Automoderated users، دیوان‌سالاران، confirmed، مدیران رابط کاربری، movedable، مدیران، templateeditor
۶٬۳۷۴
ویرایش
اسماعیل (پیامبر): تفاوت میان نسخه‌ها
←قربانی کردن اسماعیل(ع)
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
مهاجرت به سرزمین [[مکه]] به همراه مادر خویش [[هاجر]]، به وجود آمدن چشمه [[زمزم]] به [[برکت]] وی، آمادگی برای قربانی شدن توسط پدرش و ساخت خانه [[کعبه]] از مهم‌ترین وقایع زندگانی وی هستند. | مهاجرت به سرزمین [[مکه]] به همراه مادر خویش [[هاجر]]، به وجود آمدن چشمه [[زمزم]] به [[برکت]] وی، آمادگی برای قربانی شدن توسط پدرش و ساخت خانه [[کعبه]] از مهم‌ترین وقایع زندگانی وی هستند. | ||
==واژه اسماعیل == | ==واژه اسماعیل== | ||
نام وی در لغت‌نامه‌ها غالباً غیر عربی و مرکب از دو واژه «اسمع» و «ایل» (به معنای خدا را شنید) آمده است<ref>[https://www.almaany.com/ar/name/%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D9%84/ قاموس معانی الاسماء، ذیل واژه اسماعیل، پایگاه اینترنتی المعانی، تاریخ بازدید: ۲۷-۰۱-۱۳۹۶ش.]</ref> و گفته‌اند که [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم(ع)]] به هنگام درخواست فرزند از [[خدا]] با این کلمه‌ها آغاز سخن می‌کرد.<ref>نک: بغوی، ج۱، ص۱۵۳.</ref> آرتور جفری با پژوهشی درباره این نام، ریشه‌ای کهن برای آن یاد کرده است و نظایر آن را در منابع [[عبری]]، [[حبشه|حبشی]] و دیگر زبان‌های سامی نشان داده است.<ref>ص ۶۴ ؛ نیز نک: گزنیوس،ص ۱۰۳۵ ؛ برایت، ص۹۰.</ref> | نام وی در لغت‌نامه‌ها غالباً غیر عربی و مرکب از دو واژه «اسمع» و «ایل» (به معنای خدا را شنید) آمده است<ref>[https://www.almaany.com/ar/name/%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%8A%D9%84/ قاموس معانی الاسماء، ذیل واژه اسماعیل، پایگاه اینترنتی المعانی، تاریخ بازدید: ۲۷-۰۱-۱۳۹۶ش.]</ref> و گفته‌اند که [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم(ع)]] به هنگام درخواست فرزند از [[خدا]] با این کلمه‌ها آغاز سخن می‌کرد.<ref>نک: بغوی، ج۱، ص۱۵۳.</ref> آرتور جفری با پژوهشی درباره این نام، ریشه‌ای کهن برای آن یاد کرده است و نظایر آن را در منابع [[عبری]]، [[حبشه|حبشی]] و دیگر زبان‌های سامی نشان داده است.<ref>ص ۶۴ ؛ نیز نک: گزنیوس،ص ۱۰۳۵ ؛ برایت، ص۹۰.</ref> | ||
==اسماعیل در قرآن== | ==اسماعیل در قرآن== | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
