سکوت ۲۵ ساله امام علی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

{{مقالات مرتبط|خلافت|غصب خلافت}}

{{گاهشمار زندگی امام علی}}

سکوت ۲۵ ساله، یا دوران صبر امام علی(ع)،<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۹۷ش، ص۶۹.</ref> بخشی از زندگانی [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] در دوران حکومت [[خلفای سه‌گانه]] است که وی از حق خود برای [[خلافت|جانشینی پیامبر اسلام(ص)]] چشم پوشید. این دوران، از هنگام [[رحلت پیامبر(ص)]] آغاز و تا پذیرش خلافت از سوی او در [[سال ۳۵ هجری قمری|سال ۳۵ق]] پایان یافت.<ref>رفیعی، زندگی ائمه(ع)، پژوهشکده تحقیقات اسلامی، ص۳۴-۳۵.</ref> برخی نویسندگان سکوت ۲۵ ساله امام علی را نمونه‌ای از [[تقیه|تقیّۀ امامان]]<ref>رضوان‌فر، فرهنگ اخلاقی معصومین(ع)، ۱۳۸۷ش، ص۴۰۰.</ref> و از نوع [[تقیه#اقسام تقیه|تقیّۀ مُداراتی]] دانسته‌اند.<ref>موسوی، مبانی فقهی تقیه مداراتی، ۱۳۹۲ش، ص۱۲۰؛ کمالی اردکانی، پژوهشی پیرامون اقتدای به عامه، سازمان حج و زیارت، ص۴۳.</ref> اگرچه در دوران سکوت ۲۵ ساله، امام علی(ع) از برعهده گرفتن خلافت منع شد، اما مطابق حدیثی از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] در همان دوران [[امامت امامان شیعه|مقام امامت]] را بر عهده داشت.<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۸۱-۸۲.</ref>

الگو گرفتن از سکوت ۲۵ سالۀ امام علی به منظور دستیابی به وحدت اسلامی، از امور ضروری برای مسلمانان دانسته شده است، تا به وسیله آن بتوانند از تسلط دشمنان اسلام جلوگیری کنند.<ref>جباری، «اتحاد و انسجام، ضرورتی تاریخی»، ص۴.</ref>

{{اصلی|واقعه سقیفه بنی‌ساعده}}

بعد از [[رحلت پیامبر(ص)]]، هنگامی که [[علی(ع)]] با همراهی [[بنی‌هاشم]] مشغول [[کفن]] و [[دفن]] پیامبر(ص) بود، برخی از [[انصار]] و [[مهاجرین]]، در [[سقیفه بنی‌ساعده|سَقیفۀ بَنی‌ساعِده]] جلسه‌ای تشکیل دادند تا جانشین پیامبر(ص) را انتخاب کنند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۹.</ref> به گفته برخی تاریخ‌پژوهان، تعداد مهاجرانی که در سقیفه حاضر بودند، بسیار کم بود.<ref>عبدالمقصود، السقیفة و الخلافه، ۱۴۲۷ق، ص۳۱۷.</ref> آنان بدون توجه به [[واقعه غدیر]]<ref>مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ۲۶۷-۲۶۸.</ref> و مخالفت برخی [[صحابه]]،<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۲.</ref> برای خلافت با [[ابوبکر]] بیعت کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار الصادر، ج۲، ص۱۲۳-۱۲۴؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۲.</ref> این بیعت با مخالفت امام علی(ع)، اهل‌بیت پیامبر و برخی مهاجران و انصار مواجه شد. مطابق برخی نقل‌های تاریخی، برخی مخالفان این افراد بودند: [[عباس بن عبدالمطلب|عَبّاس بن عَبدُالمُطَّلِب]]، [[فضل بن عباس بن عبدالمطلب|فَضل بن عباس بن عبدُالمُطَّلِب]]، [[زبیر بن عوام|زُبیر بن عَوّام]]، [[خالد بن سعید]]، [[مقداد بن عمرو|مِقْداد بن عَمْرو]]، [[سلمان فارسی]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر غِفاری]]، [[عمار یاسر|عَمّار یاسر]]، [[براء بن عازب|بَراءِ بن عازِب]] و [[ابی بن کعب انصاری|اُبَیّ بن کَعب]].<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی،‌ دار صادر، ج۲، ص۱۲۴.</ref>

