Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor
۳٬۳۲۷
ویرایش
اعجاز قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
←معنای اعجاز قرآن و اهمیت آن
P.motahari (بحث | مشارکتها) جز (←منابع) |
P.motahari (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
== معنای اعجاز قرآن و اهمیت آن == | == معنای اعجاز قرآن و اهمیت آن == | ||
مسلمانان قرآن را | مسلمانان قرآن را معجزهٔ [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] می‌دانند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به مطهری، مجموعه‌آثار، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۱۱؛ باقلانی، اعجازالقرآن، ۱۴۲۱ق، ص۹.</ref> معجزه‌بودن آن به این معناست که این کتاب از توان بشر خارج است و از جانب خداست و هیچ‌کس نمی‌تواند مثل آن بیاورد.<ref>مطهری، مجموعه‌آثار، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۱۱.</ref> [[شیخ طوسی]]، در تفسیرش [[التبیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|التّبیان]]، قرآن را از بزرگ‌ترین و مشهورترین معجزات پیامبر دانسته است.<ref>طوسی، التبیان، دار الاحیاء التراث العربی، ج۱، ص۳.</ref> | ||
ابوبکر باقِلانی (درگذشت ۴۰۳ق)، از عالمان اهل‌سنت هم، در اهمیت توجه به اعجاز | ابوبکر باقِلانی (درگذشت ۴۰۳ق)، از عالمان اهل‌سنت هم، در اهمیت توجه به اعجاز قرآن نوشته است هرچند پیامبر اسلام(ص) معجزات دیگری هم داشته است، نبوت پیامبر اسلام مبتنی بر معجزه‌بودن قرآن است؛ چراکه دیگر معجزات او در زمان‌ها و شرایط خاصی و نزد افراد معدودی رخ داده است؛ اما قرآن در معرض دید همگان بوده و کسی وجود آن را انکار نکرده است.<ref>باقلانی، اعجازالقرآن، ۱۴۲۱ق، ص۹.</ref> | ||
==تَحَدّی قرآن== | ==تَحَدّی قرآن== | ||
{{نوشتار اصلی|تحدی}} | {{نوشتار اصلی|تحدی}} | ||
تَحَدّی، در علوم قرآنی<ref>جواهری، «واکاوی ملاک تحدی در قرآن و نقد منطق تنزّلی»، ص۱۱۲.</ref> و [[کلام اسلامی]]،<ref>جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیه، ۱۴۱۵ق، ص۶۴.</ref> به‌معنای دعوت [[پیامبران]] از منکران [[نبوت|نبوتشان]] است تا مانندی برای معجزاتشان بیاورند.<ref>مؤدب، اعجاز قرآن در نظر اهل بیت، ۱۳۷۹ش، ص۱۷.</ref> قرآن در شش | تَحَدّی، در علوم قرآنی<ref>جواهری، «واکاوی ملاک تحدی در قرآن و نقد منطق تنزّلی»، ص۱۱۲.</ref> و [[کلام اسلامی]]،<ref>جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیه، ۱۴۱۵ق، ص۶۴.</ref> به‌معنای دعوت [[پیامبران]] از منکران [[نبوت|نبوتشان]] است تا مانندی برای معجزاتشان بیاورند.<ref>مؤدب، اعجاز قرآن در نظر اهل بیت، ۱۳۷۹ش، ص۱۷.</ref> قرآن در شش آیه، به تحدّی دعوت کرده است؛ یعنی از منکرانِ معجزه‌بودنش خواسته است مانندی برای آن بیاورند.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۴۸۱.</ref> به این آیات، آیات تحدی می‌گویند.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۴۸۱.</ref> | ||
==دیدگاه‌های مختلف درباره اعجاز قرآن== | ==دیدگاه‌های مختلف درباره اعجاز قرآن== | ||
