مذاق شارع: تفاوت میان نسخه‌ها

اصطلاحاتی همچون «ذوق شریعت»، «مذاق مشهور»، «مذاق فقه» و «روح شریعت» از دیگر اصطلاحاتی به شمار می‌روند که گاهی فقها به جای اصطلاح «مذاق شارع» به کار می‌برند.  

==مفهوم‌شناسی==

[[جعفر کاشف‌الغطاء|کاشف الغطاء]] به نوعی معرفت اشاره کرده است که در ذهن مجتهد، با بهره‌گیری از ذوق سلیم و پس از جستجو در مجموع ادله حاصل می‌شود.<ref>کاشف الغطاء، كشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۸۸.</ref> برخی محققان آن را همان مذاق شارع دانسته‌اند که البته کاشف الغطاء به آن تصریح نکرده است.<ref>قادری، «مذاق شرع در کیفیت و اعتبار»، ص۸۰-۸۱.</ref>

اصطلاحاتی همچون «مذاق شرع»،<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۰، ص۱۹۵؛ امام خمینی، کتاب البیع، ۱۴۱۰ق، تراث الشیخ الاعظم، ج۴، ص۲۹۸.</ref> «ذوق شریعت»،<ref>مهریزی، کتابشناسی اصول فقه شیعه، ۱۳۷۳ش، ص۳۴.</ref> «مذاق مشهور»<ref>شیخ انصاری، کتاب المکاسب، تراث الشیخ الاعظم، ج۲، ص۲۸.</ref> و «مذاق فقه»<ref>امام خمینی، کتاب البیع، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۲۹۸.</ref> از دیگر اصطلاحاتی به شمار می‌روند که گاهی فقها به جای اصطلاح «مذاق شارع» به کار می‌برند. برخی فقیهان همچنین برای آن، اصطلاح «روح شریعت» را نیز به کار برده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علوی، القول الرشید فی الاجتهاد و التقلید (تقریرات درس آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی)، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۲۷.</ref>

==جایگاه==

حیدر حب‌الله، فقه‌پژوه و مدرس حوزه علمیه قم، گفته است که این اصطلاح را در فقه [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] نیافته و [[سید محمدجواد عاملی|سید محمدجواد حسینی عاملی]] را نخستین فقیهی دانسته‌ که در کتابش با عنوان [[مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة (کتاب)|مفتاح الکرامة]]، به مذاق شارع با اصطلاح «مذاق اصحاب» اشاره کرده است.<ref>حب‌الله، [https://hobbollah.com/p/44755/الاجتهاد-المذاقي-أو-مذاق-الشارع-ومزاج «الاجتهاد المذاقی أو مذاق الشارع ومزاج الشریعة»]، الموقع الرسمی لحیدر حب‌الله.</ref> پس از حسینی عاملی، [[محمدحسن نجفی|صاحبْ‌جواهر]] این اصطلاح را در [[جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب)|جواهر الکلام]]،<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۰۳ و ج۲، ص۳۲۹ و ج۱۵، ص۱۹۶ و ج۲۷، ص۲۱۷ و ج۳۰، ص۳۱۰.</ref> در حد وسیعی به کار برد<ref>حب‌الله، [https://hobbollah.com/p/44755/الاجتهاد-المذاقي-أو-مذاق-الشارع-ومزاج «الاجتهاد المذاقی أو مذاق الشارع ومزاج الشریعة»]، الموقع الرسمی لحیدر حب‌الله.</ref> و سپس در میان فقیهان پس از وی؛ به‌ویژه در آثار فقیهانی همچون [[آقا رضا همدانی|آقارضا همدانی]]،<ref>همدانی، مصباح الفقیه، ۱۴۲۱ق، ج۵، ص۲۵۳ و ص۱۳۰.</ref> [[سید ابوالقاسم خویی]]،<ref>خویی، موسوعة الامام الخوئی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۸۵ و ۱۸۷ و ۲۰۰ و ۲۹۲ و ج۲۱، ص۳۴۵ و ج۳۰، ص۳۷۹.</ref> [[سید محسن طباطبائی حکیم|سیدمحسن حکیم]]<ref>حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۹۱ق، ج۲، ص۴۲۴ و ج۴، ص۱۵۴ و ج۹، ص۱۲۹ و ج۱۴، ص۲۵۹</ref>. و [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]]،<ref>امام خمینی، کتاب البیع، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۴۳ و ج۲، ص۵۴۴ و ج۳، ص۴۱۴ و ج۴، ص۲۹۸.</ref> رواج یافته و مورد توجه قرار گرفته است.<ref>حب‌الله، [https://hobbollah.com/p/44755/الاجتهاد-المذاقي-أو-مذاق-الشارع-ومزاج «الاجتهاد المذاقی أو مذاق الشارع ومزاج الشریعة»]، الموقع الرسمی لحیدر حب‌الله.</ref>

==اهمیت==

در کتاب [[الفائق فی الاصول (کتاب)|الفائق فی الاصول]] که توسط گروهی از مدرسان درس خارج [[حوزه علمیه قم]]، زیر نظر [[محمدمهدی شب‌زنده‌دار]]، به عنوان کتاب درسی حوزه‌های علمیه تدوین شده، فصلی به بحث درباره مذاق شرع، مفهوم‌شناسی، راه‌های کشف و حجیت آن، اختصاص یافته است.<ref>جمعی از نویسندگان، الفائق فی الاصول، ۱۴۴۴ق، ص۲۳۰.</ref> مذاق شارع در این کتاب به عنوان یکی از اسباب و راه‌های تعدی و تسری حکم از یک موضوعی که نص یا دلیل خاصی درباره آن وارد شده به موضوعی که نص خاصی درباره آن نرسیده، یاد شده است.<ref>جمعی از نویسندگان، الفائق فی الاصول، ۱۴۴۴ق، ص۱۷۷-۱۷۸.</ref> این اسباب و راه‌های تسری و تعدی حکم، که مذاق شارع یکی از آن‌ها به شمار می‌رود، از مسائلی است که گفته می‌شود به شدت مورد نیاز فقها در مقام استنباط حکم شرعی؛ به‌ویژه در مسائل جدید شرعی است.<ref>جمعی از نویسندگان، الفائق فی الاصول، ۱۴۴۴ق، ص۱۷۷.</ref>

برخی از راه‌های که می‌توان به‌وسیله آن به فهم و کشف مذاق شارع دست یافت، بدین شرح است:

*فراگیری و احاطه یافتن بر احکام شرعی، مبانی و موضع‌گیری‌های شارع و ممارست در آن‌ها.<ref>جمعی از نویسندگان، الفائق فی الاصول، ۱۴۴۴ق، ص۲۳۱.</ref> برای کشف مذاق شارع، مجتهد یا باید به همه احکام شرعی و موضع‌گیری‌های شارع در امور مختلف احاطه پیدا کند و یا اگر می‌خواهد در یک مسئله خاصی، به مذاق شارع علم پیدا کند، باید در همان باب یا ابوابی در فقه که مسئله به آن تعلق دارد، به موضع‌گیری شارع تسلط داشته باشد.<ref>جمعی از نویسندگان، الفائق فی الاصول، ۱۴۴۴ق، ص۲۳۱.</ref>

==کاربردهای مذاق شارع در فقه==