به باور شیعیان، اگر چه علی بن ابی‌طالب نخستین جانشین پیامبر بود،<ref>برای دیدن برخی استدلال‌ها نمونه نگاه کنید به: سید مرتضی، الذخیره، ۱۴۱۱ق، ص۴۳۷-۴۸۳؛ ابن‌نوبخت، الیاقوت، ۱۴۱۳ق، ص۸۰-۸۶؛ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۹۹-۳۶۵؛ محقق لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۸۵-۵۳۸.</ref> اما وی برای حفظ منافع جامعه دینی و وحدت اسلامی سکوت و با خلفا همکاری کرد.<ref>دانش، «تعامل امام علی(ع) با خلفا در جهت وحدت اسلامی»، ص۱۱۰.</ref> به نظر [[محمدتقی مصباح یزدی]]، از نظریه‌پردازان حوزه علمیه قم، اگر چه علی(ع) در همان دورۀ ۲۵ ساله می‌توانست بر مردم حکومت کند و حکومت او مَشروعیّت داشت، اما از آنجا که مردم با او بیعت نکرده بودند و حکومتش نزد مردم مَقبولیّت نداشت، از حکومت کردن بر آنان خودداری کرد و حکومتش را با زور و قدرت بر مردم تحمیل نکرد.<ref>مصباح یزدی، پاسخ به پرسش‌ها، ۱۳۹۱ش، ج۱، ص۲۹.</ref>

در مقابلِ این دیدگاه، [[مهدی بازرگان]] و [[مهدی حائری یزدی]]، از پژوهش‌گران شیعه، معتقدند حق حکومت، تنها با انتخاب مردم است و خدا و پیامبران و امامان، به خودی خود، حق حکومت ندارند.<ref>بازرگان، بعثت (۲)، ۱۳۸۷ش، ص۲۹۸؛ حائری، حکمت و حکومت، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۹-۲۱۲.</ref> به نظر آنان سکوت امام علی(ع) در همین راستا تفسیر می‌شود.<ref>بازرگان، بعثت (۲)، ۱۳۸۷ش، ص۲۹۹.</ref> به گفته محمدحسن قَرامَلِکی، از استادان حوزه علمیه قم، طرفداران سِکولاریزم با تمسک به سکوت ۲۵ ساله امام علی(ع)، بر درستی [[سکولاریزم]] استدلال کرده‌اند.<ref>قرامکی، «جامعه مدنی، سکولار یا دینی»، ص۲۱۰-۲۱۱.</ref> [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز معتقدند مسئله جانشینیِ پیامبر به مردم واگذار شده است.<ref>تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۱۲ق، ج ۵، ص۲۶۲.</ref> آنان فکر می‌کنند علی(ع) خود را جانشینِ تعیین‌شده از سوی پیامبر نمی‌دانست؛ به همین دلیل، وقتی بعد از [[قتل عثمان|کشته‌شدن عثمان]] مردم از علی(ع) خواستند که خلیفه شود، از پذیرش آن خودداری می‌کرد.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه،۱۴۰۴ش، ج۷، ص۳۴.</ref>

علی(ع) در خطبه ۲۶ نهج البلاغه، یکی از دلایل سکوت ۲۵ سالۀ خود را نداشتن یاور معرفی کرده است.<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۲۶، ص۶۸.</ref> همچنین بر اساس روایتی که در [[الامالی (شیخ طوسی)|کتاب اَمالی شیخ طوسی]] از [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] نقل شده، وی دلیل [[هجرت به مدینه|خارج‌شدن پیامبر از مکه]]، سکوت ۲۵ سالۀ پدرش و نیز [[صلح امام حسن(ع)|صلح خود با معاویه]] را همراهی نکردن مردم دانسته است.<ref>شیخ طوسی، الاَمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۶۰.</ref>

