرّ عاملی]]<ref>حر عاملی، قسم ۱، ص۴۵</ref> او را از مشایخ برجسته شمرده و [[مجلسی دوم|مجلسی]]<ref>مجلسی، ج ۱۰۷، ص۶۹</ref> از وی با تعبیر شیخ اعظم اعلم یاد کرده است. وی در [[جزین]] تحصیل کرد و سپس به عیناتا بازگشت و حوزه عیناتا را تأسیس کرد. | ||
===دیگر عالمان=== | ===دیگر عالمان=== | ||
* جمال الدین [[احمد عیناتی]] در تثبیت حوزه عیناتا سهم مهمی داشت. اطلاع ما درباره نقش جمال الدین براساس این نکته است که وی استاد دو تن از عالمان برجسته عاملی، به نامهای [[محمد بن احمد بن محمد صهیونی]](متوفی ح ۸۷۹)<ref>مجلسی، ج ۱۰۵، ص۳۸، ۵۳</ref> و [[محمد بن علی بن محمد بن خاتون عیناتی]](متوفی ح ۹۰۰)<ref>مجلسی، ج ۱۰۵، ص۲۰ـ۲۱</ref> بود. | * جمال الدین [[احمد عیناتی]] در تثبیت حوزه عیناتا سهم مهمی داشت. اطلاع ما درباره نقش جمال الدین براساس این نکته است که وی استاد دو تن از عالمان برجسته عاملی، به نامهای [[محمد بن احمد بن محمد صهیونی]](متوفی ح ۸۷۹)<ref>مجلسی، ج ۱۰۵، ص۳۸، ۵۳</ref> و [[محمد بن علی بن محمد بن خاتون عیناتی]](متوفی ح ۹۰۰)<ref>مجلسی، ج ۱۰۵، ص۲۰ـ۲۱</ref> بود. | ||
* [[ناصر بن ابراهیم احسایی بویهی]] (متوفی ۸۵۳)، از ساکنان [[احساء]]،<ref>افندی اصفهانی، ج ۵، ص۲۳۲ـ۲۳۵</ref> نیز در جوانی به جبل عامل مهاجرت کرد و تا پایان عمر در عیناتا سکونت گزید.<ref>حرّعاملی، قسم ۱، ص۱۸۷</ref> با توجه به تاریخ درگذشت وی، بویهی نیز احتمالا از شاگردان | * [[ناصر بن ابراهیم احسایی بویهی]] (متوفی ۸۵۳)، از ساکنان [[احساء]]،<ref>افندی اصفهانی، ج ۵، ص۲۳۲ـ۲۳۵</ref> نیز در جوانی به جبل عامل مهاجرت کرد و تا پایان عمر در عیناتا سکونت گزید.<ref>حرّعاملی، قسم ۱، ص۱۸۷</ref> با توجه به تاریخ درگذشت وی، بویهی نیز احتمالا از شاگردان جمال الدین بوده است. شاگردی این اشخاص نزد جمال الدین نشان می‌دهد که وی برجسته‌ترین فقیه عصر خود بوده است، به طوری که بویهی برای فراگیری [[فقه]]، از منطقه احساء به عیناتا مهاجرت کرد. | ||
* در میان شاگردان جمال الدین، شخصی که اهمیت فراوانی دارد و بعدها با کم شدن نقش خاندان [[ | * در میان شاگردان جمال الدین، شخصی که اهمیت فراوانی دارد و بعدها با کم شدن نقش خاندان [[بنو حسام]]، تأثیر مهمی در تداوم فعالیتهای حوزه عیناتا گذاشته، [[شمس الدین محمد بن علی|شمس الدین محمد بن علی]] مشهور به [[ابن خاتون]] است.<ref>مهاجر، جبل عامل بین الشهیدین، ص۱۶۸ـ۱۷۵</ref> | ||
* دو تن از مشهورترین شاگردان او، فرزندش [[ابوالعباس جمال الدین احمد]] (متوفی ح ۹۷۷)<ref>حرّعاملی، قسم ۱، ص۳۳</ref> و [[محقق کرکی|علی بن عبدالعالی کرَکی]] مشهور به محقق کرکی و محقق ثانی(متوفی ۹۴۰)، در تحولات حوزه جبل عامل نقش مهمی ایفا کردند. | * دو تن از مشهورترین شاگردان او، فرزندش [[ابوالعباس جمال الدین احمد]] (متوفی ح ۹۷۷)<ref>حرّعاملی، قسم ۱، ص۳۳</ref> و [[محقق کرکی|علی بن عبدالعالی کرَکی]] مشهور به محقق کرکی و محقق ثانی(متوفی ۹۴۰)، در تحولات حوزه جبل عامل نقش مهمی ایفا کردند. | ||
