عذاب ابدی: تفاوت میان نسخه‌ها
خلاصه‌سازی
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (←منابع: اصلاح و افزودن منابع) |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (خلاصه‌سازی) |
||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
خلود و جاودانگی روح آدمی بعد از مرگ، جزو آموزه‌های دین اسلام و بسیاری از ادیان دیگر از جمله [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] است.<ref>بلانیان و دهقانی محمودآبادی، «خلود در عذاب»، ص۱۷۷.</ref> به‌طور کلی، این افراد یا گروه‌ها در قرآن به خلود در آتش [[وعید]] داده شده‌اند: [[ کفر|کافران]]،<ref>سوره آل‌عمران، آیه ۱۱۶؛ سوره بینه، آیه ۶، سوره احزاب، آیه ۶۴-۶۵.</ref> [[شرک|مشرکان]]،<ref>سوره بینه، آیه ۶؛ سوره فرقان، آیه ۶۸-۶۹.</ref> و [[منافق|منافقان]].<ref>سوره توبه، آیه۶۸؛ سوره مجادله، آیه ۱۴-۱۷.</ref> | خلود و جاودانگی روح آدمی بعد از مرگ، جزو آموزه‌های دین اسلام و بسیاری از ادیان دیگر از جمله [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] است.<ref>بلانیان و دهقانی محمودآبادی، «خلود در عذاب»، ص۱۷۷.</ref> به‌طور کلی، این افراد یا گروه‌ها در قرآن به خلود در آتش [[وعید]] داده شده‌اند: [[ کفر|کافران]]،<ref>سوره آل‌عمران، آیه ۱۱۶؛ سوره بینه، آیه ۶، سوره احزاب، آیه ۶۴-۶۵.</ref> [[شرک|مشرکان]]،<ref>سوره بینه، آیه ۶؛ سوره فرقان، آیه ۶۸-۶۹.</ref> و [[منافق|منافقان]].<ref>سوره توبه، آیه۶۸؛ سوره مجادله، آیه ۱۴-۱۷.</ref> | ||
اختلاف در مسئله عذاب ابدی به حدی است که عده‌ای آن را اجماعی و [[ضروری دین]] می‌دانند و برخی دیگر آن را به قدری دور از عقل تلقی می‌کنند که نمی‌توان آن را به دین نسبت داد.<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۱»، ص۱۳۰.</ref> موافقان عذاب ابدی در مقام استدلال بیشتر به متون نقلی دینی تکیه کردهاند.<ref>بلانیان و دهقانی محمودآبادی، «خلود در عذاب»، ص۱۷۸.</ref> گفته شده ۸۵ آیه قرآن به مسئله خلود پرداخته و ۳۴ آیه به خلود در آتش مربوط است.<ref>رضایی هفتادر، «ارزیابی نظریه انقطاع عذاب جهنم»، ص۳۴.</ref> در | اختلاف در مسئله عذاب ابدی به حدی است که عده‌ای آن را اجماعی و [[ضروری دین]] می‌دانند و برخی دیگر آن را به قدری دور از عقل تلقی می‌کنند که نمی‌توان آن را به دین نسبت داد.<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۱»، ص۱۳۰.</ref> موافقان عذاب ابدی در مقام استدلال بیشتر به متون نقلی دینی تکیه کردهاند.<ref>بلانیان و دهقانی محمودآبادی، «خلود در عذاب»، ص۱۷۸.</ref> گفته شده ۸۵ آیه قرآن به مسئله خلود پرداخته و ۳۴ آیه به خلود در آتش مربوط است.<ref>رضایی هفتادر، «ارزیابی نظریه انقطاع عذاب جهنم»، ص۳۴.</ref> در آیات [[آیه ۱۶۹ سوره نساء]] و [[آیه ۶۵ سوره احزاب|۶۵ احزاب]] و [[آیه ۲۳ سوره جن|۲۳ سوره جن]] که دربارهٔ کافران و ظالمان و عاصیان در برابر خدا و پیامبر اوست، بعد از «خالدین فیها» عبارت «ابداً» آمده است.<ref>عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم.</ref> | ||
در باب خلود در جهنم روایات فراوانی ذکر شده است. به تعبیر طباطبایی، روایات رسیده از اهل‌بیت دربارهٔ اصل خلود عذاب به حد [[خبر مستفیض |استفاضه]] رسیده است.<ref>طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۱۲.</ref> در برخی روایات، خلود در آتش و عذاب دائم، مختص کافران و اهل انکار و شرک دانسته شده | در باب خلود در جهنم روایات فراوانی ذکر شده است. به تعبیر طباطبایی، روایات رسیده از اهل‌بیت دربارهٔ اصل خلود عذاب به حد [[خبر مستفیض |استفاضه]] رسیده است.<ref>طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۱۲.</ref> در برخی روایات، خلود در آتش و عذاب دائم، مختص کافران و اهل انکار و شرک دانسته شده است.<ref>شیخ صدوق، التوحید، ۱۴۱۶ق، ص۴۰۷-۴۰۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۳۴، ۳۵۱.</ref> | ||
==سه نظریه درباره عذاب ابدی== | ==سه نظریه درباره عذاب ابدی== | ||
===عذاب ابدی برای کافران و اهل کبائر=== | ===عذاب ابدی برای کافران و اهل کبائر=== | ||
