ذوالفقار: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:لا فتی الا علی.jpg|بندانگشتی|400px|در [[جنگ احد]] ندایی آسمانی شنیده شد که می‌گفت: شمشیری چون ذوالفقار و جوانمردی همچون علی نیست.<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج‏۲، ص‏۱۰۷.</ref>]]

*'''برگرفته از فَقَره و فَقَرات''': بر این اساس «ذوالفَقار‌» به معنای صاحب فقرات است.<ref>ابن منظور، ج۱۰، ص۳۰۱ </ref>فقره به معنای مهره کمر است. گفته شده است چون بر پشت این شمشیر خراش‌های پست و هموار بوده، آن را بدین نام خوانده‌اند.<ref>صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۱۶۰؛ زَبیدی، ج۱۳، ص۳۴۱- ۳۴۲؛ لغت نامه دهخدا و فرهنگ معین، ذیل همین کلمه</ref>

*'''برگرفته از فقر و بی‌نصیبی''': روایت شده است که از [[امام باقر]](ع) درباره علت نامگذاری این شمشیر سوال شد. ایشان فرمود: "[[امام علی(ع) |علی(ع)]] با شمشیر ذوالفقار به هیچ کس ضربتی نزد، مگر این که او را در دنیا  بی‌نصیب از خانواده و فرزندانش کرد و در آخرت بی‌نصیب از [[بهشت]]."<ref group="یادداشت">لانه ما ضرب به أحدا من خلق الله إلا أفقره فی هذه الدنيا من أهله وولده وأفقره في الآخرة من الجنة</ref><ref>مجلسی، ج۳۷، ص۲۹۴</ref>

در فرهنگ عامه و شمایل‌نگاری‌های مذهبی این شمشیر را به صورت شمشیری دارای دو سر ترسیم می‌کنند. در برخی منابع نیز این تصویر تأیید شده است؛ برای مثال [[میرزای قمی]] و [[ابن شهر آشوب]] این شمشیر را دارای دو سر دانسته‌اند؛<ref>میرزای قمی، ج۱، ص۳۷۹؛ ابن شهر آشوب، ج۳، ص۴۵</ref> ولی بیشتر منابع، چنین مطلبی را رد کرده‌اند.<ref>دائره المعارف الاسلامیه، ج۹، ۳۹۸</ref>

این شمشیر در ابتدا برای [[پیامبر(ص)]] بود.<ref>صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۱۹؛ صدوق، الخصال، ج۲، ص۵۲۸</ref> اینکه ذوالفقار چگونه به دست [[امام علی]](ع) رسید، نظرات مختلفی وجود دارد:

در [[حدیث|حدیثی]] منسوب به [[امام رضا]] (ع) آمده است که [[جبرئیل]]، آن را با خود از آسمان آورده است. <ref>نوری، ج۳، ص۳۰۹</ref>

طبق [[روایت|روایتی]] دیگر [[محمد|رسول خدا(ص)]] فرمود: "خدای تبارک و تعالی ذوالفقار را به من عطا کرد، و فرمود‌: ای [[محمد]] بگیر آن را و عطا کن آن را به بهترین اهل زمین، عرض کردم خدایا او کیست؟ حق سبحانه و تعالی گفت او [[خلیفه]] من در زمین [[امام علی(ع) |علی بن ابی طالب]] است." <ref>حر عاملی، ج۲، ص۲۸۳</ref>

نظر دیگر این که ذوالفقار از جمله هدایایی بود که بلقیس برای [[حضرت سلیمان(ع)]] فرستاد که به دست [[منبه بن حجاج]] افتاد و در [[جنگ بدر]] امام علی (ع) او را به قتل رسانید و ذوالفقار را گرفت.<ref>کاشانی، ج۹، ص۱۹۳</ref>

[[محمد بن جریر بن یزید طبری|طبری]] می‌گوید این شمشیر از آن [[عاص بن منبه]] بوده که در [[جنگ بدر]] کشته شد و شمشیرش به حضرت محمد(ص) رسید و ایشان در [[جنگ احد]] ذوالفقار را به علی (ع) داد.<ref>طبری، ج۳، ص۹۹۶</ref> در این جنگ علی(ع) جانفشانی‏‌های بسیاری در حق پیامبر (ص) انجام داد تا جایی که جبرئیل نازل شد و ایثار علی (ع) را نزد پیامبر (ص) ستود و گفت: این نهایت فداکاری است که او از خود نشان می‌‏دهد. رسول خدا (ص) نیز گفت: "من از علی و او از من است‏." سپس صدایی در آسمان شنیده شد: "لاسیف الا ذوالفقار، ولا فتی الا علی؛ شمشیری چون ذوالفقار و جوانمردی همچون علی نیست." <ref>ابن اثیر، ج‏۲، ص‏۱۰۷</ref>

[[علامه مجلسی]] از [[تفسیر السدی الکبیر]] نقل می‌کند که [[آیه]]<blockquote>{{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سیاه|...وَ أَنْزَلْنَا الْحَديدَ فيهِ بَأْسٌ شَديدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاس...﴿۲۵﴾}}|ترجمه=... و آهن را که در آن برای مردم خطری سخت و سودهایی است، پدید آوردیم،...|سوره=[[سوره حدید|حدید]]|آیه=۲۵}}</blockquote>اشاره به ذوالفقار دارد که از آسمان برای پیامبر(ص) نازل شد.<ref>مجلسی، ج۴۲، ص۵۸</ref>