* در روزگار ابوالعباس احمد و فرزندش [[نعمت الله علی بن احمد|نعمت اللّه علی بن احمد]] (متوفی ح ۹۸۸) و نوه‌اش احمد، حوزه [[عیناتا]] به اوجِ شکوه خود رسید و دو تن از برجسته‌ترین فقیهان شیعه، یعنی [[محقق کرکی|علی بن عبدالعالی کرکی]] و [[شهید ثانی|زین الدین بن علی جُبعی/ جُباعی]] معروف به شهیدثانی(متوفی ۹۶۶)،<ref>حرّعاملی، قسم ۱، ص۳۵</ref> نزد برخی از افراد خاندان [[ابن خاتون]] درس خواندند و از آنان اجازه گرفتند. | * در روزگار ابوالعباس احمد و فرزندش [[نعمت الله علی بن احمد|نعمت اللّه علی بن احمد]] (متوفی ح ۹۸۸) و نوه‌اش احمد، حوزه [[عیناتا]] به اوجِ شکوه خود رسید و دو تن از برجسته‌ترین فقیهان شیعه، یعنی [[محقق کرکی|علی بن عبدالعالی کرکی]] و [[شهید ثانی|زین الدین بن علی جُبعی/ جُباعی]] معروف به شهیدثانی(متوفی ۹۶۶)،<ref>حرّعاملی، قسم ۱، ص۳۵</ref> نزد برخی از افراد خاندان [[ابن خاتون]] درس خواندند و از آنان اجازه گرفتند. | ||
| خط ۵۳: | خط ۴۹: | ||
===رونق حوزه عیناتا=== | ===رونق حوزه عیناتا=== | ||
رونق حوزه عیناتا، که بیش از یک قرن به طول انجامید، با مهاجرت برخی افراد [[آل خاتون]] به [[ایران]] و [[هند]] از میان رفت.<ref>جبل عامل بین الشهیدین، ص۱۷۳ـ۱۷۴</ref> | رونق حوزه عیناتا، که بیش از یک قرن به طول انجامید، با مهاجرت برخی افراد [[آل خاتون]] به [[ایران]] و [[هند]] از میان رفت.<ref>جبل عامل بین الشهیدین، ص۱۷۳ـ۱۷۴</ref> | ||
== | ==کَرَک== | ||
کرَک/ کرک نوح، در مرکز جبل [[لبنان]] واقع است. | کرَک/ کرک نوح، در مرکز جبل [[لبنان]] واقع است. | ||
نخستین عالمِ شناخته شده این منطقه، [[احمد بن طارق کرکی|احمدبن طارق کرکی]] (متوفی ۵۹۲) است. [[ذهبی]]<ref>ذهبی، ج ۲۱، ص۲۷۰ـ۲۷۱</ref> از او با وصف محدّث و عالم یاد کرده و گفته که تاجری [[شیعه]] بوده است. | نخستین عالمِ شناخته شده این منطقه، [[احمد بن طارق کرکی|احمدبن طارق کرکی]] (متوفی ۵۹۲) است. [[ذهبی]]<ref>ذهبی، ج ۲۱، ص۲۷۰ـ۲۷۱</ref> از او با وصف محدّث و عالم یاد کرده و گفته که تاجری [[شیعه]] بوده است. | ||
===بنیانگذاران=== | ===بنیانگذاران=== | ||
| خط ۶۴: | خط ۵۹: | ||
شخصیت اصلی در تحول حوزه کرک، [[عزالدین حسن بن یوسف]] مشهور به ابن عشره کسروانی (متوفی ۸۶۲) است. وی نزد دو تن از شاگردان شهید، یعنی [[حسن بن ایوب]] و [[محمد بن علی بن نجده|محمدبن علی بن نَجْده]]،<ref>افندی اصفهانی، ج ۱، ص۲۶۴</ref> و به احتمال بسیار در [[جزین]] تحصیل کرده و پس از اتمام تحصیلات، به [[کرک|کرک]] بازگشته است، زیرا شاگردانش برای تحصیل نزد وی به کرک می‌رفته‌اند. | شخصیت اصلی در تحول حوزه کرک، [[عزالدین حسن بن یوسف]] مشهور به ابن عشره کسروانی (متوفی ۸۶۲) است. وی نزد دو تن از شاگردان شهید، یعنی [[حسن بن ایوب]] و [[محمد بن علی بن نجده|محمدبن علی بن نَجْده]]،<ref>افندی اصفهانی، ج ۱، ص۲۶۴</ref> و به احتمال بسیار در [[جزین]] تحصیل کرده و پس از اتمام تحصیلات، به [[کرک|کرک]] بازگشته است، زیرا شاگردانش برای تحصیل نزد وی به کرک می‌رفته‌اند. | ||
