ابدال: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اَبْدال'''، جمع بَدَل یا بِدْل به معنای جانشین و نیز به معنای کریم و شریف. این اسم بر جمعی از بندگان خاص خدا اطلاق می‌شود که در میان اولیاء الهی دارای جایگاهی مخصوص بوده‌اند. تعداد ابدال ثابت و معیّن است و هرگاه عمر یکی از آنان به پایان رسد فرد دیگری از طبقۀ فروترِ اولیا جایگزین او می‌گردد.

دربارۀ وجه نام‌گذاری این گروه به ابدال اختلاف است. به موجب برخی از روایات [[شیعه]]، اینان از آن رو که جانشینان انبیا شمرده می‌شوند، ابدال نامیده شده‌اند.<ref>قمی، 1/64</ref> بعضی گفته‌اند که چون تعداد ابدال ثابت است و به محض درگذشتِ یکی از آنان، فرد دیگری جانشین او می‌گردد، چنین نامیده شده‌اند.<ref>آملی، 276؛ ابن اثیر، 1/107</ref> گاه نیز گفته شده است که چون آنان می‌توانند به هنگام ضرورت صورتی مثالی و یا شخصی روحانی را به عنوان بدل به جای بگذارند و جایگاه خود را ترک کنند، ابدال خوانده شده‌اند. <ref>آملی، 276؛ ابن عربی، 2/7</ref> [[ابن عربی]] تبدیل صفات مذمومه به صفات محموده را که از خصوصیّات ابدال است به عنوان یکی از وجوه تسمیۀ آنان ذکر می‌کند.  <ref>الفتوحات المکّیه، 1/160</ref>.

در روایات و ادعیه [[شیعه]] این کلمه گاه بر [[وصی|اوصیاء]] پیامبر اسلام (ص) که خداوند آنان را بدل و جانشین انبیا قرار داده اطلاق شده است و گاه مراد از آن اصحاب خاص [[ائمه]] (ع) بوده است.<ref> قمی، 1/64</ref>

ممکن است در حال حاضر ابدال بر خادمان و گروه سی‌نفره همراهان [[حضرت مهدی]] (ع) منطبق شود. چنانچه [[علامه مجلسی]] از[[امام باقر]] (ع) نقل می‌کند که فرمود: <ref>     <big>'''لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ لَا بُدَّ فِي عُزْلَتِهِ مِنْ قُوَّةٍ وَ مَا بِثَلَاثِينَ مِنْ وَحْشَة'''</big>  Normal  0          false  false  false    EN-US  X-NONE  AR-SA                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    </ref> صاحب عصر را غیبتی ناگزیر است و در آن غیبت، قدرت و قوّت برای او لازم است و در آن زمان، به وسیله سی‌نفر ازهمراهانش، از تنهایی بیرون می‌آید»<ref>بحارالانوار، ج 52، ص 153</ref> که این تعداد، با تعداد ابدال مطابق است.

===روایات اهل سنت===

اهل سنّت نیز روایاتی نقل کرده‌اند که در آنها ویژگیهایی برای ابدال به دست داده‌اند. از [[امام علی|علی]] (ع) نقل کرده‌اند که فرمود: ابدال، که شمارۀ آنان 40 نفر است در شام هستند، هر گاه یکی از آنان وفات کند خداوند یک تن دیگر را جایگزین او می‌کند. خداوند به برکت وجود آنان باران بر زمین می‌باراند و به سبب آنان مسلمانان بر دشمنان پیروز می‌گردند و عذاب الهی از اهل شام برداشته می‌شود. <ref>ابن عساکر، 1/60؛ ابن اثیر، 107؛ ابن حنبل، 112</ref>