یکی دیگر از دلایل سکوت ۲۵ امام علی که در [[خطبه ۲۶ نهج البلاغه]]<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۲۶، ص۶۸.</ref> و [[خطبه ۲۱۷ نهج البلاغه]]<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۲۱۷، ص۳۳۶.</ref> ذکر شده، ترس از به خطر افتادن جان خاندان امام علی(ع) دانسته شده است؛<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۹۷ش، ص۷۲.</ref> چنان‌که در روایت دیگری که [[ابن‌ابی‌الحدید|اِبن‌اَبی‌الحَدید]]، از شارحان سنی‌مذهبِ نهج البلاغه، از علی(ع) نقل کرده، وی از به خطر افتادن جان مسلمانان نیز واهمه داشت.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۰۸.</ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = {{سخ}}{{حدیث|أَفْلَحَ مَنْ نَهَضَ بِجَنَاحٍ أَوِ اسْتَسْلَمَ فَأَرَاحَ هَذَا مَاءٌ آجِنٌ‏ وَ لُقْمَةٌ يَغَصُّ بِهَا آكِلُهَا وَ مُجْتَنِي الثَّمَرَةِ لِغَيْرِ وَقْتِ إِينَاعِهَا كَالزَّارِعِ بِغَيْرِ أَرْضِهِ.‏|ترجمه=هر که با یاوری برخاست روی رستگاری بیند، و گر نه گردن نهد و آسوده نشیند که خلافت بدینسان همچون آبی بدمزه و نادلپذیر است، و لقمه‌ای گلوگیر، و آن که میوه را نارسیده چیند همچون کشاورزی است که زمین دیگری را برای کشت گزیند.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبۀ ۵، ص۵۲.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

[[ابن‌میثم بحرانی|ابن‌میثم بَحرانی]]، مؤلف [[مصباح السالکین (کتاب)|کتاب مِصباحُ السالِکین]]، با استناد به [[خطبه ۵ نهج البلاغه]] معتقد است، علی بن ابی‌طالب پس از [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|جریان سقیفه]]، شرایط مناسب را برای بازپس‌گیری خلافت نمی‌دید و به همین دلیل مطالبه حق خود را چیدن میوه، در زمان نامناسب می‌دانست.<ref>بحرانی، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۷۸.</ref> [[محمدتقی جعفری]]، از شارحان نهج البلاغه، معتقد است خوش‌بینی مردم به یکدیگر و شایعه رضایت علی(ع) به ماجرای سقیفه، مردم را از آمادگی پذیرش حکومت امام علی محروم ساخت.<ref>جعفری، شرح نهج‌البلاغه، ۱۳۷۶ش، خطبه ۵.</ref>

[[شیخ مفید]] در کتاب [[الفصول المختارة (کتاب)|الفُصولُ المُخْتاره]]، جلوگیری از تفرقه میان مسلمانان را دلیل سکوت امام علی(ع)‌ دانسته است.<ref>شیخ مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۲۵۸.</ref> مطابق روایتی که شیخ مفید در [[الامالی (شیخ صدوق)|کتاب اَمالی]] نقل کرده، علی(ع) دلیل چشم‌پوشیِ خود از خلافت را حفظ اتحاد اسلامی و احساس خطر از بازگشت کفر دانسته است؛<ref>شیخ مفید، الأمالی، ۱۴۱۳ق، ص۱۵۵.</ref> چنان‌که در [[نامه ۶۲ نهج البلاغه]] نیز به این دلیل اشاره شده است.<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، نامۀ ۶۲، ص۴۵۱.</ref> همچنین هنگامی که [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] همسرش را به بازپس‌گیری خلافت تشویق کرد، علی(ع) با اشاره به صدای [[مؤذن|مؤذنی]] که می‌آمد، باقی‌ماندن [[اسلام]] را دلیل سکوت خود دانست.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۱۱۳.</ref> امام علی در دوران صبر خود، اجازه نمی‌داد هیچ فردی به بهانه از بین رفتن حق خلافتش، در جامعه مسلمانان اختلاف افکند.<ref>آقانوری، امامان شیعه و وحدت اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۷۱.</ref>