عالمان مسلمان | عالمان مسلمان در خصوص این‌که قرآن از چه جهت معجزه است، دیدگاه‌های مختلفی مطرح کرده‌اند. بیشتر دیدگاه‌هایی که سیوطی (درگذشت ۹۱۱ق)، قرآن‌پژوه برجستهٔ اهل‌سنت، در الاتقان آورده، دربارهٔ اعجاز ادبی قرآن‌اند. البته هریک از این دیدگاه‌ها اعجاز ادبی را از منظری توضیح داده است.<ref> سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۲.</ref> | ||
اما علمای مسلمان معتقدند قرآن در زمینه‌های دیگر هم اعجاز دارد. برای | اما علمای مسلمان معتقدند قرآن در زمینه‌های دیگر هم اعجاز دارد. برای مثال، [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] (درگذشته ۱۳۶۰ش)، مفسر قرآن، گفته است اعجاز قرآن علاوه بر بلاغت، شامل علم و معرفت، اُمّی‌بودن [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، اخبار غیبی و نبودن اختلاف در قرآن هم می‌شود.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۶۲-۶۸.</ref> | ||
ابوبکر باقلانی نیز علاوه بر تأکید بر اعجاز ادبی قرآن، اخبار غیبی و امی‌بودن پیامبر را مطرح کرده است. [[محمدهادی معرفت]] (درگذشته ۱۳۸۵ش) قرآن‌پژوه هم در کنار اعجاز ادبی، اعجاز علمی و تشریعی را | ابوبکر باقلانی نیز علاوه بر تأکید بر اعجاز ادبی قرآن، اخبار غیبی و امی‌بودن پیامبر را مطرح کرده است. [[محمدهادی معرفت]] (درگذشته ۱۳۸۵ش)، قرآن‌پژوه هم در کنار اعجاز ادبی، اعجاز علمی و تشریعی را نیز مطرح کرده است.<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۳۴.</ref> | ||
=== | === نظریهٔ صَرفه=== | ||
{{اصلی|نظریه صرفه}} | {{اصلی|نظریه صرفه}} | ||
نظریهٔ دیگری دربارهٔ اعجاز قرآن مطرح شده است که به آن نظریه صَرفه می‌گویند. طبق این نظریه، معجزه‌بودن قرآن به این معناست که اگر کسی قصد معارضه با آن داشت، خدا مانع از آن می‌شود که کتابی مانند آن بیاورد. این سخن به این معناست که انسان‌ها می‌توانند کتابی مثل قرآن بنویسند؛ اما خدا این توانایی را از آن‌ها سلب می‌کند.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۱؛ معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۱۳۷.</ref> | |||
به‌گفته سیوطی، در الاِتقان، ابراهیم نَظّام (زیسته در قرن دوم و سومی قمری)، از عالمان اهل‌سنت، این دیدگاه را مطرح کرده است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۱.</ref> [[سید مرتضی|سیدِ مرتَضی]] و [[شیخ مفید]] از عالمان شیعه هم این دیدگاه را پذیرفته‌اند.<ref>نگاه کنید به سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۲۳-۳۲۷؛ شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۶۳.</ref> | به‌گفته سیوطی، در الاِتقان، ابراهیم نَظّام (زیسته در قرن دوم و سومی قمری)، از عالمان اهل‌سنت، این دیدگاه را مطرح کرده است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۱.</ref> [[سید مرتضی|سیدِ مرتَضی]] و [[شیخ مفید]] از عالمان شیعه هم این دیدگاه را پذیرفته‌اند.<ref>نگاه کنید به سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۲۳-۳۲۷؛ شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۶۳.</ref> به‌گفتهٔ محمدهادی معرفت، عالمان مسلمان، چه در گذشته و چه در امروز، این نظریه را رد کرده‌اند.<ref>معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۱۸۰.</ref> | ||
==وجوه اعجاز قرآن== | ==وجوه اعجاز قرآن== | ||