===اقامت خاندان بنواعرج در کرک=== | ===اقامت خاندان بنواعرج در کرک=== | ||
نکته مهم دیگر درباره حوزه کرک، اقامت خاندان سادات [[ | نکته مهم دیگر درباره حوزه کرک، اقامت خاندان سادات [[بنو اعرج]] در آنجاست که تا زمان مهاجرت به [[ایران]]، جایگاه و اهمیت ویژه‌ای در کرک داشتند و، برخلاف [[آل خاتون]]، در ایران نیز مقام ممتازی به دست آوردند. | ||
'''شخصیتهای برجسته''' | '''شخصیتهای برجسته''' | ||
[[حسن بن ایوب]] مشهور به ابن نجم الدین (از شاگردان [[شهید اول]] و از استادان [[جعفر بن حسام عیناتی|جعفر بن حسام عیناتی]] و [[ابن عشره کسروانی|ابن عشره کسروانی]])، فرزندش جعفر<ref>صدر، ج ۱، ص۷۱</ref> و نواده‌اش [[حسن بن جعفر کرکی|بدرالدین حسن بن جعفر کرکی]] (متوفی ۹۳۳)، از شخصیتهای شناخته شده [[بنواعرج|خاندان | [[حسن بن ایوب]] مشهور به ابن نجم الدین (از شاگردان [[شهید اول]] و از استادان [[جعفر بن حسام عیناتی|جعفر بن حسام عیناتی]] و [[ابن عشره کسروانی|ابن عشره کسروانی]])، فرزندش جعفر<ref>صدر، ج ۱، ص۷۱</ref> و نواده‌اش [[حسن بن جعفر کرکی|بدرالدین حسن بن جعفر کرکی]] (متوفی ۹۳۳)، از شخصیتهای شناخته شده [[بنواعرج|خاندان بنو اعرج]]اند. | ||
'''حسن بن جعفر''' | '''حسن بن جعفر''' | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۰: | ||
==مَیس== | ==مَیس== | ||
[[میس|مَیس]]، روستایی در بلندیهای جنوبی جبل عامل که بر دشتهای حوله مشرف است. | [[میس|مَیس]]، روستایی در بلندیهای جنوبی جبل عامل که بر دشتهای حوله مشرف است. | ||
===بنیانگذار حوزه میس=== | ===بنیانگذار حوزه میس=== | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۱: | ||
از میان شاگردان میسی، [[حسن بن جعفر بن ایوب کرکی|حسن بن جعفربن ایوب کرکی]] و [[علی بن احمد بن حجه جباعی|نورالدین علی بن احمدبن حَجّه جُباعی]] را می‌شناسیم.<ref>ر.ک:حرّعاملی، قسم ۱، ص۱۸۸</ref> میسی شاگردان دیگری نیز داشته، زیرا عبارت «تربیت کننده علما» که شهید در وصف او به کار برده، نشاندهنده گستردگی حوزه درس و بحث اوست. | از میان شاگردان میسی، [[حسن بن جعفر بن ایوب کرکی|حسن بن جعفربن ایوب کرکی]] و [[علی بن احمد بن حجه جباعی|نورالدین علی بن احمدبن حَجّه جُباعی]] را می‌شناسیم.<ref>ر.ک:حرّعاملی، قسم ۱، ص۱۸۸</ref> میسی شاگردان دیگری نیز داشته، زیرا عبارت «تربیت کننده علما» که شهید در وصف او به کار برده، نشاندهنده گستردگی حوزه درس و بحث اوست. | ||
حوزه میس که در عمر کوتاه خود خوش درخشیده بود، پس از درگذشت میسی در ۹۳۸ و به ویژه تحت فشارهای حکومت | حوزه میس که در عمر کوتاه خود خوش درخشیده بود، پس از درگذشت میسی در ۹۳۸ و به ویژه تحت فشارهای حکومت [[عثمانی]]، ضعیف شد. | ||
===مهاحرت فرزندان میسی=== | ===مهاحرت فرزندان میسی=== | ||