[[مهدی پیشوایی]]، تاریخ‌پژوهش شیعه، خطر احتمالی حمله رومیان به مسلمانان را از دیگر علت‌های سکوت ۲۵ ساله علی(ع) دانسته است.<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۹۷ش، ص۷۷.</ref> در دوران زندگانی پیامبر(ص) رومیان سه‌بار رو در روی مسلمانان قرار گرفته بودند.<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۹۷ش، ص۷۷.</ref> آنان که مسلمانان را خطری جدی برای خود می‌دانستند، در صدد فرصتی مناسب برای حمله به مسلمانان بودند و اختلاف داخلی مسلمانان می‌توانست فرصتی مناسب برای آنها باشد.<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۹۷ش، ص۷۷.</ref>

مطابق روایتی که از [[امام علی(ع)]] نقل شده،<ref>شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۴۹.</ref> او در پاسخ به این شبهه که چرا در برابر [[عایشه]]، [[طلحة بن عبیدالله|طَلْحه]] و [[زبیر بن عوام|زُبَیْر]] جنگید، اما در برابر [[خلفای سه‌گانه]] سکوت کرد، دلیل سکوت خود را پیروی از روش شش پیامبر ([[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم(ع)]]<ref>نگاه کنید به: سوره مریم، آیه ۴۸.</ref>، [[لوط (پیامبر)|لوط(ع)]]<ref>نگاه کنید به: سوره هود، آیه ۸۰.</ref>، [[یوسف (پیامبر)|یوسف(ع)]]<ref>نگاه کنید به: سوره یوسف، آیه۳۳.</ref>، [[موسی (پیامبر)|موسی(ع)]]<ref>نگاه کنید به: سوره شعرا، آیه ۲۱.</ref>، [[هارون (پیامبر)|هارون(ع)]]<ref>نگاه کنید به: سوره اعراف، آیه ۱۵۰.</ref> و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|محمد(ص)]]<ref>نگاه کنید به: آیه ۴۰ سوره توبه.</ref>) دانست که آنها هم برای مدتی در برابر قوم خود ناچار به سکوت شدند.<ref>آل‌قطیط، وقفة مع الدکتور البوطی فی مسائله، ۱۴۱۷ق، ص۱۱۲-۱۱۴.</ref>

{{اصلی|بیعت‌کردن امام علی با خلفا}}

بر اساس گزارش‌های تاریخی،علی بن ابی‌طالب و برخی صحابه در روزهای نخست رحلت پیامبر، از بیعت کردن با ابوبکر خودداری کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ۲، ص۱۲۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۸۶؛ ابن‌قتیبه، الامامه و السیاسه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۸؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۰۱.</ref> یاران امام علی(ع) در اعتراض به خلافت ابوبکر، در [[خانه حضرت فاطمه(س)]] تَحَصُّن کرده بودند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ۲، ص۱۲۶.</ref> ابوبکر، [[عمر بن خطاب|عُمَر]] را برای گرفتن بیعت به آنجا فرستاد و او تهدید کردن در صورت بیعت نکردن، خانه را با اهلش به آتش خواهد کشید.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۸۶.</ref> پس همه، جز علی(ع) بیرون آمدند و بیعت کردند.<ref>ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۰.</ref> مطابق برخی گزارش‌ها، هیچ‌یک از [[بنی هاشم]] تا هنگامی که علی(ع) بیعت نکرد، دست بیعت به ابوبکر ندادند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۸</ref> ابوبکر در آخرین روزهای زندگی خود از حمله به خانه فاطمه(س) اظهار پشیمانی کرد.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۴۳۰-۴۳۱؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۰۱؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۳۷.</ref>