برخی از جنبه‌های اعجاز قرآن، به‌باور عالمان مسلمان، به‌شرح زیر است: | برخی از جنبه‌های اعجاز قرآن، به‌باور عالمان مسلمان، به‌شرح زیر است: | ||
===اعجاز ادبی=== | ===اعجاز ادبی=== | ||
اعجاز ادبی قرآن به این معناست که متن قرآن ویژگی‌هایی دارد که آوردن متنی با این ویژگی‌ها از | اعجاز ادبی قرآن به این معناست که متن قرآن ویژگی‌هایی دارد که آوردن متنی با این ویژگی‌ها از عهدهٔ هیچ بشری ساخته نیست.<ref>معرفت، التهمید، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۱۵؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۴۳.</ref> برخی از این ویژگی‌ها بدین شرح است: به‌کاربردن دقیق و بجای کلمات، برخورداری از سبکی جدید و غریب و منحصربه‌فرد که نه مانند شعرِ معمول است، نه مثل نثر رایج، شیرینی الفاظ و آهنگ دلنشین.<ref>معرفت، التهمید، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۱۶-۱۷.</ref> | ||
===خبردادن از غیب=== | ===خبردادن از غیب=== | ||
به‌گفتهٔ عالمان مسلمان، قرآن از اموری از گذشته و آینده خبر داده که هیچ‌کس از آن‌ها اطلاع نداشته است.<ref>برای نمونه، نک مطهری، مجموعه‌آثار، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۲۳؛ معرفت، التهمید، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۱۸۶.</ref> برای نمونه، جزئیاتی را که دربارهٔ داستان [[مریم دختر عمران|مریم]]، [[نوح (پیامبر)|نوح]] و [[طوفان نوح|طوفان]] او، و [[یوسف (پیامبر)|یوسف]] و برادرانش بیان کرده، هیچ‌کس نمی‌دانسته است.<ref>معرفت، التهمید، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۱۸۶.</ref> | |||
همچنین پس از شکست روم از ایران در سال ۶۱۵ میلادی، با قاطعیت خبر داد که روم در کمتر از دَه سال ایران را شکست خواهد داد و همین اتفاق افتاد.<ref>مطهری، مجموعه‌آثار، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۲۳</ref> پیش‌بینی دربارهٔ عاقبت برخی افراد مثل | همچنین پس از شکست روم از ایران در سال ۶۱۵ میلادی، با قاطعیت خبر داد که روم در کمتر از دَه سال ایران را شکست خواهد داد و همین اتفاق افتاد.<ref>مطهری، مجموعه‌آثار، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۲۳.</ref> پیش‌بینی دربارهٔ عاقبت برخی افراد مثل [[ابولهب]]، [[ابوجهل]] و پیش‌بینی [[فتح مکه]] از دیگر اخبار غیبی قرآن است که همه درست از آب درآمد.<ref>معرفت، التهمید، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۲۰۲.</ref> | ||
===اعجاز علمی=== | ===اعجاز علمی=== | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
===دیگر وجوه=== | ===دیگر وجوه=== | ||
اعجاز تشریعی<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۲۱۷.</ref> و اعجاز عددی قرآن<ref>رضایی اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ۱۳۸۸ش، ص۲۲۰؛ نوروزی، «کتابشناسی اعجاز عددی و ریاضی قرآن»، ص۸۴.</ref> | اعجاز تشریعی<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۲۱۷.</ref> و [[اعجاز عددی قرآن]]<ref>رضایی اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ۱۳۸۸ش، ص۲۲۰؛ نوروزی، «کتابشناسی اعجاز عددی و ریاضی قرآن»، ص۸۴.</ref> از دیگر جنبه‌های اعجاز قرآن‌اند که برخی اندیشمندان مسلمان مطرح کرده‌اند. | ||