اکثر متکلمان مسلمان از مذاهب مختلف معتقد به خلود [[کفر|کافران]] در [[جهنم]] بوده‌اند.<ref>برای نمونه: علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۲۷ق، ص۵۶۱؛ تفتازانی، | اکثر متکلمان مسلمان از مذاهب مختلف معتقد به خلود [[کفر|کافران]] در [[جهنم]] بوده‌اند.<ref>برای نمونه: علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۲۷ق، ص۵۶۱؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۱۳۴؛ جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۷۰ش، ج۸، ص۳۰۷؛ فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، ۱۳۸۷ش، ص۴۴۱.</ref> اما درباره خلود شخص [[فاسق]]، و به تعبیر دیگر، مؤمن مرتکب [[گناهان کبیره|گناه کبیره]] که بدون [[توبه]] از دنیا رفته، بیشترین اختلاف وجود دارد.<ref>عبدالباری، یوم القیامة، ۲۰۰۴م، ص۳۰۶.</ref> | ||
[[خوارج]] معتقد بودند مرتکب کبیره کافر است و همیشه در آتش می‌ماند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۰۰ق، ص۴۷۴؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۷۰، ۱۸۶. </ref> در مقابل، [[معتزله]] بر آن بودند که | [[خوارج]] معتقد بودند مرتکب کبیره کافر است و همیشه در آتش می‌ماند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۰۰ق، ص۴۷۴؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۷۰، ۱۸۶. </ref> در مقابل، [[معتزله]] بر آن بودند که مسلمان [[فاسق]] نه کافر است و نه مؤمن، بلکه جایگاه او [[منزلة بین المنزلتین]] است؛ گرچه اکثر آنان همانند خوارج معتقد بودند چنین کسی تا ابد در آتش خواهد ماند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۰۰ق، ص۴۷۴؛ بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۱۱۵، ۱۱۸-۱۱۹؛ نیز: قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسه، ۱۴۰۸ق، ص۶۵۰.</ref> | ||
===اختصاص عذاب ابدی به کافران=== | ===اختصاص عذاب ابدی به کافران=== | ||
جاحظ و عبدالله بن حسن عنبری معتقد بوده‌اند خلود در عذاب برای کافر معاند صادق است، اما اگر کسی کوشش کند و دلایل حق برایش آشکار نشود و اسلام نیاورد، معذور است و عذابش در جهنم قطع می‌شود.<ref>فخررازی، المحصل، ۱۴۱۱ق، ص۵۶۶؛ تفتازانی، ۱۳۷۱ش، شرح المقاصد، ج۵، ص۱۳۱؛ جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۷۰ش، ج۸، ص۳۰۸-۳۰۹.</ref> | جاحظ و عبدالله بن حسن عنبری معتقد بوده‌اند خلود در عذاب برای کافر معاند صادق است، اما اگر کسی کوشش کند و دلایل حق برایش آشکار نشود و اسلام نیاورد، معذور است و عذابش در جهنم قطع می‌شود.<ref>فخررازی، المحصل، ۱۴۱۱ق، ص۵۶۶؛ تفتازانی، ۱۳۷۱ش، شرح المقاصد، ج۵، ص۱۳۱؛ جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۷۰ش، ج۸، ص۳۰۸-۳۰۹.</ref> | ||
===مخالفت با عذاب ابدی=== | ===مخالفت با عذاب ابدی=== | ||
مخالفت با عذاب ابدی در بین عالمان مذاهب مختلف وجود دارد، اما این مخالفان نظر واحدی ندارند. بنابر پژوهش‌های انجام | مخالفت با عذاب ابدی در بین عالمان مذاهب مختلف وجود دارد، اما این مخالفان نظر واحدی ندارند. بنابر پژوهش‌های انجام شده، مخالفان عذاب ابدی را می‌توان در شش گروه جای داد؛<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۵.</ref> | ||
#خروج دوزخیان از جهنم و ورود به بهشت<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۵.</ref> | |||
#فنای جهنم و اهل آن<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۵.</ref> | |||
#اعطای قوه صبر به جهنمیان و فراموشی عذاب<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۶.</ref> | |||
#عذاب آمیخته با نعمت<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۶.</ref> | |||
#تبدیل عذاب به گوارایی (عذب)<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۷.</ref> | |||
#خلود نوعی.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۳۹، ص۴۳۶؛ قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۸.</ref> | |||
