کوفه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کوفه''' از شهرهای [[عراق]] و دومین شهر ساخته‌شده توسط [[مسلمانان]] است. [[امام علی(ع)]] در [[سال ۳۶ قمری]] این شهر را مرکز [[خلافت]] خود قرار داد و در همین شهر به [[شهادت امام علی(ع)|شهادت]] رسید. بیشتر [[شیعیان]] در قرن نخست اهل شهر کوفه بوده‌اند. [[مسجد کوفه]] و [[مسجد سهله]] در این شهر است. علومی همچون [[فقه]]، [[حدیث]] و نحو در کوفه رونق فراوان داشته است.

شهر کوفه در دو قرن نخست هجری دارای اهمیت بود ولی پس از آن به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی از اهمیت آن کاسته شد و شهرهایی مانند [[بغداد]] و [[نجف]] دارای اهمیت شد. بر اساس [[روایات]] شیعه، کوفه در آینده مجددا مرکز توجه قرار می‌گیرد و مرکز حکومت [[حضرت مهدی(عج)]] پس از [[ظهور]] است.  

شهر کوفه در عصر اسلامی از نو بازسازی شد. این منطقه محل اردوی دائم سپاهیان مسلمان در جریان [[فتوحات اسلامی]] بود و طبق دستور [[عمر بن خطاب]] به [[سعد بن ابی وقاص]] در سال [[سال ۱۵ هجری قمری|۱۵]]، [[سال ۱۷ هجری قمری|۱۷]] یا [[سال ۱۹ هجری قمری|۱۹]] قمری، به جایی برای اقامت مسلمانان تبدیل شد.<ref>دینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۷۳ش، ص۱۲۳-۱۲۴.</ref> بر این اساس، کوفه در نیم فرسخی غرب [[فرات]] و یک فرسخی شمال شرقی [[حیره]] (مرکز حکومت آل مَنذَر در آن زمان) بنا شد که در فاصله دو فرسخی شمال آن، نُخیله و در هشت فرسخی شمال غربی آن [[کربلا]] قرار داشت.<ref>صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ۱۳۹۱ش، ص۳۴-۳۵.</ref> از اولین اقدامات سعد بن ابی وقاص، ساخت [[مسجد کوفه]] و [[دارالاماره کوفه|دارالاماره]] در بخش مرتفع کوفه بود.<ref>براقی، تاریخ کوفه، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۹.</ref> کوفه در دوره عمر که همراه با فتوحات اسلامی بود، به یک پایگاه نظامی تبدیل شد که بین مدینه، مرکز دولت اسلامی، و میدان جنگ قرار گرفته بود.<ref>دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۷۰ش، ص۱۲۴.</ref>

کوفه، مثل [[مکه]]، [[مدینه]] و حتی [[دمشق]]، شهری با قبایل و مردم عرب نبود، بلکه مردمی از مناطق مختلف در آن ساکن بودند<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۷.</ref> و ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر از کسانی که در ابتدای تاسیس کوفه در آن ساکن شدند، از نواحی دوردست بودند. به دستور [[عمر بن خطاب]] جمعیت کوفه به هفت گروه تقسیم شد:

#[[کنانه]] با هم‌پیمانانشان.

[[خاندان اشعری]] از شیعیان حضرت علی(ع) که اصالت [[یمن]]ی داشتند، از جمله قبایلی بودند که به کوفه مهاجرت کردند و به دلیل سختگیری‌های [[حجاج بن یوسف]] به شیعیان، از کوفه به [[قم]] مهاجرت کردند و با حضور آنان، قم به مرکزی برای سکونت و ترویج [[تشیع]] در [[ایران]] تبدیل شد.<ref>براقی، تاریخ کوفه، ۱۳۸۱ش، ص۲۶۱.</ref>

هنگامی که کوفه به فرمان [[سعد بن ابی وقاص]] ساخته می‌شد، قصری در جنوب شرقی مسجد کوفه بنا نهاده شد که قصر طمار (جای بلند) خوانده شد و ابتدا اقامتگاه سعد و پس از آن محل زندگی خلفا و حاکمان کوفه بود.<ref>کریمان، «کوفه»، ج۱۴، ص۲۴۵.</ref>

