ابدان اخروی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[ملاصدرا]] با تکیه بر مبانی خود در [[حکمت متعالیه]]، جسمانی‌بودن معاد را پذیرفت، اما تبیینی جدید از آن ارئه کرد.

* {{متن قرآن|قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ ﴿٧٩﴾|ترجمه=بگو: «همان كسى كه نخستين‌بار آن را پديد آورد و اوست كه به هر [گونه‌] آفرينشى داناست.|سوره=36|آیه=79}}

* {{متن قرآن|أَيَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَلَّن نَّجْمَعَ عِظَامَهُ ﴿٣﴾ بَلَىٰ قَادِرِينَ عَلَىٰ أَن نُّسَوِّيَ بَنَانَهُ ﴿٤﴾|ترجمه=آيا انسان مى‌پندارد كه هرگز استخوانهاى او را جمع نخواهيم كرد؟! (۳) آرى قادريم كه (حتى خطوط سر) انگشتان او را موزون و مرتّب كنيم! (۴)|سوره=75|آیه=3-4}}

* {{متن قرآن|أَفَلَا يَعْلَمُ إِذَا بُعْثِرَ مَا فِي الْقُبُورِ ﴿٩﴾|ترجمه=مگر نمى‌داند كه چون آنچه در گورهاست بيرون ريخته گردد.|سوره=100|آیه=9}}

* {{متن قرآن|وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذَا هُم مِّنَ الْأَجْدَاثِ إِلَىٰ رَبِّهِمْ يَنسِلُونَ ﴿٥١﴾|ترجمه=و در صور دميده خواهد شد، پس بناگاه از گورهاى خود شتابان به سوى پروردگار خويش مى‌آيند.|سوره=36|آیه=51}}

ظاهر بسیاری از آیاتی که درباب معاد است آن است که در قیامت و پس از مرگ، انسان‌ها با همین بدن دنیایی خود سر از قبر برداشته و حوادث قیامت آغاز می‌شود. بیشتر متکلمان معتقدند این آیات قابل [[تاویل]] نبوده و بدنی که در قیامت انسان با آن محشور می‌شود همین بدن مادی است که در دنیا با آن زندگی می‌کرده است. این اعتقاد، [[معاد جسمانی]] نامیده می شود. از منظر [[کلام امامیه|کلام شیعه]]، اعتقاد به جسمانی بودن معاد بر هر مسلمانی [[واجب]] است. اما اعتقاد و فهم کیفیت و جزئیات آن، جزء واجبات نیست.<ref>مظفر، محمدرضا، عقائدنا، فصل اعتقادنا فی المعاد الجسمانی</ref>

:::«و واجب است معتقد باشی به اینکه خداوند تعالی در روز محشر همه مردم را زنده می کند و ارواحشان را به بدن اولیه خودشان باز می‌گرداند و اگر کسی این مطلب را انکار کند و یا آن را طوری تأویل نماید که موجب انکار ظاهری آن باشد -چنانکه در زمان خود می شنویم از بعض مُلحِدان، به [[اجماع]] همه مسلمین، [[کفر]] و الحاد است؛ چنانچه بیشتر قرآن در اثبات حیات مجدّد در روز قیامت و کفر مُنکِرین آن وارد شده است؛ و به شُبُهات حکماء (فلاسفه) که می‌گویند [[اعاده معدوم|اِعادۀ معدوم]] (= بازگرداندن چیز نابود شده) ممکن نیست، و به تأویلات آنها که معاد جسمانی را تأویل به [[معاد روحانی ‌]] می کنند، توجه مکن.»<ref>اعتقادات مجلسی، فصل اعتقاد به معاد جسمانی</ref>

فلاسفه مسلمان، تلاش کرده‌اند تا تبیینی عقلی از [[اصول دین|اصل معاد]] و کیفیت آن ارائه دهند. البته هر چند دلایل عقلی بر لزوم معاد و جهانی جز این زندگی دنیوی گواهی می‌دهند، اما کیفیت معاد و این که آیا معاد تنها روحانی است، یا روحانی و جسمانی و با پذیرش جسمانی بودن، آیا این [[جسم عنصری]] و مادی است یا [[جسم برزخی]] و مثالی؟ اموری نیستند که از راه براهین عقلی بتوان آن را ثابت نمود؛ به همین جهت است که [[ابن سینا]] می گوید:

:::باید دانست بخشی از معاد از طریق شرع نقل شده و شریعت آن را پذیرفته است و راهی برای اثبات آن جز از طریق شرع و تصدیق [[پیامبر(ص)]] نیست و آن مربوط به زنده شدن بدن است، باید کیفیت معاد جسمانی و جزئیات آن را به دلیل [[شرع]] و گزارش [[وحی]] بپذیریم؛ زیرا معیار مذکور مطمئن‌ترین و کامل‌ترین معیاری است که بشر می‌تواند از این راه، حقایق اطمینان‌بخشی به دست آورد.<ref> بوعلی سینا، الهیات شفاء، حسن زاده آملی، حسن، مقالۀ ۹، ص ۴۶۰، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۳۷۶٫</ref>

