اخلاق ناصری (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
==ماجرای نگارش== | ==ماجرای نگارش== | ||
[[خواجه نصیر طوسی]] (متوفی۶۷۲ق) این کتاب را زمانی نوشت که در دربار [[اسماعیلیان]] [[قُهستان]] و در خدمت حاکم آنجا، [[ناصرالدین عبدالرحیم]] بود. ناصرالدین عبدالرحیم که از خواجه دعوت کرده بود تا به اطرافیان او بپیوندد، از او درخواست کرد تا [[تهذیب الاخلاق]] [[ابوعلی مسکویه]] را به فارسی ترجمه کند.<ref> | [[خواجه نصیر طوسی]] (متوفی۶۷۲ق) این کتاب را زمانی نوشت که در دربار [[اسماعیلیان]] [[قُهستان]] و در خدمت حاکم آنجا، [[ناصرالدین عبدالرحیم]] بود. ناصرالدین عبدالرحیم که از خواجه دعوت کرده بود تا به اطرافیان او بپیوندد، از او درخواست کرد تا [[تهذیب الاخلاق]] [[ابوعلی مسکویه]] را به فارسی ترجمه کند.<ref>اخلاق ناصری، ص۳۴-۳۶.</ref> | ||
با توجه به تاریخ اتمام نگارش اخلاق ناصری که در پایان یکی از نسخه‌های آن آمده ([[۶۳۳ق هجری قمری|۶۳۳ق]])، می‌توان گفت که این اثر، قدیمی‌ترین نوشته خواجه نصیر طوسی است باقی مانده، و از آثار ابتدایی دوره پختگی اوست.<ref> مقدمه و تعلیقات بر اخلاق ناصری ۱۵-۱۶ </ref> | با توجه به تاریخ اتمام نگارش اخلاق ناصری که در پایان یکی از نسخه‌های آن آمده ([[۶۳۳ق هجری قمری|۶۳۳ق]])، می‌توان گفت که این اثر، قدیمی‌ترین نوشته خواجه نصیر طوسی است باقی مانده، و از آثار ابتدایی دوره پختگی اوست.<ref>مقدمه و تعلیقات بر اخلاق ناصری ۱۵-۱۶.</ref> | ||
خواجه نصیر، اندکی پیش از سقوط [[الموت]] بر اثر یورش [[مغول|مغولان]] و در زمانی که لشکر [[هولاکو خان|هولاکو]] در حوالی قلعه‌های اسماعیلیان بود، به خدمت خان مغول رسید (۶۵۴ق) و دیباچه‌ای نو بر اخلاق ناصری نوشت و به هولاکو تقدیم کرد. | خواجه نصیر، اندکی پیش از سقوط [[الموت]] بر اثر یورش [[مغول|مغولان]] و در زمانی که لشکر [[هولاکو خان|هولاکو]] در حوالی قلعه‌های اسماعیلیان بود، به خدمت خان مغول رسید (۶۵۴ق) و دیباچه‌ای نو بر اخلاق ناصری نوشت و به هولاکو تقدیم کرد. | ||
[[خواجه نصیرالدین]] در مقدمه جدید توضیح داده که دیباچه قدیم اخلاق ناصری را به رغم خواست خود «جهت استخلاص نفس و عِرض از وضع دیباچه بر صیغتی موافق عادت آن جماعت اسماعیلیان در ثنا و اطرای سادات و کُبَرای ایشان...» نوشته بود، اما با رهایی از وضع ناپسند [[قهستان]] «دیباچه کتاب را که بر سیاقتی غیرمرضی بود، بدل گرداند».<ref> اخلاق ناصری، | [[خواجه نصیرالدین]] در مقدمه جدید توضیح داده که دیباچه قدیم اخلاق ناصری را به رغم خواست خود «جهت استخلاص نفس و عِرض از وضع دیباچه بر صیغتی موافق عادت آن جماعت اسماعیلیان در ثنا و اطرای سادات و کُبَرای ایشان...» نوشته بود، اما با رهایی از وضع ناپسند [[قهستان]] «دیباچه کتاب را که بر سیاقتی غیرمرضی بود، بدل گرداند».<ref>اخلاق ناصری، ص۳۴-۵۳.</ref> | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