بنابر برخی از منابع شیعی، ذوالفقار پس از [[امام علی(ع)]] به [[امام حسن(ع)]]<ref>صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۱۹</ref> و سپس به [[امام حسین(ع)]] <ref>راجی کرمانی، ج۲، ص۱۰۲</ref> و در نهایت به [[امام زمان (عج)]] رسیده<ref>صدوق، الخصال، ج۲ ص۵۲۸؛ طبرسی، احتجاج، ج۲، ص۴۳۶</ref> و اکنون در دست آن امام است.<ref>دائره المعارف تشیع، ذیل ذوالفقار</ref> چنان که از [[امام صادق(ع)]] نقل شده است: "شمشیر امام زمان هنگام ظهورش، همان ذوالفقار است."<ref>طوسی، ج۲، ح ۳۰۷؛ مهدی زیدی، ص۴۶۹</ref>

از امام صادق (ع) و [[امام رضا(ع)]] نقل شده است که ذوالفقار از [[نشانه‌های امامت]] است و در زمان امامان در دست آنان بوده است.<ref>ابن شهر آشوب، ج۱، ص۳۱۲</ref>

البته بنابر بعضی منابع تاریخی، ذوالفقار به دست نوه [[امام حسن(ع)]] به نام محمد بن عبدالله معروف به [[نفس زکیه]] افتاد و او بر ضد [[منصور خلیفه دوم عباسی]] قیام کرد و کشته شد، و در نهایت این شمشیر به هارون [[خلیفه]] پنجم [[بنی عباس]] رسید؛<ref>طبری، ج۷، ص۵۹۵ ـ ۵۵۶</ref> و هنگامی که ترکان در حدود سال ۴۶۴ هجری قمری در [[قاهره]] بر مستنصر خلیفه [[فاطمیان|فاطمی]] شوریدند و اموال آنان را غارت کردند، ذوالفقار سهم سلاطین شد.<ref>مقریزی، ج۲، ص۳۰۵</ref>

ذوالفقار نزد بسیاری از مسلمانان مخصوصا [[شیعیان]] به صورت نمادی از قدرت و [[شجاعت]] [[امام علی(ع)]] نمودار شده است. امام علی(ع) را در شمایل‌های مذهبی معمولا در حالتی تصور می‌کرده‌اند که ذوالفقارش (که در نگاه عوام شمشیری دوزبانه است) در دست دارد.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ج۱۸، ص ۸۴۹.</ref>

در [[دوره صفویه|دوره صفوی]] نقش شمشیر ذوالفقار را بر روی فلوس‌های مسی ضرب و بر روی پارچه درفش‌ها رسم می‌كردند، در زمان [[فتحعلی شاه قاجار]] نيز هنوز نقش كردن ذوالفقار بر روی درفش‌ها متداول بوده و عده‌ای از درفش‌های نظامی سپاه وی نقش اين شمشير را داشته است. در یکی از کتاب‌های اروپایی که در دوره قاجار در انگستان منتشر شده است، در ضمن بحث راجع به قشون عهد فتحعلی شاه نوشته است: «هر فوجی درفش مخصوص به خود دارد. اين درفش‌ها بر رنگ‌های گوناگون و با اقسام مختلف است و از پارچه‌های گرانبها ساخته شده و مثلثی و گوشه‌دار می‌باشد، و بر روی آنها شعار‌های مذهبی یا آیاتی از قرآن نوشته شده و روی اغلب آنها شير و خورشيد يا ذوالفقار (شمشیر دو تيغه‌ علی) نقش گرديده است»<ref> ذکاء، یحیی. "تاریخچۀ تغییرات و تحولات درفش و علامت دولت ایران، ازآغاز سده سیزدهم هجری قمری تاامروز". دوره ۳-۴،ش ۳۱ (اردیبهشت۴۴): ص۱۳-۲۴.</ref>

* ابن اثیر، ''الکامل فی التاریخ''، دار صادر، بیروت.

* ابن شهر آشوب، ''مناقب آل ابی طالب''، مکتبه حیدریه، نجف.

* ''دائره المعارف الاسلامیه''.

* ''دائره المعارف تشیع''.

* راجی کرمانی، ''حمله حیدری''، تصحیح یحیی طالبیان، دانشگاه شهید باهنر، کرمان.

* حر عاملی، ''اثبات الهداة''، موسسه اعلمی، بیروت.

* صدوق، ''من لا یحضره الفقیه''، تصحیح علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، قم.

* صدوق، ''الخصال''، تصحیح علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، قم.

* صدوق،''علل الشرایع''، تصحیح محمدصادق بحرالعلوم، مکتبه حیدریه، نجف.

* طبرسی، ''احتجاج''، تحقیق محمدباقر خرسان، دارالنعمان، نجف.

* طوسی، ''الغیبة''، تحقیق عبادالله طهرانی، موسسه معارف اسلامیه، قم.

* طبری، ''تاریخ''، ترجمه پاینده، نشر اساطیر، تهران.

* کاشانی، ''منهج الصادقین''، تصحیح علی اکبر غفاری، کتابفروشی اسلامیه، تهران.

* مجلسی، بحارالانوار، الوفاء، بیروت.

* میرزای قمی، ''جامع الشتات''، تصحیح مرتضی رضوی، موسسه کیهان، تهران.

* نوری، ''مستدرک الوسائل''، موسسه آل البیت، بیروت.

* مقریزی، ''الخطط''، دارالعرفان، لبنان.

* مهدی زیدی، ''النجم الثاقب''، موسسه زید بن علی، صنعاء.