[[فلسفه مشاء|فلاسفه مشاء]]، بنابر مبانی خود معتقد بودند بدن انسان پس از مرگ از بین می رود و چون [[اعاده معدوم]] از لحاظ فلسفی ممتنع است، بدن نمی تواند مجددا باز گردد؛ ولی از آنجا که [[روح]]، موجودی پیراسته از ماده است، فنا و نیستی در آن راه ندارد و پس از قطع علاقه از بدن، باقی خواهد ماند. این گروه چون نتوانسته‌اند اشکالات معاد جسمانی را حل کنند -از جمله شبهه اعاده معدوم- ناچار به معاد روحانی روی آورده و منکر معاد جسمانی شده‌اند، یا آن را از لحاظ فلسفی قابل اثبات ندانسته‌اند.

پس از فیلسوفان مشاء، [[ملاصدرا]] با مبانی [[حکمت متعالیه]]، تبیین دیگری از [[معاد جسمانی]] ارائه کرد. او در نظریه خود قائل شد که اگرچه معاد جسمانی است و آنچه که محشور می شود مجموع همان نفس و بدن است اما در عین حال بدنی که در معاد برانگیخته می شود بدنی است لطیف که در عین اینکه از هر لحاظ مثل این بدن دنیوی است، از استعداد لازم برای [[حیات اخروی]] برخوردار است.

این تغییرات حاصل شده در وضع و مقدار و شکل بدن مانع از [[جاودانگی نفس|بقای شخصی]] آن نخواهد بود، چرا که تشخص هر کس به نفس اوست با ماده عام،<ref>ملاصدرا، المظاهر الالهیه، ترجمه حمید طبیبیان، چاپخانه سپهر،1364، ص 66</ref> به همین روست که با دیدن فرد در آخرت حکم می شود که این همان انسان قبلی است، اگرچه خصوصیات ظاهری او تغییر کرده باشد. بنابراین با فرض بقای نفس اعتباری به تبدیل و تبدل ماده نیست.<ref>ملاصدرا، المظاهر الالهیه، ص 266</ref>

 

[[صدرالدین شیرازی]] (ملاصدرا) اختلافات میان ابدان دنیوی و ابدان اخروی را اینگونه بر می شمارد:

# ابدان اخروی بر خلاف ابدان دنیوی قابل فساد و تباهی نیستند؛<ref>ملاصدرا، عرشیه، 250</ref>

# ابدان اخروی دارای روح و حیاتند و بلکه عین حیاتند یعنی حیات در آنها ذاتی است نه عرضی، در حالی که برخی از ابدان دنیوی دارای روح و حیات و بعضی فاقد آنند؛<ref>ملاصدرا، عرشیه، 251-252</ref>

# ابدان اخروی بر حسب اعداد تصورات نفوس و ادراکات، نامتناهی هستند زیرا براهین تناهی ابعاد در آنگونه ابدان جریان ندارد<ref>ملاصدرا، عرشیه، 252</ref>

# ابدان اخروی متوسط بین دو عالم بوده و جامع تجرد و تجسمند و بیش‌تر لوازم و عوارض ابدان دنیوی را فاقدند؛ <ref>ملاصدرا، اسفار، 9/183</ref>

# میان ابدان اخروی تزاحم نیست<ref>ملاصدرا، عرشیه، 252</ref>

# ابدان دنیوی تدریجی الحدوث‌اند و ابدان اخروی دفعی الحدوث<ref>ملاصدرا، مفاتیح الغیب، 600؛ نیز نک‌: آکل و مأکول، معاد</ref>

{{پانویس|2}}

* صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم، المظاهر الالهیه، ترجمه حمید طبیبیان، چاپخانه سپهر،1364.

* صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم، اسفار، قم، 9/227

* صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم، عرشیه، به کوشش غلامحسین آهنی، اصفهان، 1341ش

* صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم، مفاتیح الغیب، به کوشش محمد خواجوی، تهران، 1363ش

 

* [http://marefatfalsafi.nashriyat.ir/node/2228#_ftn102 معاد جسماني از نگاه حكيمان الهی]

* [http://www.almazaheri.com/Farsi/Index.aspx?TabID=0604&SectionNum=1196&ChapterNum=361&ChapterName=%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%AF%20%D8%AC%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A&BookNum=92&BookName=%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81%20%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87%20%D9%8A%D8%B3&CompileNum=38&CompileName=%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1%20%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%20%DA%A9%D8%B1%D9%8A%D9%85 تفسير قرآن کريم / معارف اسلام در سوره يس / معاد جسمانی]