اخلاق ناصری به صورتی که امروزه در دست است، از بخش [[اخلاق]]، [[تدبیر منزل]] و [[سیاست مدن]] فراهم آمده است و با بخش [[حکمت عملی]] در [[فلسفه]] قدیم، به گونه‌ای که فیلسوفان [[دوره اسلامی]]، به دنبال سنت [[ارسطو|ارسطویی]] طبقه بندی علوم، ترتیب داده بودند، مطابقت دارد.{{مدرک}} | اخلاق ناصری به صورتی که امروزه در دست است، از بخش [[اخلاق]]، [[تدبیر منزل]] و [[سیاست مدن]] فراهم آمده است و با بخش [[حکمت عملی]] در [[فلسفه]] قدیم، به گونه‌ای که فیلسوفان [[دوره اسلامی]]، به دنبال سنت [[ارسطو|ارسطویی]] طبقه بندی علوم، ترتیب داده بودند، مطابقت دارد.{{مدرک}} | ||
خواجه در مقدمه اخلاق ناصری توضیح داده است که ناصرالدین محتشم قهستان، ابتدا از او خواسته بود تا تهذیب الاخلاق ابوعلی مسکویه را که به شرح [[اخلاق عقلی]] [[یونان|یونانی]] بسنده کرده بود، به فارسی درآورد، اما از آنجا که در نظر خواجه، دو فن دیگر حکمت عملی، یعنی "حکمت مدنی و حکمت منزلی" یا [[سیاست مدن]] و [[تدبیر منزل]] با گذشت زمان اندراس یافته، و [[ابوعلی مسکویه]] نیز در [[تهذیب الاخلاق]] به این دو بخش نپرداخته بود، خواجه با افزودن کلیات این دو حکمت از گفتار حکمای پیشین، به ویژه [[ابونصر فارابی]]، به "حکمت خُلقی"<ref>تهذیب | خواجه در مقدمه اخلاق ناصری توضیح داده است که ناصرالدین محتشم قهستان، ابتدا از او خواسته بود تا تهذیب الاخلاق ابوعلی مسکویه را که به شرح [[اخلاق عقلی]] [[یونان|یونانی]] بسنده کرده بود، به فارسی درآورد، اما از آنجا که در نظر خواجه، دو فن دیگر حکمت عملی، یعنی "حکمت مدنی و حکمت منزلی" یا [[سیاست مدن]] و [[تدبیر منزل]] با گذشت زمان اندراس یافته، و [[ابوعلی مسکویه]] نیز در [[تهذیب الاخلاق]] به این دو بخش نپرداخته بود، خواجه با افزودن کلیات این دو حکمت از گفتار حکمای پیشین، به ویژه [[ابونصر فارابی]]، به "حکمت خُلقی"<ref>تهذیب الاخلاق، ص۶۳.</ref>، علم [[حکمت عملی]] را به صورت کامل آورده است. | ||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
عمده بخش نخست اخلاق ناصری در «حکمت خُلقی» از کتاب تهذیب الاخلاق [[ابوعلی مسکویه]] برگرفته شده که مهم‌ترین کتاب [[اخلاق عقلی]] در دوره اسلامی است. همین کتاب را ابوعلی مسکویه بر مبنای ترجمه عربی [[اسحاق بن حنین]] از کتاب [[اخلاق نیکوماخوسی]] [[ارسطو]] و تفسیر [[فرفوریوس]] بر این کتاب فراهم آورده است.