برخی از مفسران، «اسماعیل صادق الوعد»<ref>مریم، آیه۵۴</ref> را همان اسماعیل فرزند [[حضرت ابراهیم]] دانسته و در توضیح صدق او در وعد، داستانی آورده‌اند.<ref>نک: بغوی، ج۳، ص۶۲۴؛ راوندی، ص۱۸۹؛ طبرسی، ج۵، ص۸۰۰؛ نیز نک: فخرالدین رازی، ج۲۱، ص۲۳۲.</ref> | برخی از مفسران، «اسماعیل صادق الوعد»<ref>مریم، آیه۵۴</ref> را همان اسماعیل فرزند [[حضرت ابراهیم]] دانسته و در توضیح صدق او در وعد، داستانی آورده‌اند.<ref>نک: بغوی، ج۳، ص۶۲۴؛ راوندی، ص۱۸۹؛ طبرسی، ج۵، ص۸۰۰؛ نیز نک: فخرالدین رازی، ج۲۱، ص۲۳۲.</ref> | ||
==داستان زندگی اسماعیل(ع) == | ==داستان زندگی اسماعیل(ع)== | ||
در منابع روایی، در تفصیل داستان زندگی اسماعیل آمده است که [[ساره]] همسر ابراهیم(ع)، چون عقیم بود و شوهرش را علاقمند به داشتن فرزند دید، [[کنیز]] خود [[هاجر]] را به همسری او درآورد تا شاید بتواند، صاحب فرزندی شود. هاجر از ابراهیم باردار شد و فرزندی آورد که او را اسماعیل نام نهادند.<ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۵۶-۲۵۷؛ مقایسه کنید: پیدایش، بابهای ۱۵ و ۱۶.</ref> | در منابع روایی، در تفصیل داستان زندگی اسماعیل آمده است که [[ساره]] همسر ابراهیم(ع)، چون عقیم بود و شوهرش را علاقمند به داشتن فرزند دید، [[کنیز]] خود [[هاجر]] را به همسری او درآورد تا شاید بتواند، صاحب فرزندی شود. هاجر از ابراهیم باردار شد و فرزندی آورد که او را اسماعیل نام نهادند.<ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۵۶-۲۵۷؛ مقایسه کنید: پیدایش، بابهای ۱۵ و ۱۶.</ref> | ||
در بسیاری از [[روایت|روایات]]، بشارت الهی درباره تولد فرزندی «علیم» و «حلیم» برای ابراهیم را که در آیاتی از [[قرآن کریم]] ذکر شده است،<ref>حجر، آیه ۵۳؛ صافات، آیه ۱۰۱</ref> مژده به تولد اسماعیل دانسته و او را دارنده این صفات شمرده‌اند.<ref>نک: کرمانی، ص۱۶۳-۱۶۴؛ مجاهد، ص۵۴۳؛ طبرسی، ج، ۸، ص۷۱۰.</ref> اگرچه در روایات مختلف، درباره تولد اسماعیل به هنگام پیری پدر، اتفاق رأی وجود دارد، اما درباره سن ابراهیم(ع) در آن زمان اختلاف به چشم می‌خورد و گروهی وی را به هنگام ولادت اسماعیل ۹۹ ساله دانسته‌اند.<ref>نک: بغوی، ج۳، ص۳۸۶؛ زمخشری، ج۲، ص۳۸۱؛ قس: ابن‌سعد، ج۱، ص۲۵.</ref> | در بسیاری از [[روایت|روایات]]، بشارت الهی درباره تولد فرزندی «علیم» و «حلیم» برای ابراهیم را که در آیاتی از [[قرآن کریم]] ذکر شده است،<ref>حجر، آیه ۵۳؛ صافات، آیه ۱۰۱</ref> مژده به تولد اسماعیل دانسته و او را دارنده این صفات شمرده‌اند.<ref>نک: کرمانی، ص۱۶۳-۱۶۴؛ مجاهد، ص۵۴۳؛ طبرسی، ج، ۸، ص۷۱۰.</ref> اگرچه در روایات مختلف، درباره تولد اسماعیل به هنگام پیری پدر، اتفاق رأی وجود دارد، اما درباره سن ابراهیم(ع) در آن زمان اختلاف به چشم می‌خورد و گروهی وی را به هنگام ولادت اسماعیل ۹۹ ساله دانسته‌اند.<ref>نک: بغوی، ج۳، ص۳۸۶؛ زمخشری، ج۲، ص۳۸۱؛ قس: ابن‌سعد، ج۱، ص۲۵.</ref> | ||
===اسماعیل(ع) و اسحاق(ع) === | ===اسماعیل(ع) و اسحاق(ع)=== | ||