اگر چه منابع تاریخی در بیعت کردن امام علی(ع) با ابوبکر اختلاف دارند، اما مطابق گزارش مشهورتر،<ref>آقانوری، امامان شیعه و وحدت اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۷۵.</ref> علی(ع) پس از شش ماه، با نارضایتی بیعت کرد<ref>برای نمونه نگاه کنید به: طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۸؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۸۶؛ ابن‌حبان، کتاب الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۱۷۰-۱۷۱.</ref> و حتی افراد دیگری را که تا آن زمان از بیعت خودداری کرده بودند، به انجام آن کار تشویق کرد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۸، ص۳۹۲.</ref> البته در برخی گزارش‌ها نیز آمده است علی(ع) ساعاتی پس از بیعت عمومی با ابوبکر بیعت کرد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۸۵، و ص۵۸۷.</ref> شیخ مفید معتقد است علی(ع) هیچ‌گاه با خلفای سه‌گانه بیعت نکرده است.<ref>شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۵۶-۵۷.</ref>

[[مصطفی دلشاد تهرانی]]، تاریخ‌پژوه شیعه، ۲۵ سال سکوت امام علی را به معنای رفتار منفعلانۀ او نمی‌داند و معتقد است، امام علی(ع) در برابر تحولات و وقایع اساسی جامعه مسلمین، راهبردی فعالانه داشته است.<ref>دلشاد تهرانی، «انتساب ۲۵ سال سکوت، به امام علی(ع) اشتباه است»، خبرگزاری تسنیم.</ref>  

{{اصلی|یکسان‌سازی مصحف‌ها}}

پس از [[رحلت پیامبر(ص)]]، علی(ع) [[قرآن]] را در یک [[مصحف|مُصْحَف]] جمع کرد.<ref>ابن‌ندیم، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۴۵؛ سجستانی، کتاب المصاحف، ۱۴۲۳ق، ص۵۹.</ref> برخی [[صحابه]] این مصحف را نپذیرفتند. به همین دلیل علی(ع) آن را از دسترس عموم خارج کرد.<ref>معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۱ش، ص۱۲۲.</ref> با این حال، امام علی از حرکت عثمان در یکسان‌سازی قرآن‌ها که به شکل‌گیری [[مصحف عثمانی]] انجامید، حمایت کرد و بعد از خلیفه‌شدن نیز به همان قرآن ملتزم بود.<ref>معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۱ش، ص۱۳۸.</ref> [[عثمان بن عفان|عثمان]] برای از بین بردن اختلاف مصحف‌های صحابه، تصمیم گرفت مصحف‌ها را یکسان کند.<ref>معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۱ش، ص۱۳۶.</ref> برای این کار، دوازده نفر از صحابه، مسئول این کار شدند و قرآن را جمع‌آوری کردند.<ref>معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۱ش، ص۱۳۷.</ref>

{{اصلی|شهادت حضرت فاطمه(س)}}

مدتی کوتاه پس از اختلاف بر سر جانشینی حضرت محمد(ص)، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] به شهادت رسید.<ref>رفیعی، تاریخ تحلیلی پیشوایان، ۱۳۸۳ش، ص۳۹.</ref> به دستور ابوبکر، عمر بن خطاب به همراه عده‌ای دیگر برای بیعت گرفتن از علی، به درِ خانه او رفتند و عمر تهدید کرد که در صورت بیعت نکردن، خانه فاطمه را با ساکنانش به آتش می‌کشد.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج‏۳، ص۲۰۲؛ ابن‌عبدربه، العقد الفرید، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۳.</ref> به گفته [[شیخ طوسی]] در [[تلخیص الشافی (کتاب)|کتاب تَلْخیصُ الشافی]]، شیعیان اختلافی ندارند که عمر ضربه‌ای به شکم فاطمه(س) زد که باعث شد [[محسن بن علی(ع)|فرزندش]] سِقْط شود و روایات شیعه در این باره [[خبر مستفیض|مُسْتَفیض]] است.<ref>شیخ طوسی، تلخیص الشافی، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۵۶.</ref> [[محمد بن جریر بن رستم طبری|طبری]] در [[دلائل الامامة (کتاب)|کتاب دَلائِلُ الاِمامه]] نیز روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] آورده که علت شهادت فاطمه زهرا(س) را سقط جنین او در اثر ضربه دانسته است.<ref>طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref> به گفته تاریخ‌پژوهان، علی(ع) به دستور [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] و برای حفظ مصالح اسلام سکوت کرد.<ref>نگاه کنید به: عاملی، مأساة الزهراء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۶۶-۲۷۷؛ مهدی، الهجوم، ۱۴۲۵ق، ص۴۴۶-۴۴۹ و ۴۵۲-۴۵۸؛ کوثرانی، ۱۲ شبهة حول الزهراء، ۱۴۳۸ق، ص۱۵-۲۶.</ref>