<ref> مقدمه بر الاخلاق ارسطو، ۲۷-۳۱ </ref> بنابراین، بخش عمده حکمت خلقی اخلاق ناصری، ارسطویی و [[نوافلاطونیان|نوافلاطونی]] است. | عمده بخش نخست اخلاق ناصری در «حکمت خُلقی» از کتاب تهذیب الاخلاق [[ابوعلی مسکویه]] برگرفته شده که مهم‌ترین کتاب [[اخلاق عقلی]] در دوره اسلامی است. همین کتاب را ابوعلی مسکویه بر مبنای ترجمه عربی [[اسحاق بن حنین]] از کتاب [[اخلاق نیکوماخوسی]] [[ارسطو]] و تفسیر [[فرفوریوس]] بر این کتاب فراهم آورده است.<ref>مقدمه بر الاخلاق ارسطو، ۲۷-۳۱.</ref> بنابراین، بخش عمده حکمت خلقی اخلاق ناصری، ارسطویی و [[نوافلاطونیان|نوافلاطونی]] است. | ||
بخش دوم در حکمت منزلی را خواجه از رساله [[تدبیر منزل]] نویسنده گمنام [[نوفیثاغورسیان|نوفیثاغورسی]] به نام [[اَبروسُن]] برگرفته که به زبان عربی ترجمه شده بوده است.<ref> اخلاق ناصری، | بخش دوم در حکمت منزلی را خواجه از رساله [[تدبیر منزل]] نویسنده گمنام [[نوفیثاغورسیان|نوفیثاغورسی]] به نام [[اَبروسُن]] برگرفته که به زبان عربی ترجمه شده بوده است.<ref>اخلاق ناصری، ص۰۸۲؛ نیز نک: مقدمه و تعلیقات بر اخلاق ناصری، ۳۸۴-۳۸۵.</ref> | ||
بخش سوم اخلاق ناصری نیز به طور عمده از رساله‌های [[فصول المدنی]] و [[آراء اهل المدینة الفاضلة]] [[فارابی]] و رساله [[السیاسة]] [[ابن سینا]] گرفته شده است.<ref> مقدمه و تعلیقات بر اخلاق ناصری، ص۳۸۸-۳۸۹ </ref> این بخش با فصلی در وصایای [[افلاطون]] خاتمه می‌یابد. | بخش سوم اخلاق ناصری نیز به طور عمده از رساله‌های [[فصول المدنی]] و [[آراء اهل المدینة الفاضلة]] [[فارابی]] و رساله [[السیاسة]] [[ابن سینا]] گرفته شده است.<ref>مقدمه و تعلیقات بر اخلاق ناصری، ص۳۸۸-۳۸۹.</ref> این بخش با فصلی در وصایای [[افلاطون]] خاتمه می‌یابد. | ||
بنابراین، کتاب اخلاق ناصری ترکیب و تألیفی از برخی رساله‌های دوره اسلامی است که خواجه آن‌ها را گرد آورده، و به فارسی ترجمه کرده است. | بنابراین، کتاب اخلاق ناصری ترکیب و تألیفی از برخی رساله‌های دوره اسلامی است که خواجه آن‌ها را گرد آورده، و به فارسی ترجمه کرده است. | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
==تاثیر بر آثار بعدی== | ==تاثیر بر آثار بعدی== | ||
[[قطب الدین شیرازی]] شاگرد خواجه، در دانشنامه مفصل خود با عنوان [[درة التاج]] که شامل همه علوم زمان بود، بخش مفصلی را به حکمت عملی اختصاص داد که از بسیاری جهات بر مبنای اخلاق ناصری خواجه فراهم آمده بود، گرچه ظاهراً به واسطه کینه‌ای که از خواجه بر دل داشته، از او نامی نمی‌برد.<ref> قس: مقدمه بر درة التاج قطب الدین شیرازی، ص۴۳-۴۴، و ص۷۱ </ref> | [[قطب الدین شیرازی]] شاگرد خواجه، در دانشنامه مفصل خود با عنوان [[درة التاج]] که شامل همه علوم زمان بود، بخش مفصلی را به حکمت عملی اختصاص داد که از بسیاری جهات بر مبنای اخلاق ناصری خواجه فراهم آمده بود، گرچه ظاهراً به واسطه کینه‌ای که از خواجه بر دل داشته، از او نامی نمی‌برد.<ref>قس: مقدمه بر درة التاج قطب الدین شیرازی، ص۴۳-۴۴، و ص۷۱.</ref> | ||