نقل شده است که پس از تولد اسماعیل، ساره که خود فرزندی نداشت، نسبت به [[هاجر]] و فرزند او حس حسادت داشت، ولی او نیز مدتی بعد با بشارت الهی در سن پیری فرزندی آورد که او را [[اسحاق (پیامبر)|اسحاق]] نامیدند. در روایات آمده است ابراهیم که اسماعیل را بسیار دوست می‌داشت، یک بار که اسحاق را بر دامان خود داشت، با دیدن اسماعیل او را به جای اسحاق نشاند.<ref>نک: مسعودی، اثبات...، ۳۱، که سن اسحاق را در این زمان ۳ سال ذکر می‌کند</ref> این امر آتش غضب ساره را برانگیخت و از حضور هاجر و فرزندش نزد ابراهیم(ع) اظهار دلتنگی کرد و شوهر را واداشت تا آنان را از منطقۀ [[شام]] دور سازد؛ آنگاه از سوی پروردگار به ابراهیم فرمان داده شد تا هاجر و اسماعیل را به [[مکه]] ببرد.<ref>نک: ازرقی، اخبار مکة، ج۲، ص۳۹؛ طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۵۳-۲۵۴</ref> | نقل شده است که پس از تولد اسماعیل، ساره که خود فرزندی نداشت، نسبت به [[هاجر]] و فرزند او حس حسادت داشت، ولی او نیز مدتی بعد با بشارت الهی در سن پیری فرزندی آورد که او را [[اسحاق (پیامبر)|اسحاق]] نامیدند. در روایات آمده است ابراهیم که اسماعیل را بسیار دوست می‌داشت، یک بار که اسحاق را بر دامان خود داشت، با دیدن اسماعیل او را به جای اسحاق نشاند.<ref>نک: مسعودی، اثبات...، ۳۱، که سن اسحاق را در این زمان ۳ سال ذکر می‌کند</ref> این امر آتش غضب ساره را برانگیخت و از حضور هاجر و فرزندش نزد ابراهیم(ع) اظهار دلتنگی کرد و شوهر را واداشت تا آنان را از منطقۀ [[شام]] دور سازد؛ آنگاه از سوی پروردگار به ابراهیم فرمان داده شد تا هاجر و اسماعیل را به [[مکه]] ببرد.<ref>نک: ازرقی، اخبار مکة، ج۲، ص۳۹؛ طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۵۳-۲۵۴</ref> | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
بر پایه [[آیه|آیاتی]] از [[سوره بقره]]،<ref>آیات ۱۲۷- ۱۲۹</ref> در جریان ساختن خانه کعبه، اسماعیل همراه پدر دست به دعا برداشته، در طلب هدایت ذریه خود و درخواست برانگیختن رسول اکرم(ص) از میان آنان، مشارکت داشته است.<ref>نگاه کنید: اخفش، ج۱، ص۳۳۶؛ تنویر...، ص۱۸؛ بخاری، ج۴، ص۱۱۶؛ طوسی، ج۱، ص۴۶۱-۴۶۲؛ فخرالدین رازی، ج۴، ص۶۳ به بعد؛ برای تفسیر «طَهَّرا بَیتی» در آیة ۱۲۵ سوره بقره، نگاه کنید: همو، ج۴، ص۵۷؛ قرطبی، ج۲، ص۱۱۴</ref> | بر پایه [[آیه|آیاتی]] از [[سوره بقره]]،<ref>آیات ۱۲۷- ۱۲۹</ref> در جریان ساختن خانه کعبه، اسماعیل همراه پدر دست به دعا برداشته، در طلب هدایت ذریه خود و درخواست برانگیختن رسول اکرم(ص) از میان آنان، مشارکت داشته است.<ref>نگاه کنید: اخفش، ج۱، ص۳۳۶؛ تنویر...، ص۱۸؛ بخاری، ج۴، ص۱۱۶؛ طوسی، ج۱، ص۴۶۱-۴۶۲؛ فخرالدین رازی، ج۴، ص۶۳ به بعد؛ برای تفسیر «طَهَّرا بَیتی» در آیة ۱۲۵ سوره بقره، نگاه کنید: همو، ج۴، ص۵۷؛ قرطبی، ج۲، ص۱۱۴</ref> | ||
