آیات الاحکام: تفاوت میان نسخه‌ها

به آیاتی از قرآن که در آنها (صریحاً)حکم فقهی بیان شده یا بتوان از آنها، حکمی فقهی استخراج و استنباط کرد، '''آیات الاحکام''' <ref>معینی، «آیات الاحکام»، ص۱.</ref> یا به تعبيری ديگر '''فقه القرآن'''<ref>فاکر ميبدی، «درآمدی بر آیات الاحکام»، ص۴۱.</ref>  گفته می‌شود. منظور از حکم شرعی احکام عملی است (مثل حکم نماز، روزه، جهاد، زکات)، نه احکام اخلاقی یا اعتقادی.<ref>فخلعی، «جستاری در تاریخ تفسیر آیات الاحکام»، ص۳۴۸.</ref> گفتنی است واژه «آیات الاحکام» عنوان بسیاری از کتاب‌هایی قرار گرفته است که درباره آیات الاحکام بحث کرده‌اند.<ref>رجوع کنید به: آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۱، ص۴۴-۴۲.</ref>

نمونه‌ای از آیات الاحکام قرآن که به آیه وضو مشهور است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هنگامی که به نماز می‌ایستید، صورت و دست‌ها را تا آرنج‌ها بشویید و سر و پاها را تا مفصل‌ها مسح کنید...».<ref>«یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَیدِیكُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَی الْكَعْبَین...» (سوره مائده، آیه ۶).</ref>

قرآن نخستین و اساسی‌ترین منبع و مرجع برای فقه اسلامی است.<ref>اسلامی، مدخل علم فقه، ص۸۱.</ref> آیات و روایات بسیاری وجود دارند که قرآن را منبعی برای شناخت دین و کتابی شامل حلال و حرام معرفی می‌کنند.<ref>صادقی فدکی، «پنج دیدگاه مطرح درباره تعداد آیات الاحکام قرآن کریم»، ص۳۷.</ref> در عین حال برخی از شیعیان که اخباریان نام گرفته‌اند معتقدند تنها منبع و مرجع برای دستیابی به احکام شرعی، اخبار و احادیث هستند و قرآن را باید از طریق اخبار شناخت و مراجعه مستقیم به قرآن و استفاده از آن، مستقل از تفسیر اهل بیت ممنوع است.<ref>اسلامی، مدخل علم فقه، ص۸۹.</ref>

همه جزئیات احکامی شرعی در قرآن نیامده است، بلکه احکام کلی و قوانین شریعت در قرآن آمده و جزئیات آنها را می‌توان از سخنان معصومان (احادیث) به دست آورد؛ برای مثال حکم وجوب نماز، از آیات قرآن قابل برداشت است؛ اما اینکه چند رکعت است و دارای چه ارکانی است و چه ذکرهایی باید در آن خوانده شود، در روایات آمده است.<ref>رجوع کنید به: طباطبایی، شیعه در اسلام، ص۱۰۸.</ref>

بنابر آنچه در روایات آمده است،<ref>متقی هندی، کنزل العمال، ۱۴۰۹ق، ج۱۶، ص۵۳۷، ح۴۵۷۹۶؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، باب ۲۳ از ابواب وضو، ح۱ و باب ۳۹، ح۵.</ref> مراجعه به قرآن و برداشت احکام از آیات آن، از زمان پیامبر(ص) و نزول قرآن شروع شده و در میان اصحاب پیامبر و امامان، فی‌الجمله معمول و متعارف بوده است و در بسیاری از موارد، ائمه حکم شرعی را با استناد به آیات قرآن برای مردم بیان می‌کردند. برای مثال نقل شده است عبدالاعلی به امام صادق(ع) عرض کرد من زمین خوردم و ناخن انگشت پایم کنده شد و ناچار آن را بستم، حال برای وضو چه کنم. امام فرمود: [حکم] آن و مانند آن از آیه «[خدا] در دين بر شما سختى قرار نداده است»<ref>«مَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَ‌جٍ» (سوره حج، آیه ۷۸).</ref> فهمیده می‌شود؛ بر روی همان (زخم بسته شده) مسح کن.<ref>اسلامی، مدخل علم فقه، ص۹۲.</ref>