{{اصلی|شورای شش‌نفره}}

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = {{سخ}}{{حدیث|فَیالَلّهِ وَ لِلشُّوری! مَتَی اعْتَرَضَ الرَّیبُ فِی مَعَ الْاَوَّلِ مِنْهُمْ حَتّی صِرْتُ اُقْرَنُ اِلی هذِهِ النَّظائِرِ؟! لکِنّی اَسْفَفْتُ اِذْ اَسَفُّوا، وَ طِرْتُ اِذْ طارُوا. فَصَغی رَجُلٌ مِنْهُمْ لِضِغْنِهِ، وَ مالَ الاْخَرُ لِصِهْرِهِ، مَعَ هَن وَ هَن. اِلی اَنْ قامَ ثالِثُ الْقَوْمِ‏|ترجمه=خداوندا چه شورایی! من چه زمانی در برابر اولین آنها در برتری و شایستگی مورد شک بودم که امروز همپایه این اعضای شورا قرار گیرم؟! ولی (به خاطر احقاق حق) در نشیب و فراز شورا با آنان هماهنگ شدم، در آنجا یکی به خاطر کینه‌اش به من رأی نداد، و دیگری برای بیعت به دامادش تمایل کرد، و مسائلی دیگر که ذکرش مناسب نیست. تا سومی به حکومت رسید.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۳، ص۴۹.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

[[عمر بن خطاب|عُمَر بن خَطّاب]] در آخرین ساعات زندگی‌اش، شورایی شش‌نفره تشکیل داد تا آنها از میان خود یکی را به عنوان خلیفه برگزینند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۰۴.</ref> اعضای این شورا عبارت بودند از [[امام علی علیه‌السلام|علی بن ابی طالب(ع)]]، [[عثمان بن عفان|عُثمانِ بنِ عَفّان]]، [[طلحة بن عبیدالله|طَلْحَةِ بن عُبیدالله]]، [[زبیر بن عوام|زُبیر بن عَوّام]]، [[سعد بن ابی‌وقاص|سَعد بن ابی‌وَقّاص]] و [[عبدالرحمن بن عوف|عَبْدُالرَّحْمان بن عَوْف]].<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۰۳.</ref> با تصمیم عمر، خلیفه جدید با موافقت اکثریت افراد شورا انتخاب می‌شد و اگر تعداد آراء مساوی شد، شخصی خلیفه می‌شد که عبدالرحمان به او رأی داده باشد.<ref>یعقوبی، تاريخ اليعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۶۰.</ref> امام علی(ع) با توجه به نوع چینش افراد در شورا، انتخاب نشدن خود را پیش‌بینی کرده بود.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۰۵.</ref> طبق پیش‌بینی علی(ع)، عبدالرحمن‌ بن عوف با عثمان بیعت کرد و عثمان به خلافت انتخاب شد.<ref>یعقوبی، تاريخ اليعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۶۲.</ref>