===قربانی کردن اسماعیل(ع) === | ===قربانی کردن اسماعیل(ع)=== | ||
{{اصلی|ذبح اسماعیل}} | {{اصلی|ذبح اسماعیل}} | ||
حدیثی مشهور از رسول اکرم(ص) است که در آن، حضرت خود را «ابن الذبیحین» (اشاره به اسماعیل و [[عبدالله بن عبدالمطلب]]) خوانده‌اند.<ref>نک: ابن بابویه، ج۱، ص۵۶؛ نیز برای اثری با عنوان مسئلةالذبیح از مکی بن ابی‌طالب، نک: ابن‌خیر، ص۴۱</ref> | حدیثی مشهور از رسول اکرم(ص) است که در آن، حضرت خود را «ابن الذبیحین» (اشاره به اسماعیل و [[عبدالله بن عبدالمطلب]]) خوانده‌اند.<ref>نک: ابن بابویه، ج۱، ص۵۶؛ نیز برای اثری با عنوان مسئلةالذبیح از مکی بن ابی‌طالب، نک: ابن‌خیر، ص۴۱</ref> | ||
| خط ۹۵: | خط ۹۵: | ||
[[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم]] و اسماعیل(ع) به بالای کوه رسیدند و آنگاه که اسماعیل پدر را در آن کار نگران دید، نگرانی را از دل او برد و رضایت خود به اطاعت فرمان الهی را گوشزد کرد. پس هنگامی که ابراهیم کارد را بر گلوی اسماعیل نهاد، آوای غیبی او را از ادامۀ کار بازداشت. فرمان آمد که خداوند در مقابل صبر و صدق ایشان، گوسفندی را [[فدیه]] نهاده است و ابراهیم را مأمور ساخت تا گوسفند را به جای اسماعیل، قربانی کند.<ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۷۴-۲۷۵؛ طبرسی، ج۸، ص۷۱۰-۷۱۱</ref> | [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم]] و اسماعیل(ع) به بالای کوه رسیدند و آنگاه که اسماعیل پدر را در آن کار نگران دید، نگرانی را از دل او برد و رضایت خود به اطاعت فرمان الهی را گوشزد کرد. پس هنگامی که ابراهیم کارد را بر گلوی اسماعیل نهاد، آوای غیبی او را از ادامۀ کار بازداشت. فرمان آمد که خداوند در مقابل صبر و صدق ایشان، گوسفندی را [[فدیه]] نهاده است و ابراهیم را مأمور ساخت تا گوسفند را به جای اسماعیل، قربانی کند.<ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۷۴-۲۷۵؛ طبرسی، ج۸، ص۷۱۰-۷۱۱</ref> | ||
داستان | داستان قربانی کردن اسماعیل در آیات ۱۰۰ تا ۱۰۷ [[سوره صافات]] ذکر شده است.<ref>سوره صافات، آیات ۱۰۰-۱۰۷.</ref> | ||
===وفات و محل دفن=== | ===وفات و محل دفن=== | ||
| خط ۱۰۱: | خط ۱۰۱: | ||
منابع روایی، عمرِ اسماعیل را ۱۳۰ سال و حتی بیشتر نوشته‌اند که پس از مرگ، پیکر او در ناحیه [[حجر اسماعیل|حِجر]] در کنار مدفن مادرش [[هاجر]] به خاک سپرده شد.<ref>نک: ابن هشام، ج۱، ص۶؛ یعقوبی، ج۱، ص۲۲۲؛ مسعودی، همان، ص۱۰۴؛ مقدسی، ج۳، ص۶۱ </ref> | منابع روایی، عمرِ اسماعیل را ۱۳۰ سال و حتی بیشتر نوشته‌اند که پس از مرگ، پیکر او در ناحیه [[حجر اسماعیل|حِجر]] در کنار مدفن مادرش [[هاجر]] به خاک سپرده شد.<ref>نک: ابن هشام، ج۱، ص۶؛ یعقوبی، ج۱، ص۲۲۲؛ مسعودی، همان، ص۱۰۴؛ مقدسی، ج۳، ص۶۱ </ref> | ||
