Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۴٬۲۸۱
ویرایش
مسلم بن عقبه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
}} | }} | ||
{{خلافت بنی امیه}} | {{خلافت بنی امیه}} | ||
'''مُسْلِم بن عُقْبَه''' (درگذشت: ۶۴ق) فرمانده سپاه [[بنی‌امیه|اموی]] در سرکوب قیام مدینه در [[واقعه حره]] که به‌عنوان شخصیتی خونریز در تاریخ اسلام شناخته شده است. او به‌دلیل نقش‌آفرینی چشم‌گیر در این | '''مُسْلِم بن عُقْبَه''' (درگذشت: ۶۴ق) فرمانده سپاه [[بنی‌امیه|اموی]] در سرکوب قیام مدینه در [[واقعه حره]] که به‌عنوان شخصیتی خونریز در تاریخ اسلام شناخته شده است. او به‌دلیل نقش‌آفرینی چشم‌گیر در این کشتار، مُسْرِف (اسراف‌کننده در خونریزی) و مجرم خوانده شده است. | ||
حاصل نبرد حره و تسلط مسلم بن عقبه بر [[مدینه]] کشته‌شدن بسیاری از مردم، از جمله [[صحابه|صحابیان پیامبر(ص)]]، غارت اموال آنان و تجاوز به زنان و دخترانشان ثبت شده است. نقل شده که مسلم بن عقبه مردم مدینه را مجبور به بیعت با [[یزید بن معاویه]] به شرط بندگی کرد و کسانی که [[بیعت]] نکردند را کشت. | حاصل نبرد حره و تسلط مسلم بن عقبه بر [[مدینه]] کشته‌شدن بسیاری از مردم، از جمله [[صحابه|صحابیان پیامبر(ص)]]، غارت اموال آنان و تجاوز به زنان و دخترانشان ثبت شده است. نقل شده که مسلم بن عقبه مردم مدینه را مجبور به بیعت با [[یزید بن معاویه]] به شرط بندگی کرد و کسانی که [[بیعت]] نکردند را کشت. | ||
چگونگی برخورد مسلم بن عقبه با [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] در جریان واقعه حره و واکنش امام(ع) به | چگونگی برخورد مسلم بن عقبه با [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] در جریان واقعه حره و واکنش امام(ع) به آن، از مباحثی است که محققان شیعه در باب تحلیل رفتار سیاسی [[امامان شیعه|ائمه شیعه(ع)]] در شرایط مختلف سیاسی به آن پرداخته‌اند. در برخی از این گزارش‌ها آمده که مسلم بن عقبه، بنابر سفارش یزید، با امام سجاد(ع) با نیکویی رفتار کرد و با او به شرط بندگی بیعت نکرد. در برخی دیگر گفته شده که امام(ع) خود بیعت به شرط بندگی را پیشنهاد کرد. قول اخیر مورد مناقشه قرار گرفته و جعلی خوانده شده است. | ||
==جایگاه تاریخی و ویژگی‌ها== | ==جایگاه تاریخی و ویژگی‌ها== | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
حاصل نبرد حره و تسلط مسلم بن عقبه بر مدینه کشته‌شدن بسیاری از مردم مدینه، از جمله [[صحابه|صحابه پیامبر(ص)]]،<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۳۷-۲۳۸.</ref> غارت اموال آنان<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۳۲۷.</ref> و تجاوز به زنان و دخترانشان<ref>سیوطی، تاریخ الخلفاء، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۶.</ref> ثبت شده است. نقل شده که مسلم بن عقبه مردم مدینه را مجبور به [[بیعت]] به‌شرط بندگی با یزید بن معاویه کرد و کسانی که با این شرط بیعت نکردند را کشت.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۵۱؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۴، ص۷۹.</ref> در مواردی از مسلم بن عقبه پس از رخداد حره نقل شده که خداوند را بر انجام چنین امری در راستای «اطاعت از خلیفه» و «حفظ جماعت» شکر می‌کرده است.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۳۳۱؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۳۳۷.</ref> از نظر [[رسول جعفریان]]، این عمل او تحت تأثیر عقیده‌ای شایع در میان شامیان بوده که توسط [[بنی‌امیه|امویان]] نهادینه شده بود: اینکه اطاعت از [[خلافت|خلیفه]] و حفظ جماعت در هر شرایطی (حتی بدون وجود شرایط مذهبی و اخلاقی آن) لازم است.<ref>جعفریان، تاریخ خلفاء، ۱۳۸۲ش، ص۵۷۷.</ref> | حاصل نبرد حره و تسلط مسلم بن عقبه بر مدینه کشته‌شدن بسیاری از مردم مدینه، از جمله [[صحابه|صحابه پیامبر(ص)]]،<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۳۷-۲۳۸.</ref> غارت اموال آنان<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۳۲۷.