همچنین از [[پیامبر اکرم]] (ص) نقل کرده‌اند که فرمود: ابدالِ امّتِ من 40 نفرند: 22 نفر در شام و 18 نفر در عراقند. هر گاه یکی از ابدال وفات کند، خداوند دیگری را جانشین او می‌سازد، و آنگاه که فرمان الهی برسد همه رحلت خواهند کرد و با رفتن آنان قیامت برپا خواهد شد.<ref>ابن عساکر، 1/60</ref> به موجب روایت دیگری ابدال این امّت 30 نفر از قبیل [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]] خلیل الله‌اند.<ref>همو، 1/60-61</ref> برحسب روایت دیگری، در میان خلق 300 نفر هستند که قلبشان همچون قلب [[حضرت آدم|آدم]] (ع)، و 40 نفر قلبشان مانند قلب [[حضرت موسی|موسی]] (ع) و 7 نفر قلبشان مانند قلب [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]] (ع)، و 5 نفر قلبشان به سان قلب [[جبرئیل،]] و 3 نفر قلبشان مانند قلب [[میکائیل]] و یک نفر که قلبش همچون قلب [[اسرافیل]] است.<ref>همو، 1/63</ref>

تاج الدین خوارزمی روایت مربوط به ابدال را به این صورت از پیغمبر نقل می‌کند: در امت من همیشه 40 کس بر خُلق ابراهیم (ع) باشند و اینان بُدَلا هستند، و 7 کس بر خُلق موسی (ع) باشند و ایشان اوتادند، و 3 کس بر خُلق عیسی (ع) باشند و ایشان خُلفایند، و یک کس بر خُلق من باشد و او [[قطب]] است.<ref> شرح فصوص الحکم ،ص 33</ref>

[[سید محمد گیسودراز]] در مکتوب پانزدهم از مکتوبات موسوم به [[بحرالمعانی]] روایتی نقل می‌کند که به موجب آن لفظ ابدال به جمیع اولیایی که در طبقات ششگانه قرار دارند اطلاق شده است و ترتیب و تعداد و خصوصیّات آنان بدین قرار است: 1. یک نفر که قلب او مانند قلب اسرافیل است؛ 2. سه نفر که قلبهایشان مثل قلب میکائیل است؛ 3. شش نفر که قلبهایشان مثل قلب جبرئیل است؛ 4. هفت نفر که قلبهایشان مثل قلب ابراهیم (ع) است؛ 5. چهل نفر که قلبهایشان مثل قلب موسی (ع) است؛ 6. سیصد نفر که قلبهایشان همچون قلب آدم (ع) است. هر گاه یکی از ابدال طبقۀ بالاتر وفات کند، یکی از ابدال طبقۀ فروتر جایگزین او می‌گردد، و اگر از 300 ابدال یک نفر درگذرد، یکی از مسلمانان جانشین او می‌شود، و خداوند به وسیلۀ این ابدال بلا را از این امت دفع می‌کند.<ref> انواریه هروی،صص 14-15</ref>

[[ابن عربی]] می‌نویسد: هر یک از ابدال منسوب به یکی از انبیاست که فیوضات معنوی را از قلب آن [[پیامبر]] دریافت می‌کند. خداوند اقلیم‌های هفتگانه را به وسیلۀ آنان حفظ می‌کند و نظر و توجه روحانیان [[هفت آسمان]] نیز به سوی آنان است. آنان به اسرار و امور مربوط به حرکات و نزول کواکب در منازل [[تقدیر]] شده آگاه و دانا هستند. نام هر یک از آنان یکی از [[اسما و صفات|اسماء الهی]] است. در مقابل هر یک از اسماء الهی، یک نفر از ابدال قرار دارد که به واسطۀ اسماءِ مزبور، حق تعالی به سوی آنان نظر می‌کند. <ref>الفتوحات المکّیه، ج2/ص79</ref>

همو به نقل از عبدالمجید بن سلمه که توفیق زیارت یکی از ابدال موسوم به معاذ بن اشرس را یافته است، یادآور می‌شود که ابدال به سبب رعایت صَمْت و سَهَر و جوع و عزلت به این مقام رسیده‌اند. [[ابن عربی]] از دستۀ دیگری از ابدال به نام رجبیّون نیز سخن می‌گوید <ref>الفتوحات المکیه، ج2/ص7</ref> و [[شاه نعمت الله ولی]] به نقل از او احوال آنان را چنین وصف می‌کند: ایشان هر سال از آغاز [[ماه رجب|رجب]] تا پایان آن ماه در حال حضور به سر می‌برند. روز اول ماه رجب حال ایشان قائم به عظمت الهی است چنانکه گویی طبقات آسمانها را بر سرِ ایشان نهاده‌اند و تا صبح صادق روز دوم حال ایشان بر این منوال است. روز دوم تخفیفی حاصل می‌شود و روز سوم چون آفتاب طلوع کند بر مغیّبات آگاه و به تشریف مکشوفات و تجلّیات مشرّف می‌گردند.<ref> الفتوحات المکّیه، صص 150-151</ref>