{{اصلی|فتوحات مسلمانان}}

در دوره حکومت خلفای سه‌گانه، جنگ‌هایی با هدف فتح ایران، روم و آفریقا صورت گرفت و بسیاری از آن مناطق به دست مسلمانان فتح شد.<ref>حسن‌بیگی، «فتوحات پس از رحلت پیامبر(ص)، زمینه‌ها و پیامدها»، ص۸۴.</ref> پس از آنکه علی بن ابی‌طالب به خلافت رسید، فتوحات متوقف شد و او هیچ اقدامی در راستای گسترش فتوحات انجام نداد.<ref>خضری و سیدی، «ایستایی فتوح به دوران خلافت امام علی»، ص۴۶.</ref> مقاله‌های بسیاری به موضع‌گیری امام علی(ع) نسبت به فتوحات پرداخته‌اند.<ref>گوهری فخرآباد، «فتوحات و مشروعیت خلفای راشدین»، ص۷-۸.</ref> برخی از این مقالات با اشاره به توقف فتوحات در دوره خلافت امام علی و عدم مشارکت او در آن جنگ‌ها، نتیجه گرفته‌اند که امام علی مخالف این فتوحات بوده است.<ref>گوهری فخرآباد، «فتوحات و مشروعیت خلفای راشدین»، ص۷-۸.</ref> بنا بر گزارش [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] در [[مروج الذهب و معادن الجوهر (کتاب)|کتاب مُروجُ الذَّهَب]]، هنگامی که عمر از علی(ع) درخواست کرد در [[فتح ایران]] شرکت کند، علی(ع) نپذیرفت.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۱۰.</ref> علی در دوره دو خلیفه اول، گاهی در زمینه فتوحات مشورت‌هایی ‌می‌داد که در زمان عثمان خلیفه سوم از همان مشاوره نیز پرهیز کرد.<ref>رنجبر، «مواضع امام علی در برابر فتوحات خلفا»، ص۶۲.</ref>

{{اصلی|قتل عثمان}}

شورش و ناآرامی در دوران حاکمیت خلیفه سوم، [[عثمان بن عفان|عُثمانِ بنِ عَفّان]]، از حوادت تأثیرگذار دوران ۲۵ ساله حکومت خلفا است. هنگامی که مخالفان عثمان علیه او شورش کردند، وی در حضور مردم به ظاهر توبه کند و در پیمانی که با آنان بست مُتعهّد شد امور را اصلاح کند.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۵.</ref> اما او نامه‌ای به یکی از والیان خود نوشت و دستور داد برخی از آن افراد را بکشد و برخی را زندانی کند.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۵.</ref> این نامه خشم مخالفان را در پی داشت و آنان خانۀ عثمان را محاصره کرده، در [[سال ۳۵ هجری قمری|سال ۳۵ق]] او را کشتند.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۶-۱۸۸.</ref> در زمان محاصره خانه عثمان، به امام علی(ع) پیشنهاد شد از مدینه خارج شود تا اگر عثمان کشته شد، او را متهم نسازند.<ref>شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۸۷؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۶۸.</ref> اما علی(ع) این پیشنهاد را نپذیرفت.<ref>شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۸۷.</ref> [[امام حسن(ع)]] به همراه افرادی چون [[عبدالله بن زبیر|عَبْدُاللّه بْن الزُبَیْر]] و [[مروان بن حکم|مَروان بن حَکَم]] از عثمان محافظت می‌کردند.<ref> ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۴۶.</ref>

به گفته رسول جعفریان، اگرچه امام علی با بسیاری از انتقاداتی که به عثمان می‌شد، موافق بود، ولی از نظر سیاسی با کشتن عثمان مخالف بود و آن را به نفع [[معاویة بن ابی‌سفیان|مُعاویه]] می‌دانست.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۰.</ref> امام علی(ع) از طرفی عثمان را «حَمَّالُ الْخَطَایا» (فردی با اشتباهات بسیار) نامید<ref>ابوصلاح حلبی، تقریب المعارف، ۱۴۰۴ق، ص۲۶۱.</ref> و از طرف دیگر شورشیان را نصیحت کرده، اشتباهاتشان را گوشزد می‌کرد.<ref> برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۱۷۳.</ref> با این حال علی(ع) قبول نداشت که عثمان مظلومانه کشته شده است.<ref>ابن‌مزاحم، وقعة الصفین، ۱۴۰۴ق، ص۲۰۱-۲۰۲.</ref>

[[جعفر سبحانی]]، از مراجع تقلید شیعه، برخی از فعالیت‌های [[امام علی(ع)]] در این دوران را چنین برشمرده است:

==پانویس==

{{پانوشت}}

{{منابع}}

قرآن

{{پایان}}

{{امام علی(ع)}}