دارالاماره در [[سال ۷۱ هجری قمری|سال ۷۱ق]] به فرمان [[عبدالملک بن مروان]]‌ تخریب شد.<ref>براقی، تاریخ کوفه، ۱۳۸۱ش، ص۱۲۰.</ref>

بر اساس منابع تاریخی، [[امام صادق(ع)]] در سال‌های آغازین حکومت عباسی، از سوی [[ابوالعباس سفاح|سفاح]] و [[منصور عباسی|منصور]] به عراق احضار شده و مدتی در کوفه اقامت داشته و در این فرصت، به تدریس و تبیین معارف اسلامی و مقابله با عقاید [[غلو|غلات]] پرداخته است.<ref>ثقفی، الغارات، انجمن آثار ملی، ج۲، ص۸۵۰-۸۵۶.</ref>

شهر کوفه در سال‌های منتهی به [[واقعه کربلا]]، محل زندگی گروه‌ها و قبایل مختلفی بود؛ تعداد قابل توجهی از کوفیان، شیعه و علاقمند به اهل بیت بودند، هواداران بنی‌امیه به رهبری افرادی مانند [[عمرو بن حجاج]]، [[یزید بن حارث بن رویم شیبانی|یزید بن حرث]]، [[عمرو بن حریث]]، عبدالله بن مسلم، و [[عمر بن سعد]]، بخش دیگری از ساکنان کوفه بودند. بخش مهم دیگری از ساکنان کوفه، گروه‌هایی از نسل بردگان و [[موالی]] بودند که بر اساس منابع تاریخی، ۲۰ هزار جنگجو داشته‌اند و «الحمراء» خوانده می‌شده‌اند. بخش دیگری از مردم کوفه، «بی‌تفاوت‌ها» خوانده شده‌اند که ابتدا امام حسین(ع) را به کوفه دعوت کردند اما پس از سخت شدن شرایط، به سپاه یزید پیوستند.<ref>شیخیان، «رفتار شناسی مردم کوفه در نهضت حسینی»، ص۴۵۶-۴۵۸.</ref>

==قیام‌های شیعی==

'''در دوران امویان'''، یک چهارم تا یک سوم ساکنان کوفه بر مذهب تشیع بوده‌اند. این امر سبب شده بود تا دولت اموی نظارت بیشتری بر این شهر داشته و همیشه آماده سرکوبی شورش‌های احتمالی در آن باشد.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۹۱ش، ص۳۶۱.</ref> در این دوره چند قیام شیعی بر ضد بنی‌امیه در این شهر رخ داد:

{{اصلی|قیام توابین}}

شیعیان کوفه که پس از [[شهادت]] [[حسین بن علی(ع)]] احساس پشیمانی می‌کردند تصمیم گرفتند با انتقام گرفتن از قاتلان آن حضرت و جانبازی در این راه، کوتاهی خود را جبران کنند. از این رو به رهبری [[سلیمان بن صرد خزاعی]] در تدارک سپاه و نیرو برآمدند و یک سال پس از مرگ [[یزید]] در [[سال ۶۵ قمری]] با شعار [[یا لثارات الحسین]] کنار قبر [[امام حسین(ع)]] جمع شدند و سپس راهی مقابله با سپاه [[شام]] شدند. [[توابین]] در ابتدا توانستند تلفات سنگینی بر شامیان وارد آورند، اما با کشته شدن سلیمان و شمار زیادی از نیروها، جنگ به سود عبیدالله خاتمه یافت و باقیمانده توابین نیز به کوفه بازگشتند.

{{اصلی|قیام مختار}}

[[مختار]] که در زمان قیام توابین در زندان زبیریان به سر می‌برد، به طور سرّی نامه‌ای برای باقیمانده [[توابین]] فرستاد. آنان پس از خواندن نامه به او پیغام دادند که برای قیامی مجدد آماده‌اند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، ج۶، ص۶۶.</ref>مختار پس از آزادی، دعوت خود را علنی کرد و بسیاری از بزرگان [[شیعه]] در کوفه از وی حمایت کردند. مختار با شعار یا لثارات الحسین و [[یا منصور امت|یا منصور أمِت]] به مقر حکومت کوفه حمله کرد و والی [[عبدالله بن زبیر|ابن زبیر]] را اخراج نمود و حکومت شیعی تشکیل داد<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، ج۶، ص۲۰-۲۳.</ref>. از جمله اقدامات مهم مختار در مدتی که حکومت کوفه در دستش بود، کشتن شمار زیادی از قاتلان [[امام حسین(ع)]] بود.<ref>دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۷۰ش، ص۲۹۸-۳۰۳.</ref>