</ref> و تجاوز به زنان و دخترانشان<ref>سیوطی، تاریخ الخلفاء، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۶.</ref> ثبت شده است. نقل شده که مسلم بن عقبه مردم مدینه را مجبور به [[بیعت]] به‌شرط بندگی با یزید بن معاویه کرد و کسانی که با این شرط بیعت نکردند را کشت.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۵۱؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۴، ص۷۹.</ref> در مواردی از مسلم بن عقبه پس از رخداد حره نقل شده که خداوند را بر انجام چنین امری در راستای «اطاعت از خلیفه» و «حفظ جماعت» شکر می‌کرده است.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۳۳۱؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۳۳۷.</ref> از نظر [[رسول جعفریان]]، این عمل او تحت تأثیر عقیده‌ای شایع در میان شامیان بوده که توسط [[بنی‌امیه|امویان]] نهادینه شده بود: اینکه اطاعت از [[خلافت|خلیفه]] و حفظ جماعت در هر شرایطی (حتی بدون وجود شرایط مذهبی و اخلاقی آن) لازم است.<ref>جعفریان، تاریخ خلفاء، ۱۳۸۲ش، ص۵۷۷.</ref> | ||
به‌نقل از [[تاریخ طبری (کتاب)|تاریخ طبری]]، مسلم بن عقبه از ابتدای حرکت به‌سوی [[مدینه]] بیمار بود.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۸۳.</ref> پس از سرکوب جنبش مدینه، او به‌قصد سرکوب جنبش مردم [[مکه]] به رهبری [[عبدالله بن زبیر]] به‌سوی آنجا رهسپار شد که در میانه راه ([[ابواء]]<ref>ابن عبد ربه، العقد الفريد، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۳۹.</ref> یا مُشَلَّل<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۳۳۷.</ref>) درگذشت.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۴۱؛ ابوحنیفه دینوری، اخبارالطوال، ۱۳۷۳ش، ص۲۶۷؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۱.</ref> مرگ او را آخر محرم سال ۶۴ق نوشته‌اند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۹۶؛ ابن‌اثیر، الكامل فی التاريخ، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۱۲۳.</ref> گفته شده که پس از دفن او، گورش را [[نبش قبر|نبش]] و جنازه‌اش را به دار کشیدند و به‌سوی آن سنگ و تیر انداختند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۳۳۱-۳۳۲؛ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۴۲.</ref> | به‌نقل از [[تاریخ طبری (کتاب)|تاریخ طبری]]، مسلم بن عقبه از ابتدای حرکت به‌سوی [[مدینه]] بیمار بود.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۸۳.</ref> پس از سرکوب جنبش مدینه، او به‌قصد سرکوب جنبش مردم [[مکه]] به رهبری [[عبدالله بن زبیر]] به‌سوی آنجا رهسپار شد که در میانه راه (در [[ابواء]]<ref>ابن عبد ربه، العقد الفريد، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۳۹.</ref> یا مُشَلَّل<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۳۳۷.</ref>) درگذشت.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۴۱؛ ابوحنیفه دینوری، اخبارالطوال، ۱۳۷۳ش، ص۲۶۷؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۱.</ref> مرگ او را آخر محرم سال ۶۴ق نوشته‌اند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۹۶؛ ابن‌اثیر، الكامل فی التاريخ، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۱۲۳.</ref> گفته شده که پس از دفن او، گورش را [[نبش قبر|نبش]] و جنازه‌اش را به دار کشیدند و به‌سوی آن سنگ و تیر انداختند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۳۳۱-۳۳۲؛ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۴۲.</ref> | ||