[[جلال الدین دوانی]] حکیم [[حکمت اشراقی|اشراقی]] مشرب نیز تحریر جدیدی از اخلاق ناصری با عنوان [[اخلاق جلالی]] کرد و فواید دیگری از [[قرآن|کتاب]]، سنت و نوشته‌های اهل شریعت مانند [[ابوالحسن ماوردی]]، [[محمد غزالی]] و [[فخر الدین رازی]] را نیز بر مطالبی که به زبان ساده‌تر از اخلاق ناصری گرد آمده‌بود، برآن‌ها افزود و در مقابل، مبحث «آداب [[میگساری]]» را حذف نمود.<ref> نک: اخلاق جلالی، جاهای مختلف؛ نیز فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات، ص۲۰</ref> | [[جلال الدین دوانی]] حکیم [[حکمت اشراقی|اشراقی]] مشرب نیز تحریر جدیدی از اخلاق ناصری با عنوان [[اخلاق جلالی]] کرد و فواید دیگری از [[قرآن|کتاب]]، سنت و نوشته‌های اهل شریعت مانند [[ابوالحسن ماوردی]]، [[محمد غزالی]] و [[فخر الدین رازی]] را نیز بر مطالبی که به زبان ساده‌تر از اخلاق ناصری گرد آمده‌بود، برآن‌ها افزود و در مقابل، مبحث «آداب [[میگساری]]» را حذف نمود.<ref>نک: اخلاق جلالی، جاهای مختلف؛ نیز فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات، ص۲۰</ref> | ||
== | ==نسخه‌ها== | ||
نسخه‌های خطی متعددی از اخلاق ناصری در کتابخانه‌های مختلف [[ایران]] و جهان موجود است.<ref> برای برخی از این نسخه‌ها، نک: خطی (منزوی)، ج۲، ص۵۳۴۱-۵۳۸۱، خطی مشترک، ج۴، ص۲۲۸۲-۲۳۴۲ </ref>، یکی از قدیم‌ترین نسخه‌های این کتاب، نسخه تحریر شده در ۶۷۶ق بوده که [[آقا بزرگ تهرانی]] آن را در [[نجف]] در کتابخانه [[محمدعلی خوانساری]] دیده است.<ref> نک: الذریعة، ج۱، ص۸۱۳ </ref> در این نسخه علاوه بر مقدمه دوم کتاب، مقدمه تحریر اول خواجه نیز در انتهای کتاب آمده است. | نسخه‌های خطی متعددی از اخلاق ناصری در کتابخانه‌های مختلف [[ایران]] و جهان موجود است.<ref>برای برخی از این نسخه‌ها، نک: خطی (منزوی)، ج۲، ص۵۳۴۱-۵۳۸۱، خطی مشترک، ج۴، ص۲۲۸۲-۲۳۴۲.</ref>، یکی از قدیم‌ترین نسخه‌های این کتاب، نسخه تحریر شده در ۶۷۶ق بوده که [[آقا بزرگ تهرانی]] آن را در [[نجف]] در کتابخانه [[محمدعلی خوانساری]] دیده است.<ref>نک: الذریعة، ج۱، ص۸۱۳.</ref> در این نسخه علاوه بر مقدمه دوم کتاب، مقدمه تحریر اول خواجه نیز در انتهای کتاب آمده است. | ||
==چاپ ها== | ==چاپ ها== | ||