[[عزیزالدّین نسفی]] در وصف اولیاء خدا، که تعداد آنان معیّن است و ابدال نیز خوانده می‌شوند می‌گوید: ایشان دانا و مقرّب و صاحب کرامت و صاحب همت و صاحب قدرت و مستجاب الدّعوه‌اند. [[کرامت]] و قدر ایشان چنان است که خاک و آب و هوا و آتش و صحرا و کوه مانع نظر ایشان نمی‌شود =(الانسان الکامل،ص 318)=. [[سید حیدر آملی]] نیز همان وصفی را از ابدال به دست می‌دهد که قبلاً [[ابن عربی]] مطرح کرده بود =(المقدمات، صص 159-160، 164، 264-266)=.

درباره تعداد و مرتبه ابدال نیز اختلاف وجود دارد. [[ابن عربی]] گاه از 7 نفر و گاه از 40 نفر و گاه از 12 نفر به عنوان ابدال یاد می‌کند.=(الفتوحات المکّیه، ج2/صص16-5)= شیخ [[سعدالدین حموئی]] معتقد بود نام «ولیّ» جز بر [[امامان]] دوازده‌گانه که آخرین آنان [[حضرت مهدی]] (ع) است، قابل اطلاق نبوده و سایر بزرگان اهل معرفت و سلوک را باید ابدال خواند. <ref>نسفی، 320-322</ref>

ابن عربی از ابدال هفتگانه و چهل گانه سخن رانده است، گر چه به گفتۀ او گاه [[نقبا|نقباء]] دوازده گانه را نیز ابدال خوانده‌اند. تأکید ابن عربی بیش‌ تر بر ابدال هفتگانه است و معتقد است که آنان به ترتیب بر قدم [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]، [[حضرت موسی|موسی]]، [[هارون نبی|هارون]]، [[ادریس نبی|ادریس]]، [[حضرت یوسف|یوسف]]، [[حضرت عیسی|عیسی]] و [[حضرت آدم|آدم]] قرار دارند و اسامی آنان عبارت است از عبدالحیّ، عبدالعلیم، عبدالودود، عبدالقادر، عبدالشّکور، عبدالسّمیع، عبدالبصیر.=(الفتوحات المکیه، ج2/ص7)=

[[هجویری]] تعداد ابدال را 40 نفر می‌داند و در سلسلۀ مراتب اولیا، آنان را در مرتبۀ پنجم می‌نشاند. سلسلۀ مزبور به این صورت است: قطب یاغوث (1 نفر)، نقباء (3 نفر)، اوتاد (4 نفر)، ابرار (7 نفر)، ابدال (40 نفر)، اخیار (300 نفر) =(کشف المحجوب ص 269)=.

[[شاه نعمت الله ولی]] نیز طبقه‌بندی‌های متفاوتی از اولیا به دست می‌دهد که در آنها لفظ ابدال گاه به طور خاص و گاه به طور عام مورد استفاده واقع شده است. در طبقه‌بندی اول، ابدال هفتگانه بعد از اقطاب دوازده‌گانه در مرتبۀ دوم، و ابدال چهل گانه در مرتبۀ چهارم و 300 ابدال در مرتبۀ ششم قرار دارند. در طبقه بندی دوم، پس از قطب الاقطاب، 3 ابدال، 5 ابدال، 7 ابدال، 40 ابدال و 300 ابدال قرار گرفته‌اند، طبقه‌بندی سوم نیز مشابه طبقه‌بندی دوم است، جز آنکه میان مقام قطب الاقطاب و 3 ابدال، مقام یک نفر از اولیا واقع است.=(رساله ها، ج1/صص155-149)=