طبق نظریهٔ نخست، احکام و قوانینی که اسلام برای انسان وضع کرده، برخلاف قوانین بشری، همهٔ ابعادوجود انسان را در بر گرفته | طبق نظریهٔ نخست، احکام و قوانینی که اسلام برای انسان وضع کرده، برخلاف قوانین بشری، همهٔ ابعادوجود انسان را در بر گرفته و هم با بُعد مادی انسان و هم با بُعد معنوی او هماهنگ است. هم سعادت و آرامش دنیوی او را تأمین می‌کند و هم با فطرت او سازگار است. از آنجا که هیچ انسانی قدرت این کار را ندارد، باید قرآن را نازل‌شده از سوی خداوند دانست.<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۲۱۶-۲۱۷.</ref> | ||
نظریهٔ اعجاز عددی قرآن هم می‌گوید تعداد حروف و کلمات قرآن از چنان نظمی برخوردارند که هیچ نویسنده‌ای نمی‌تواند چنین نظمی را در نظر بگیرد و این نظم نشانهٔ اعجاز آن است.<ref>یزدانی، «اعجاز عددی و نظم ریاضی قرآن»، ص۶۲؛ علوی مقدم، «اعجاز قرآن (۲)»، ص۲۶.</ref> برای نمونه، در قرآن، واژهٔ «ساعت» به‌تعداد ساعات شبانه‌روز، یعنی ۲۴ بار به کار رفته است. واژهٔ «شهر» (ماه)، به‌تعداد ماه‌های سال، یعنی ۱۲ بار کاربرد داشته است. واژهٔ «[[سجده]]» ۳۴ بار در قرآن به کار رفته است که با تعداد سجده‌های [[نماز|نمازهای]] واجب برابر است.<ref>یزدانی، «اعجاز عددی و نظم ریاضی قرآن»، ص۶۵؛ نوروزی، «کتابشناسی اعجاز عددی و ریاضی قرآن»، ص۸۴؛ علوی مقدم، «اعجاز قرآن (۲)»، ص۲۷.</ref> این نظریه مخالفان بسیاری دارد.<ref>نوروزی، «کتابشناسی اعجاز عددی و ریاضی قرآن»، ص۸۳.</ref> | |||
این نظریه مخالفان بسیاری دارد.<ref>نوروزی، «کتابشناسی اعجاز عددی و ریاضی قرآن»، ص۸۳.</ref> | |||
== کتابشناسی اعجاز القرآن == | == کتابشناسی اعجاز القرآن == | ||
مسئلهٔ اعجاز قرآن از گذشته تا | مسئلهٔ اعجاز قرآن از گذشته تا امروز، قرن‌ها، در نوشته‌های عالمان مسلمان مطرح شده است.<ref>معرفت، «اعجاز قرآن»، ص۳۶۵.</ref> ازجمله در کتاب‌های کلامی، برای اثبات نبوت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] به آن استناد می‌شده است.<ref>برای نمونه، نگاه کنید به مطهری، مجموعه‌آثار، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۱۲-۲۲۳؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۳۳- ۴۳۶.</ref> همچنین بخشی از کتاب‌های علوم قرآنی به این موضوع اختصاص یافته است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به معرفت، التهمید، ۱۳۸۸ش، ج۵و۶.</ref> علاوه بر این، اعجاز قرآن به صورت مستقل هم موضوع کتاب‌های علمای مسلمان قرار گرفته است. برخی نوشته‌های مستقل در این زمینه از این قرار است: | ||
# اعجاز القرآن فی نظمِهِ و تألیفِه، ابوعبدالله محمد بن زید واسطی (درگذشت ۳۰۶ یا ۳۰۷ق)، از متکلمان مشهور [[بغداد]]؛<ref>معرفت، «اعجاز قرآن»، ص۳۶۵.</ref> | # اعجاز القرآن فی نظمِهِ و تألیفِه، ابوعبدالله محمد بن زید واسطی (درگذشت ۳۰۶ یا ۳۰۷ق)، از متکلمان مشهور [[بغداد]]؛<ref>معرفت، «اعجاز قرآن»، ص۳۶۵.</ref> | ||
# اعجازالقرآن، علی بن عیسی رُمّانی (درگذشت ۳۸۴ق)، از معتزلهٔ بغداد؛<ref>میرزامحمد، «مقدمه ویراستار»، ص۱۹-۲۰.</ref> | # اعجازالقرآن، علی بن عیسی رُمّانی (درگذشت ۳۸۴ق)، از معتزلهٔ بغداد؛<ref>میرزامحمد، «مقدمه ویراستار»، ص۱۹-۲۰.