از اجازه‌ای که ابراهیم، فرزند دانشمندِ میسی، در سال ۹۷۵ برای فرزند خود، عبدالکریم، در [[نجف]] صادر کرد،<ref>ر.ک:مجلسی، ج ۱۰۵، ص۱۸۰ـ۱۸۱</ref> می‌توان دریافت که در پی مرگ میسی، ابراهیم و پسرش به نجف کوچیدند. عبدالکریم از نجف به [[ایران]] مهاجرت کرد و به دربار [[شاه طهماسب صفوی|شاه طهماسب صفوی]] راه یافت. پسر عبدالکریم، [[شیخ لطف الله میسی|شیخ لطف اللّه میسی]] است که مسجد مشهور [[مسجد شیخ لطف الله|شیخ لطف اللّه]] در [[اصفهان]] به نام اوست.<ref>ر.ک:اسکندرمنشی، ج ۱، ص۱۵۷، با این ملاحظه که به جای میسی طیسی ضبط شده است؛ افندی اصفهانی، ج ۴، ص۱۱۷</ref> | از اجازه‌ای که ابراهیم، فرزند دانشمندِ میسی، در سال ۹۷۵ برای فرزند خود، عبدالکریم، در [[نجف]] صادر کرد،<ref>ر.ک:مجلسی، ج ۱۰۵، ص۱۸۰ـ۱۸۱</ref> می‌توان دریافت که در پی مرگ میسی، ابراهیم و پسرش به نجف کوچیدند. عبدالکریم از نجف به [[ایران]] مهاجرت کرد و به دربار [[شاه طهماسب صفوی|شاه طهماسب صفوی]] راه یافت. پسر عبدالکریم، [[شیخ لطف الله میسی|شیخ لطف اللّه میسی]] است که مسجد مشهور [[مسجد شیخ لطف الله|شیخ لطف اللّه]] در [[اصفهان]] به نام اوست.<ref>ر.ک:اسکندرمنشی، ج ۱، ص۱۵۷، با این ملاحظه که به جای میسی طیسی ضبط شده است؛ افندی اصفهانی، ج ۴، ص۱۱۷</ref> | ||
==مَشْغَرَه== | ==مَشْغَرَه== | ||
[[مشغره|مَشْغَرَه]]، شهری واقع در دامنه‌های جبل [[لبنان]]، بر کناره وادی‌ای که نهر لیتانی آن را به دو بخش [[دشت بقاع]] و [[جبل عامل]] تقسیم کرده است. | [[مشغره|مَشْغَرَه]]، شهری واقع در دامنه‌های جبل [[لبنان]]، بر کناره وادی‌ای که نهر لیتانی آن را به دو بخش [[دشت بقاع]] و [[جبل عامل]] تقسیم کرده است. | ||
مشغره خیلی زود در راه زمینه سازی جنبش علمی شیعی جبل عامل تلاشهای خود را شروع کردند. نام [[یوسف بن حاتم مشغری|یوسف بن حاتِم مشغری]] که به [[حلّه]] رفت و در آنجا درس خواند، دانسته است.<ref>مهاجر، جبل عامل بین الشهیدین، ص۶۸ـ۷۲</ref> پس از او تا روزگار محمدبن حسین بن محمدبن محمدبن مکی (متوفی ح ۹۰۳) | مشغره خیلی زود در راه زمینه سازی جنبش علمی شیعی جبل عامل تلاشهای خود را شروع کردند. نام [[یوسف بن حاتم مشغری|یوسف بن حاتِم مشغری]] که به [[حلّه]] رفت و در آنجا درس خواند، دانسته است.<ref>مهاجر، جبل عامل بین الشهیدین، ص۶۸ـ۷۲</ref> پس از او تا روزگار محمدبن حسین بن محمدبن محمدبن مکی (متوفی ح ۹۰۳) وقفهای طولانی در فعالیتهای علمی مشغره پدید آمد. وی نیای خاندان حرّ است. تاریخ این خاندان، در واقع تاریخ فرهنگی مشغره است. | ||
===مهاجرت به مشغر=== | ===مهاجرت به مشغر=== | ||