{{اصلی|قیام زید بن علی}}

[[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام سجاد(ع)]]، با هدف [[امر به معروف]] و [[نهی از منکر]] و خونخواهی [[امام حسین(ع)]] و با شعار [[یا منصور امت|یا منصور أمت]] قیام کرد<ref>مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۷۱.</ref>.در حدود پانزده هزار نفر اطراف او را گرفتند و او را به قیام بر ضد [[بنی امیه]] تشویق کردند ولی در نهایت او را یاری نکردند و زید با اصابت کردن تیری به پیشانی‌اش به [[شهادت]] رسید.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۱۲۹-۱۳۶.</ref>

'''در دوران عباسیان''' هم قیام‌هایی در کوفه رخ داد؛ از جمله:

[[محمد بن ابراهیم بن طباطبا]] از نوادگان [[امام حسن(ع)]] بود که از [[مدینه]] به کوفه آمد و به کمک [[ابوالسرایا]] که یکی از فرماندهان شورشی و ناراضی عباسیان و از زیر دستان [[هرثمه بن اعین]] بود، سپاهی تشکیل داد. آنان در [[سال ۱۹۹ هجری قمری]] به کوفه حمله کردند و این شهر را تصرف کردند.<ref>ابن الاثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۷، ص۳۰۲.</ref> شعار آنان در این قیام [[الرضا من آل محمد]] بود.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۴۳۳.</ref>

این دو که علوی و از تبار [[امام حسن مجتبی(ع)]] بودند، در [[سال ۲۵۵ قمری]] در کوفه قیام کردند. معتز، سپاهی بزرگ به فرماندهی سعید بن صالح معروف به حاجب را به سوی آنها فرستاد و این قیام را سرکوب کرد.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۴.</ref>

وی از نوادگان [[امام حسین(ع)]] بود و در زمان مهتدی عباسی در کوفه قیام کرد. شاه بن میکال با سپاهی بزرگ به مقابله او رفت ولی شکست خورد. وقتی معتمد عباسی به قدرت رسید، کیجور ترکی را به سوی او فرستاد. علی بن زید پس از چندی تعقیب و گریز در [[سال ۲۵۷ هجری قمری]] کشته شد.<ref>ابن الاثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۲۳۹-۲۴۰.</ref>

{{اصلی|قرامطه}}

بیشتر گزارش‌های تاریخی، ریشه پیدایش قرامطه را به فعالیت‌های یکی از داعیان و پیروان [[اسماعیلیه]] به نام حمدان بن اشعث مشهور به قرمط نسبت می‌دهند که فعالیت تبلیغی خود را در کوفه آغاز کرد.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۴۴۷.</ref>

==اماکن مقدس==

[[پرونده:تصویر مسجد کوفه.jpg|400px|بندانگشتی|چپ|[[مسجد کوفه]]]]

{{اصلی|مسجد کوفه}}

[[مسجد کوفه]] بر دیگر مساجد به جز [[مسجدالحرام]] و [[مسجدالنبی]] فضیلت دارد<ref>طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، دارالکتب الاسلامیه، ص۲۰۱.</ref> و مرکز [[قضاوت]] [[امام زمان(عج)]] خواهد بود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> [[مسافر]] می‌تواند [[نماز]] را در مسجد کوفه تمام یا شکسته بخواند.<ref>طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، دارالکتب الاسلامیه، ص۳۴۷.</ref>

{{اصلی|مسجد سهله}}

این مسجد در قرن اول هجری توسط قبایل عرب کوفه و در فاصله حدود دو کیلومتری شمال غربی مسجد کوفه ساخته شده است.

{{پایان}}

*[[میثم تمار]]

مرقد میثم تمار در چند صد متری مسجد کوفه و در کنار خیابان اصلی کوفه - نجف قرار دارد.