==نبوت اسماعیل(ع) == | ==نبوت اسماعیل(ع)== | ||
اسماعیل(ع) به تصریح [[قرآن کریم]] در زمرۀ [[نبوت|انبیای]] الهی بود و دین او را در راستای دعوت [[توحید|توحیدی]] ابراهیم(ع) و در مقابل [[شرک]] و [[بت‌پرستی]] قرار داده‌اند.<ref>ابن هشام، ج۱، ص۷۹؛ ازرقی، ج۱، ص۱۱۶) </ref> نام او بارها به عنوان یکی از پیامبران در قرآن ذکر شده است.<ref>نک: بقره، آیه۱۳۶؛ آل عمران، آیه۸۴؛ نساء، آیه۱۶۳</ref> | اسماعیل(ع) به تصریح [[قرآن کریم]] در زمرۀ [[نبوت|انبیای]] الهی بود و دین او را در راستای دعوت [[توحید|توحیدی]] ابراهیم(ع) و در مقابل [[شرک]] و [[بت‌پرستی]] قرار داده‌اند.<ref>ابن هشام، ج۱، ص۷۹؛ ازرقی، ج۱، ص۱۱۶) </ref> نام او بارها به عنوان یکی از پیامبران در قرآن ذکر شده است.<ref>نک: بقره، آیه۱۳۶؛ آل عمران، آیه۸۴؛ نساء، آیه۱۶۳</ref> | ||
مطابق روایات، [[نبوت]] او به جهت هدایت جرهمیان، و نیز قبایل یمانی و عمالیق بود. او در مدت ۵۰ سال، در میان ایشان به انجام رسالت الهی پرداخت و آنان را به [[نماز]] و [[زکات]] فراخواند و از پرستش بتان بر حذر داشت؛ اما آنان به جز گروهی اندک، در کفر خود پا برجای ماندند.<ref>نک: بغوی، ج۳، ص۶۲۴؛ مسعودی، اخبار...، ص۱۰۳؛ طوسی، ج۷، ص۱۳۳؛ ابن اثیر، ج۱، ص۱۲۵</ref> | مطابق روایات، [[نبوت]] او به جهت هدایت جرهمیان، و نیز قبایل یمانی و عمالیق بود. او در مدت ۵۰ سال، در میان ایشان به انجام رسالت الهی پرداخت و آنان را به [[نماز]] و [[زکات]] فراخواند و از پرستش بتان بر حذر داشت؛ اما آنان به جز گروهی اندک، در کفر خود پا برجای ماندند.<ref>نک: بغوی، ج۳، ص۶۲۴؛ مسعودی، اخبار...، ص۱۰۳؛ طوسی، ج۷، ص۱۳۳؛ ابن اثیر، ج۱، ص۱۲۵</ref> | ||
===اسحاق جانشین اسماعیل(ع) === | ===اسحاق جانشین اسماعیل(ع)=== | ||
اسماعیل پیش از مرگ وصیت کرد تا دخترش با پسر عمویش عیصو (عیص) فرزند [[اسحاق (پیامبر)|اسحاق]] ازدواج کند و نیز نبوت را به برادرش اسحاق سپرد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ص۳۵؛ ثعلبی، الکشف والبیان، ص۱۰۰</ref> اسماعیل که در طی سال‌ها عهده‌دار امور خانه کعبه بود، سرپرستی کعبه را به فرزندش [[نابت بن اسماعیل|نابت]] سپرد.<ref>ابن اثیر، ج۲، ص۴۲</ref> | اسماعیل پیش از مرگ وصیت کرد تا دخترش با پسر عمویش عیصو (عیص) فرزند [[اسحاق (پیامبر)|اسحاق]] ازدواج کند و نیز نبوت را به برادرش اسحاق سپرد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ص۳۵؛ ثعلبی، الکشف والبیان، ص۱۰۰</ref> اسماعیل که در طی سال‌ها عهده‌دار امور خانه کعبه بود، سرپرستی کعبه را به فرزندش [[نابت بن اسماعیل|نابت]] سپرد.<ref>ابن اثیر، ج۲، ص۴۲</ref> | ||