</ref> | ||
# بیان اعجاز القرآن، ابوسلیمان حمد بن محمد خطابی (درگذشت ۳۸۸ق)، از علمای [[اصحاب حدیث]] خراسان. این کتاب و کتاب پیشین در مجموعهٔ ثَلاثُ رسائلَ فی اعجازِ القرآن در ۱۳۷۶ق در [[مصر]] چاپ شده‌اند؛<ref>معرفت، «اعجاز قرآن»، ص۳۶۵.</ref> | # بیان اعجاز القرآن، ابوسلیمان حمد بن محمد خطابی (درگذشت ۳۸۸ق)، از علمای [[اصحاب حدیث]] خراسان. این کتاب و کتاب پیشین در مجموعهٔ ثَلاثُ رسائلَ فی اعجازِ القرآن در ۱۳۷۶ق در [[مصر]] چاپ شده‌اند؛<ref>معرفت، «اعجاز قرآن»، ص۳۶۵.</ref> | ||
# اعجازالقرآن، قاضی ابوبکر باقلانی (درگذشت ۴۰۳ق) که چاپ‌هایی متنوع از آن انتشار یافته و خود موضوع تحقیق برخی صاحب‌نظران بوده است؛<ref>معرفت، «اعجاز قرآن»، ص۳۶۵.</ref> | # اعجازالقرآن، قاضی ابوبکر باقلانی (درگذشت ۴۰۳ق) که چاپ‌هایی متنوع از آن انتشار یافته و خود موضوع تحقیق برخی صاحب‌نظران بوده است؛<ref>معرفت، «اعجاز قرآن»، ص۳۶۵.</ref> | ||
# اعجاز القرآن و الکلام فی وجوهه، شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق)، | # اعجاز القرآن و الکلام فی وجوهه، شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق)، [[مجتهد|فقیه]]، [[متکلم]] و [[محدث|حدیث‌شناس]] بزرگ شیعه؛<ref>میرزامحمد، «مقدمه ویراستار»، ص۲۲-۲۳.</ref> | ||
# | # الصَّرفه فی اعجاز القرآن، سیدِ مرتَضی (درگذشت ۴۳۶ق) متکلم، فقیه و اصولی برجستهٔ شیعه. این کتاب با نام الموضح عن وجه اعجاز قران هم خوانده شده است؛<ref>میرزامحمد، «مقدمه ویراستار»، ص۲۵.</ref> | ||
# دلائل‌الاعجاز، عبدالقاهر جرجانی (درگذشت ۴۷۱ق) | # دلائل‌الاعجاز، عبدالقاهر جرجانی (درگذشت ۴۷۱ق). او از نخستین تدوین‌کنندگان علم بلاغت عربی بود. این کتاب چندین بار به چاپ رسیده و پژوهش‌های بسیاری هم دربارهٔ آن انجام شده است؛<ref>معرفت، «اعجاز قرآن»، ص۳۶۵.</ref> | ||
# الرسالةُ الشّافیة فی اعجازِ القرآن، عبدالقاهر جرجانی که در مجموعۀ ثلاثُ رسائلَ فی اِعجاز القرآن چاپ شده است؛<ref>معرفت، «اعجاز قرآن»، ص۳۶۵.</ref> | # الرسالةُ الشّافیة فی اعجازِ القرآن، عبدالقاهر جرجانی که در مجموعۀ ثلاثُ رسائلَ فی اِعجاز القرآن چاپ شده است؛<ref>معرفت، «اعجاز قرآن»، ص۳۶۵.</ref> | ||
# نهایةُ الایجاز فی درایةِ الاِعجاز، | # نهایةُ الایجاز فی درایةِ الاِعجاز، فخرالدین رازی (درگذشت ۶۰۶ق).<ref>معرفت، «اعجاز قرآن»، ص۳۶۵.</ref> | ||
# اعجاز قرآن، سید محمدحسین طباطبایی. این کتاب اقتباسی از آثار وی، به‌ویژه المیزان، دربارهٔ اعجاز قرآن است.<ref>میرزامحمد، «مقدمه ویراستار»، ص۱۸.</ref> | # اعجاز قرآن، سید محمدحسین طباطبایی. این کتاب اقتباسی از آثار وی، به‌ویژه المیزان، دربارهٔ اعجاز قرآن است.<ref>میرزامحمد، «مقدمه ویراستار»، ص۱۸.</ref> | ||
گفتنی است امروزه کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌های بسیاری دربارهٔ اعجاز قرآن نوشته شده است. در | گفتنی است امروزه کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌های بسیاری دربارهٔ اعجاز قرآن نوشته شده است. در مقاله‌ای، ۳۴۸ اثر در این زمینه معرفی شده است.<ref>رضایی، «منبع‌شناسی اعجاز علمی قرآن» ص۱۹۸-۲۱۸.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||