واجب کفایی: تفاوت میان نسخه‌ها

واجب کفایی بخشی از واجبات دینی است که هدف دین تنها انجام شدن آن کار است و تفاوتی ندارد که چه کسی آن را انجام دهد.<ref>سیفی، بدایع البحوث فی علم الاصول، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۳۹۳.</ref> در این واجب، همۀ [[مکلف|افرادِ مُکَلَّف]]، به طور مساوی مخاطب آن دستور هستند، اما اگر عده‌ای آن را انجام دهند، تکلیف از دیگران ساقط می‌شود.<ref>گروهی از محققان، فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ص۸۷۱.</ref> از جمله واجبات کفایی می‌توان به کارهای واجبی چون پاک کردن مسجد از نجاست، [[امر به معروف و نهی از منکر]]، [[تجهیز میت]]، [[جهاد]] و یادگیری و انجام شغل‌هایی که زندگی مردم به آنها وابسته است، اشاره کرد.<ref>مظفر، اصول الفقه، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۸۶.</ref>  

در تبیین علمی این مسئله که واجب کفایی دقیقا بر چه کسی یا چه کسانی واجب است، اقوال مختلفی وجود دارد؛<ref>لطفی، مبادی فقه، ۱۳۸۰ش، ص۷۰-۷۱.</ref> عموم مکلفین (نظریه منسوب به قطب‌الدین شیرازی<ref>طارمی، الحاشیة علی قوانین الأصول، ۱۳۰۶ق، ج۱، ۲۲۲.</ref>)، تک تک مکلّف‌ها(دیدگاه آخوند خراسانی<ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۱۴۰۹ق، ص۱۴۳.</ref>)، فرد غیرمعیّن (دیدگاه امام خمینی<ref>موسوی خمینی، تهذیب الاصول، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۶۷.</ref>) یکی از افراد مکلف به صورت علی‌البدل (نظریه محمدباقر صدر<ref>صدر، دروس فی علم الاصول، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۳۳۹-۳۴۱.</ref>) از جمله دیدگاه‌هایی است که در این مسئله اصولی ذکر شده است. واجب کفایی در بیشتر موارد مربوط به مصالح عمومی جامعه است؛ ازاین‌رو، واجب‌های کفایی را راهکار اسلام برای حمایت از خدمات اجتماعی و حفاظت از منافع جامعه دانسته‌اند.<ref>علوی، «خدمات اجتماعی از منظر وجوب کفایی»، ص۳۸-۴۰.</ref>

واجب کفایی در مقابل [[واجب عینی]] قرار دارد؛ واجب عینی، واجبی است که انجام آن بر تک تک افراد مکلف واجب است و اگر عده‌ای آن را انجام دهند، تکلیف از بقیه ساقط نمی‌شود، مانند خواندن [[نمازهای یومیه]] و [[روزه ماه رمضان|روزۀ ماه رمضان]].<ref>لطفی، مبادی فقه، ۱۳۸۰ش، ص۶۹.</ref> در واجب کفایی، تنها به انجام‌دهندۀ کار [[ثواب و عقاب|ثواب]] می‌دهند، ولی اگر هیچ‌یک از مکلفان واجب کفایی را انجام ندهند، همه [[گناه|گناهکار]] خواهند بود.<ref>محمدی، شرح اصول فقه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۷۲.</ref> یادگیری برخی علوم، واجب عینی و آموختن بعضی دیگر واجب کفایی است؛ دانش‌هایی که آموختن آنها مقدمه‌ای برای تأمین نیازهای اجتماعی است (مانند آموختن علوم پزشکی) وجوب کفایی دارد، اما یادگیری احکام و عقاید که آموختن آنها مقدمه‌ای برای سازندگی فردی است، وجوب عینی دارد.<ref>محمدی ری‌شهری، علم و حکمت در قرآن و حدیث، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۴۰-۴۴۱.</ref>

در صورتی که در بین افراد مکلف، تنها یک فرد بتواند واجب کفایی را انجام دهد، انجام آن عمل همچون انجام سایر واجب‌های عینی بر شخص واجب می‌شود؛ مثلاً شهادت دادن در دادگاه اگر چه واجب کفایی است، اما اگر تنها یک شخص شاهد واقعه‌ای باشد، ادای شهادت بر آن شخص، همچون سایر واجبات عینی، واجب خواهد بود.<ref>سیفی، بدایع البحوث فی علم الاصول، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۳۹۹.</ref>

واجب کفایی به این معنا نیست که هر شخصی بتواند آن واجب را انجام دهد، بلکه برای انجام آن، ابتدا باید اهلیت یابد؛ مثلاً اگر چه قاضی شدن وجوب کفایی دارد، اما شخص برای قضاوت کردن، نخست باید اهلیت قضاوت داشته باشد.<ref>صفری، بررسی فقهی حقوقی اداره مال غیر، ۱۳۹۱ش، ص۲۵۴</ref> ازاین‌رو در مواردی که تنها یک فرد اهلیت انجام واجب کفایی را داشته باشد، آن واجب کفایی نسبت به آن شخص، به واجب عینی تبدیل می‌شود.<ref>موسوی خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ص۳۷۸، مسألۀ ۱۳.</ref>

# واجب‌هایی که اگرچه انجام دوبارۀ آنها امکان دارد، اما انجامِ دوبارۀ آن از نظر شرعی ممنوع است، مانند وجوب دفن میت (اگر چه می‌توان نبش قبر کرد و میت را دوباره دفن کرد، اما نبش قبر حرام است)؛

#‌ واجب‌هایی که انجام دوبارۀ آن نه مطلوب است و نه ممنوع، مانند کفن کردن میت (چندبار کفن کردنِ میت، نه مستحب است و نه حرام)؛  

# واجب‌های که انجام دوبارۀ آن مطلوب است، مانند خواندن نماز میت که انجام دوبارۀ آن مستحب است).<ref>سبحانی، المحصول، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۳۷.</ref>