{{گفتاورد تزیینی|دعای [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] برای دفع شر مسلم بن عقبه: پروردگارا چه بسيار نعمتى كه به من ارزانى داشتى و سپاسگزارى من براى تو در برابر آن اندک بود و چه بسا پيش‌آمد ناگوارى كه مرا بدان مبتلا ساختى و بردبارى من در برابرش اندک بود. پس اى خدایی كه هنگام ارزانى‌داشتن نعمتش سپاسگزارى من اندک بود ولى دست از يارى من برنداشتى، اى بخشايشگرى كه هرگز بخشش او منقطع نگردد و اى آنكه داراى نعمت‌هاى بيشمارى، بر محمد و آل او درود فرست و شر اين مرد را از من بگردان، پس من همانا تو را برابر او قرار دادم (و از تو می‌خواهم كه از آن‌رو كه به‌سوى من آيد او را بازگردانى) و از بدى و آزارش به تو پناه مى‌برم.<ref>مفید، الارشاد، تهران، ج۲، ص۱۵۱.</ref>}} | {{گفتاورد تزیینی|دعای [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] برای دفع شر مسلم بن عقبه: پروردگارا چه بسيار نعمتى كه به من ارزانى داشتى و سپاسگزارى من براى تو در برابر آن اندک بود و چه بسا پيش‌آمد ناگوارى كه مرا بدان مبتلا ساختى و بردبارى من در برابرش اندک بود. پس اى خدایی كه هنگام ارزانى‌داشتن نعمتش سپاسگزارى من اندک بود ولى دست از يارى من برنداشتى، اى بخشايشگرى كه هرگز بخشش او منقطع نگردد و اى آنكه داراى نعمت‌هاى بيشمارى، بر محمد و آل او درود فرست و شر اين مرد را از من بگردان، پس من همانا تو را برابر او قرار دادم (و از تو می‌خواهم كه از آن‌رو كه به‌سوى من آيد او را بازگردانى) و از بدى و آزارش به تو پناه مى‌برم.<ref>مفید، الارشاد، تهران، ج۲، ص۱۵۱.</ref>}} | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
در منابع، از چگونگی برخورد مسلم بن عقبه با [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] در جریان [[واقعه حره]] گزارش‌های وجود دارد<ref>برای نمونه نگاه کنید: مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۰-۷۱.</ref> که مختلف و ناهم‌ساز تلقی شده است.<ref>زاهدی توچائی، «تأملی در اخبار ملاقات امام زین‌العابدین(ع) با مسلم بن عقبه در قیام حره»، ص۹۳.</ref> در برخی آمده که مسلم بن عقبه، بنابر سفارش [[یزید بن معاویه]]،<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۸۴.</ref> با امام سجاد(ع) با نیکویی برخورد کرد.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۹۳-۴۹۴؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۰.</ref> دلیل یزید برای این سفارش عدم دخالت امام(ع) در این قیام ثبت شده است.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۸۴؛ ابن‌اثیر، الكامل فی التاريخ، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۳۸۱.</ref> | در منابع، از چگونگی برخورد مسلم بن عقبه با [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] در جریان [[واقعه حره]] گزارش‌های وجود دارد<ref>برای نمونه نگاه کنید: مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۰-۷۱.</ref> که مختلف و ناهم‌ساز تلقی شده است.<ref>زاهدی توچائی، «تأملی در اخبار ملاقات امام زین‌العابدین(ع) با مسلم بن عقبه در قیام حره»، ص۹۳.</ref> در برخی آمده که مسلم بن عقبه، بنابر سفارش [[یزید بن معاویه]]،<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۸۴.</ref> با امام سجاد(ع) با نیکویی برخورد کرد.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۹۳-۴۹۴؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۰.</ref> دلیل یزید برای این سفارش عدم دخالت امام(ع) در این قیام ثبت شده است.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۸۴؛ ابن‌اثیر، الكامل فی التاريخ، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۳۸۱.</ref> | ||
در بعضی منابع دیگر آمده که مسلم بن عقبه قصد تکریم امام سجاد(ع) را نداشته و پیش از آمدن امام(ع) او و پدرانش را خشمگینانه [[فحاشی|دشنام]] می‌داده است؛ اما به‌هنگام آمدن امام(ع) با او به نیکی رفتار کرده است.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۰.</ref> از مسلم بن عقبه دلیل این تغییر رفتار پرسیده شده و او در جواب گفته که این تغییر | در بعضی منابع دیگر آمده که مسلم بن عقبه قصد تکریم امام سجاد(ع) را نداشته و پیش از آمدن امام(ع) او و پدرانش را خشمگینانه [[فحاشی|دشنام]] می‌داده است؛ اما به‌هنگام آمدن امام(ع) با او به نیکی رفتار کرده است.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۰.</ref> از مسلم بن عقبه دلیل این تغییر رفتار پرسیده شده و او در جواب گفته که این تغییر حال دست او نبوده و به‌دلیل ترسی بوده که از امام(ع) در دل او افتاده بوده است.