اخلاق ناصری بار‌ها به چاپ رسیده است<ref> نک: فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ۱۳۹-۱۴۰ </ref> که از جمله آن‌ها می‌توان به «منتخب» [[جلال‌الدین همایی]] تهران، ۱۳۲۰ش، چاپ تحقیقی [[مجتبی مینوی]] و علیرضا حیدری تهران، ۳۵۶۱ش و چاپ همراه با مقدمه [[بزرگ علوی]] تهران، ۱۳۶۰ش، اشاره کرد. | اخلاق ناصری بار‌ها به چاپ رسیده است<ref>نک: فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ۱۳۹-۱۴۰.</ref> که از جمله آن‌ها می‌توان به «منتخب» [[جلال‌الدین همایی]] تهران، ۱۳۲۰ش، چاپ تحقیقی [[مجتبی مینوی]] و علیرضا حیدری تهران، ۳۵۶۱ش و چاپ همراه با مقدمه [[بزرگ علوی]] تهران، ۱۳۶۰ش، اشاره کرد. | ||
==شروح و تلخیص ها== | ==شروح و تلخیص ها== | ||
برخی از تلخیص‌ها و شروح اخلاق ناصری: | برخی از تلخیص‌ها و شروح اخلاق ناصری: | ||
*[[اوصاف الاشراف]]؛ خلاصه اخلاق ناصری که توسط خود خواجه گرد آمده و بار‌ها در ایران و [[هندوستان]] به چاپ رسیده است.<ref> نک: خطی (شورا)، ج۶، ص۹۰ </ref> | *[[اوصاف الاشراف]]؛ خلاصه اخلاق ناصری که توسط خود خواجه گرد آمده و بار‌ها در ایران و [[هندوستان]] به چاپ رسیده است.<ref>نک: خطی (شورا)، ج۶، ص۹۰.</ref> | ||
*[[مفتاح الاخلاق]]، شرحی که توسط [[عبدالرحمان بن عبدالکریم برهان پوری]] برای [[اورنگ زیب]]، پادشاه [[هند]]، تهیه شد.<ref> خطی (منزوی)، ج۴، ص۲۳۴۲ </ref> | *[[مفتاح الاخلاق]]، شرحی که توسط [[عبدالرحمان بن عبدالکریم برهان پوری]] برای [[اورنگ زیب]]، پادشاه [[هند]]، تهیه شد.<ref>خطی (منزوی)، ج۴، ص۲۳۴۲.</ref> | ||
*[[توضیح الاخلاق]]، در ۱۰۵۱ق امیر [[علاءالدین حسین آملی]] به دستور [[شاه صفی]] کتاب را به عبارت روشن‌تری درآورد. همین کار توسط [[ابوالمعالی عاملی]] برای [[سلطان عبدالله قطب شاه]] انجام شد که آن نیز [[توضیح الاخلاق عبدالله شاهی]] نام گرفت<ref> فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات، ص۲۰ </ref>؛ | *[[توضیح الاخلاق]]، در ۱۰۵۱ق امیر [[علاءالدین حسین آملی]] به دستور [[شاه صفی]] کتاب را به عبارت روشن‌تری درآورد. همین کار توسط [[ابوالمعالی عاملی]] برای [[سلطان عبدالله قطب شاه]] انجام شد که آن نیز [[توضیح الاخلاق عبدالله شاهی]] نام گرفت<ref>فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات، ص۲۰.</ref>؛ | ||
*[[حدیقة اللغة]] محمد سعد الله؛ | *[[حدیقة اللغة]] محمد سعد الله؛ | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
*[[شرح اخلاق ناصری]] [[سید علیم الله جالندهری]]؛ | *[[شرح اخلاق ناصری]] [[سید علیم الله جالندهری]]؛ | ||
*شرح اخلاق ناصری [[سید علی محمد لکهنوی]].<ref> خطی (منزوی)، ج۴، ص۲۳۴۲ </ref> | *شرح اخلاق ناصری [[سید علی محمد لکهنوی]].<ref>خطی (منزوی)، ج۴، ص۲۳۴۲.</ref> | ||
===ترجمه انگلیسی=== | ===ترجمه انگلیسی=== | ||