==نوادگان اسماعیل(ع) == | ==نوادگان اسماعیل(ع)== | ||
براساس نقل‌های تاریخی، اسماعیل دوازده پسر داشت که از بین آنان، قیدار، مدین و ادبیل مشهورترند. مدین به سرزمینی در شمال که به نام خود او به سرزمین مدین شناخته شد، کوچ کرد و از فرزندان او [[شعیب (پیامبر)|شعیب]] به پیامبری برگزیده شد.<ref>نک: دینوری، ص۹؛ ثعلبی، همانجا؛ مقایسه کنید با: سفر پیدایش، ۲۵: ۱۳-۱۵</ref> | براساس نقل‌های تاریخی، اسماعیل دوازده پسر داشت که از بین آنان، قیدار، مدین و ادبیل مشهورترند. مدین به سرزمینی در شمال که به نام خود او به سرزمین مدین شناخته شد، کوچ کرد و از فرزندان او [[شعیب (پیامبر)|شعیب]] به پیامبری برگزیده شد.<ref>نک: دینوری، ص۹؛ ثعلبی، همانجا؛ مقایسه کنید با: سفر پیدایش، ۲۵: ۱۳-۱۵</ref> | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
بر اساس چند روایت، اسماعیل در کنار [[هود (پیامبر)|هود]]، [[صالح (پیامبر)|صالح]]، [[شعیب (پیامبر)|شعیب]] و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله]] یکی از ۵ پیامبر عرب معرفی شده<ref>الاختصاص، ص۲۶۴-۲۶۵؛ ابن قتیبه، ص۵۶؛ نیز نک: ابن عبدربه، ج۳، ص۴۰۵</ref> و رسول اکرم(ص) به عنوان فرد برگزیده از ذریۀ او شناخته شده است.<ref>نک: ابن هشام، ج۱، ص۴؛ ابن سعد، ج۱، بخش ۱، ص۲؛ احمد بن حنبل، ج۴، ص۱۰۷؛ ترمذی، ج۵، ص۵۸۳؛ طبری، تاریخ، ج۷، ص۱۶۵؛ برای نسب متصل آن حضرت، نک: ابن عبدربه، ج۵، ص۸۹؛ ابن عنبه، ص۵۹.</ref> | بر اساس چند روایت، اسماعیل در کنار [[هود (پیامبر)|هود]]، [[صالح (پیامبر)|صالح]]، [[شعیب (پیامبر)|شعیب]] و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله]] یکی از ۵ پیامبر عرب معرفی شده<ref>الاختصاص، ص۲۶۴-۲۶۵؛ ابن قتیبه، ص۵۶؛ نیز نک: ابن عبدربه، ج۳، ص۴۰۵</ref> و رسول اکرم(ص) به عنوان فرد برگزیده از ذریۀ او شناخته شده است.<ref>نک: ابن هشام، ج۱، ص۴؛ ابن سعد، ج۱، بخش ۱، ص۲؛ احمد بن حنبل، ج۴، ص۱۰۷؛ ترمذی، ج۵، ص۵۸۳؛ طبری، تاریخ، ج۷، ص۱۶۵؛ برای نسب متصل آن حضرت، نک: ابن عبدربه، ج۵، ص۸۹؛ ابن عنبه، ص۵۹.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
| خط ۱۸۶: | خط ۱۸۶: | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* منبع مقاله: [https://www.cgie.org.ir/fa/article/230432/%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84-(%D8%B9) دائرة المعارف بزرگ اسلامی] | *منبع مقاله: [https://www.cgie.org.ir/fa/article/230432/%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84-(%D8%B9) دائرة المعارف بزرگ اسلامی] | ||
{{حضرت ابراهیم}} | {{حضرت ابراهیم}} | ||
{{پیامبران در قرآن}} | {{پیامبران در قرآن}} | ||