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۰-۷۱.</ref> به‌نقل از [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]]<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۰-۷۱.</ref> و [[شیخ مفید]]،<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۱.</ref> این تغییر رفتار به‌دلیل دعایی بوده که امام(ع) برای دفع شر مسلم بن عقبه خوانده است. در نقل‌های دیگر آمده که امام سجاد(ع) از ترس مسلم بن عقبه در پناه کسانی چون [[مروان بن حکم]] و [[عبدالملک بن مروان]] نزد او رفته است.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۹۳؛ ابن‌اثیر، الكامل فی التاريخ، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۱۱۹.</ref> در همین نقل آمده که مسلم به امام(ع) گفته که اگر سفارش یزید نبود، به‌رغم شفاعت این دو تن، تو را می‌کشتم.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص۴۹۳؛ ابن‌اثیر، الكامل فی التاريخ، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۱۱۹.</ref> برخی محققان، با ذکر دلایلی، نقل اخیر -شفاعت امام توسط مروان و پسرش- را تضعیف کرده‌اند.<ref>برای نمونه‌ای نگاه کنید: زاهدی توچائی، «تأملی در اخبار ملاقات امام زین‌العابدین(ع) با مسلم بن عقبه در قیام حره»، ص۹۶-۹۸.</ref> | ||
موضوع دیگر درباره رفتار مسلم بن عقبه با امام سجاد(ع) نحوه [[بیعت]] امام(ع) با او تلقی شده است.<ref>زاهدی توچائی، «تأملی در اخبار ملاقات امام زین‌العابدین(ع) با مسلم بن عقبه در قیام حره»، ص۹۳.</ref> در برخی منابع آمده که مسلم بن عقبه از همه بر اساس بندگی یزید بیعت گرفت، جز از [[امام سجاد علیه‌السلام|علی بن حسین(ع)]] و یکی از پسران [[عبدالله بن عباس]].<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۰؛ ابن‌اثیر، الكامل فی التاريخ، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۱۱۹-۱۲۰.</ref> بر خلاف این نقل، از [[احمد بن ابی‌یعقوب|یعقوبی]] نقل شده که امام سجاد(ع) به پیشنهاد خود به شرط بندگی با مسلم بن عقبه بیعت کرد.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۵۱.</ref> مردم مدینه هم با دیدن بیعت امام(ع) گفتند که چون او که فرزند رسول خداست با چنین شرطی بیعت کرده، چرا ما بیعت نکنیم تا از مرگ بگریزیم.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص</ref> سید جعفر شهیدی این نقل را جعلی خوانده است؛ از نظر او، چنین نقلی برساخته فرزندان بزرگ‌زادگان [[مدینه]] است که خواسته‌اند تا از قبح بیعت با شرط بندگی پدرانشان با مسلم بن عقبه بکاهند.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۶۷ش، ص۸۵-۸۶.</ref> | موضوع دیگر درباره رفتار مسلم بن عقبه با امام سجاد(ع) نحوه [[بیعت]] امام(ع) با او تلقی شده است.<ref>زاهدی توچائی، «تأملی در اخبار ملاقات امام زین‌العابدین(ع) با مسلم بن عقبه در قیام حره»، ص۹۳.</ref> در برخی منابع آمده که مسلم بن عقبه از همه بر اساس بندگی یزید بیعت گرفت، جز از [[امام سجاد علیه‌السلام|علی بن حسین(ع)]] و یکی از پسران [[عبدالله بن عباس]].<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ۱۴۰۹ق، ص۷۰؛ ابن‌اثیر، الكامل فی التاريخ، ۱۳۸۵ق، ج۴، ص۱۱۹-۱۲۰.</ref> بر خلاف این نقل، از [[احمد بن ابی‌یعقوب|یعقوبی]] نقل شده که امام سجاد(ع) به پیشنهاد خود به شرط بندگی با مسلم بن عقبه بیعت کرد.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۵۱.</ref> مردم مدینه هم با دیدن بیعت امام(ع) گفتند که چون او که فرزند رسول خداست با چنین شرطی بیعت کرده، چرا ما بیعت نکنیم تا از مرگ بگریزیم.<ref>طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۵، ص</ref> [[سید جعفر شهیدی]] این نقل را جعلی خوانده است؛ از نظر او، چنین نقلی برساخته فرزندان بزرگ‌زادگان [[مدینه]] است که خواسته‌اند تا از قبح بیعت با شرط بندگی پدرانشان با مسلم بن عقبه بکاهند.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۶۷ش، ص۸۵-۸۶.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||