نخستین کسی که [[حر عاملی|حرّ عاملی]] از میان اسلاف خود معرفی کرده، جدّ پدرش، [[محمد بن حسین حر عاملی مشغری]] است. شهرت او به مشغری نشان می‌دهد که وی، به احتمال بسیار، نخستین فرد از خاندان حرّ است که از [[دمشق]] به [[مشغره]] مهاجرت کرده است. احتمالا مهاجرت وی از دمشق به مشغره، با سقوط ممالیک [[شام]] و افتادن شام به دست [[امپراتوری عثمانی|حکومت عثمانی]] و سیاستهای ضد شیعی آنان مرتبط بوده است. هر سه فرزند او، محمد و عبدالسلام و علی، اهل علم بودند. [[حر عاملی|شیخ حرّعاملی]]<ref>حرعاملی، قسم ۱، ص۱۷۷ـ۱۷۸</ref> از عموی پدر خود، محمدبن محمد، با وصف عالم فاضل محقق و مدقق یاد کرده و از تبحر وی در زبان عربی سخن گفته و افزوده که او شاعر و ادیب و توانا در فن انشا بوده و در جایی دیگر<ref>حرعاملی، قسم ۱، ص۱۵۴</ref> وی را برترینِ اهل عصر خود در علوم عقلی شمرده است. به نوشته حرّعاملی،<ref>حرعاملی،قسم ۱، ص۱۷۸</ref> وی نزد پدرش و شیخ حسن صاحب معالم و سید محمد صاحب مدارک درس خوانده است. | نخستین کسی که [[حر عاملی|حرّ عاملی]] از میان اسلاف خود معرفی کرده، جدّ پدرش، [[محمد بن حسین حر عاملی مشغری]] است. شهرت او به مشغری نشان می‌دهد که وی، به احتمال بسیار، نخستین فرد از خاندان حرّ است که از [[دمشق]] به [[مشغره]] مهاجرت کرده است. احتمالا مهاجرت وی از دمشق به مشغره، با سقوط ممالیک [[شام]] و افتادن شام به دست [[امپراتوری عثمانی|حکومت عثمانی]] و سیاستهای ضد شیعی آنان مرتبط بوده است. هر سه فرزند او، محمد و عبدالسلام و علی، اهل علم بودند. [[حر عاملی|شیخ حرّعاملی]]<ref>حرعاملی، قسم ۱، ص۱۷۷ـ۱۷۸</ref> از عموی پدر خود، محمدبن محمد، با وصف عالم فاضل محقق و مدقق یاد کرده و از تبحر وی در زبان عربی سخن گفته و افزوده که او شاعر و ادیب و توانا در فن انشا بوده و در جایی دیگر<ref>حرعاملی، قسم ۱، ص۱۵۴</ref> وی را برترینِ اهل عصر خود در علوم عقلی شمرده است. به نوشته حرّعاملی،<ref>حرعاملی،قسم ۱، ص۱۷۸</ref> وی نزد پدرش و شیخ حسن صاحب معالم و سید محمد [[صاحب مدارک]] درس خوانده است. | ||
===از بین رفتن حوزه مشغره=== | ===از بین رفتن حوزه مشغره=== | ||
با مهاجرت فرزندان [[محمد بن حسین حر عاملی]]، حوزه علمیه مشغره نیز از میان رفت، اما دانش آموختگان این حوزه در مکانهای دیگر به فعالیت علمی مشغول شدند. | با مهاجرت فرزندان [[محمد بن حسین حر عاملی]]، حوزه علمیه مشغره نیز از میان رفت، اما دانش آموختگان این حوزه در مکانهای دیگر به فعالیت علمی مشغول شدند. | ||
ویژگی مهم خاندان حرّ گرایش اخباری آنهاست. | ویژگی مهم خاندان حرّ گرایش اخباری آنهاست. این گرایش در [[حر عاملی|شیخ حرّ عاملی]]، بنیانگذار واقعی [[اخباری گری|اخباریگری]] در ایران، دیده می‌شود. | ||
==جُبَع== | ==جُبَع== | ||
جُبَع/ جُباع، شهری مشرف بر [[صیدا]] است. | |||
جُبَع/ جُباع، شهری مشرف بر صیدا است. | |||
درباره تاریخ ارتباط [[جبع]] با مراکز علمی [[شیعه]] تا پیش از قرن نهم اطلاعی در دست نیست. احتمالا مهاجرت شیعیان به این شهر، در پی فتح [[شام]] و [[مصر]] به دست [[امپراتوری عثمانی|حکومت عثمانی]] و تغییر اوضاع جبل عامل، باعث شکل گیری حوزه جباع شده است، | درباره تاریخ ارتباط [[جبع]] با مراکز علمی [[شیعه]] تا پیش از قرن نهم اطلاعی در دست نیست. احتمالا مهاجرت شیعیان به این شهر، در پی فتح [[شام]] و [[مصر]] به دست [[امپراتوری عثمانی|حکومت عثمانی]] و تغییر اوضاع جبل عامل، باعث شکل گیری حوزه جباع شده است، | ||
===رونق حوزه جبع=== | ===رونق حوزه جبع=== | ||
* [[شهید ثانی|شهیدثانی]] و فرزندانش، که در حوزه جبع تدریس می‌کردند، سبب رونق فراوان و به اوج رسیدن این حوزه شدند. | * [[شهید ثانی|شهیدثانی]] و فرزندانش، که در حوزه جبع تدریس می‌کردند، سبب رونق فراوان و به اوج رسیدن این حوزه شدند. | ||
* پیش از شهید نیز عالمانی در حوزه جبع به فعالیت و تدریس اشتغال داشتند، از جمله [[علی بن احمد نحاریری|علی بن احمد نحاریری]] (متوفی ۹۲۵)، پدر شهید؛ [[عبدالصمد بن محمد جباعی|عبدالصمدبن محمد جباعی]] (متوفی ۹۳۵)؛ و [[حسین بن ابی الحسن موسوی|حسین بن ابی الحسن موسوی]] (متوفی ۹۶۳)، نیای [[آل ابی الحسن|آل ابی الحسن]]، که نَسَب خاندان صدر به او می‌رسد. | * پیش از شهید نیز عالمانی در حوزه جبع به فعالیت و تدریس اشتغال داشتند، از جمله [[علی بن احمد نحاریری|علی بن احمد نحاریری]] (متوفی ۹۲۵)، پدر شهید؛ [[عبدالصمد بن محمد جباعی|عبدالصمدبن محمد جباعی]] (متوفی ۹۳۵)؛ و [[حسین بن ابی الحسن موسوی|حسین بن ابی الحسن موسوی]] (متوفی ۹۶۳)، نیای [[آل ابی الحسن|آل ابی الحسن]]، که نَسَب خاندان صدر به او می‌رسد. | ||
* اوج رونق حوزه جبع در دوره [[شهید ثانی]] بوده است. شهید ثانی در جبع، تا | * اوج رونق حوزه جبع در دوره [[شهید ثانی]] بوده است. شهید ثانی در جبع، تا ۹۵۵ق، به تدریس و تألیف پرداخت. | ||
به نوشته [[عودی جزینی|عودی جزینی]]،<ref>جزینی، ص۱۸۲ـ ۱۸۳</ref> در ۹۵۵ آرامش شهید به پایان رسید و دشمنانش به او هجوم بردند و این دشمنی‌ها به [[شهادت]] وی انجامید. با شهادت او، رفته رفته حوزه جبع نیز کم فروغ شد، هر چند شهید شاگردان بسیاری تربیت کرد و آثار فراوانی نگاشت که برخی از آنها هنوز هم تدریس می‌شوند و محل مراجعه‌اند. درس آموختگان حوزه جبل عامل و آثار تألیف شده این حوزه بیشترین سهم و تأثیر را در شکل گیری [[حوزه علمیه اصفهان|حوزه اصفهان]]، حوزه‌های شیعه و حتی [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجفِ]] متأخر داشته است. | به نوشته [[عودی جزینی|عودی جزینی]]،<ref>جزینی، ص۱۸۲ـ ۱۸۳</ref> در ۹۵۵ آرامش شهید به پایان رسید و دشمنانش به او هجوم بردند و این دشمنی‌ها به [[شهادت]] وی انجامید. با شهادت او، رفته رفته حوزه جبع نیز کم فروغ شد، هر چند شهید شاگردان بسیاری تربیت کرد و آثار فراوانی نگاشت که برخی از آنها هنوز هم تدریس می‌شوند و محل مراجعه‌اند. درس آموختگان حوزه جبل عامل و آثار تألیف شده این حوزه بیشترین سهم و تأثیر را در شکل گیری [[حوزه علمیه اصفهان|حوزه اصفهان]]، حوزه‌های شیعه و حتی [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجفِ]] متأخر داشته است. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||