گفته شده که جز جهم بن صفوان و برخی از پیروان وی که قائل به فنای جهنم و بهشت بوده‌اند و بنابراین به خلود اعتقاد نداشته‌اند،<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۰۰ق، ص۴۷۴.</ref> [[ابن‌عربی|محیی‌الدین ابن‌عربی]] برجسته‌ترین مخالف خلود دوزخیان است<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۷۹.</ref> و نوشته است که اهل آتش پس از اینکه به‌قدر اعمالشان عذاب چشیدند، در همان جهنم مشمول فضل و رحمت حق می‌گردند و دیگر آتش را احساس نمی‌کنند.<ref>ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۱۱۴، ۳۰۳.</ref> ملاصدرای شیرازی | گفته شده که جز جهم بن صفوان و برخی از پیروان وی که قائل به فنای جهنم و بهشت بوده‌اند و بنابراین به خلود اعتقاد نداشته‌اند،<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۰۰ق، ص۴۷۴.</ref> [[ابن‌عربی|محیی‌الدین ابن‌عربی]] برجسته‌ترین مخالف خلود دوزخیان است<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۷۹.</ref> و نوشته است که اهل آتش پس از اینکه به‌قدر اعمالشان عذاب چشیدند، در همان جهنم مشمول فضل و رحمت حق می‌گردند و دیگر آتش را احساس نمی‌کنند.<ref>ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۱۱۴، ۳۰۳.</ref> ملاصدرای شیرازی در برخی آثارش مانند ابن‌عربی با خروج کفار از جهنم مخالف است، و بر این باور است که در نهایت عذاب جهنم تمام خواهد شد و اهل جهنم دیگر احساس عذاب و درد نخواهند کرد.<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۱.</ref> | ||
[[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] را نیز در همین دسته از عالمان قرار داده‌اند که به نجات از عذاب و بهره‌مندی دوزخیان از شفاعت باور دارد<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۹۵.</ref> و برای این مدعا به رحمت عام الهی و زوال‌ناپذیری [[فطرت|فطرت الهی انسان]] تمسک کرده است.<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۹۵.</ref> | [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] را نیز در همین دسته از عالمان قرار داده‌اند که به نجات از عذاب و بهره‌مندی دوزخیان از شفاعت باور دارد<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۹۵.</ref> و برای این مدعا به رحمت عام الهی و زوال‌ناپذیری [[فطرت|فطرت الهی انسان]] تمسک کرده است.<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۹۵.</ref> | ||
==باور علمای شیعه== | ==باور علمای شیعه== | ||
بر اساس گزارش قدردان قراملکی، اصل خلود در نظر عالمان شیعه همگانی و پذیرفته‌شده است<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۰.</ref> و به‌اعتقاد متکلمان شیعه، خلود در آتش به کافران اختصاص دارد.<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۳۳۰ش، ص۱۴؛ شیخ مفید، رساله شرح عقائد الصدوق، ۱۳۳۰ش، ص۵۵؛ طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۳۰۴، علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۲۷ق، ص۵۶۱؛ فاضل مقداد، | بر اساس گزارش قدردان قراملکی، اصل خلود در نظر عالمان شیعه همگانی و پذیرفته‌شده است<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۲»، ص۱۲۰.</ref> و به‌اعتقاد متکلمان شیعه، خلود در آتش به کافران اختصاص دارد.<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۳۳۰ش، ص۱۴؛ شیخ مفید، رساله شرح عقائد الصدوق، ۱۳۳۰ش، ص۵۵؛ طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۳۰۴، علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۲۷ق، ص۵۶۱؛ فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، ۱۳۸۷ش، ص۴۴۱- ۴۴۳.</ref> | ||
===اختصاص عذاب ابدی به کافران معاند=== | ===اختصاص عذاب ابدی به کافران معاند=== | ||
به‌گفته شیخ مفید، شیعه معتقد است که عذاب ابدی به کافران اختصاص دارد و گناهکاران حتی اگر به جهنم بروند در جهنم ماندگار نخواهند بود.<ref>مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۴۶.</ref> ملاصدرا با تأکید بر اینکه منشأ خلود در جهنم فقط [[کفر]] است، خلود کفار در آتش را صرفاً به‌سبب فساد اعتقادشان می‌داند؛ | به‌گفته شیخ مفید، شیعه معتقد است که عذاب ابدی به کافران اختصاص دارد و گناهکاران حتی اگر به جهنم بروند در جهنم ماندگار نخواهند بود.<ref>مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۴۶.</ref> ملاصدرا با تأکید بر اینکه منشأ خلود در جهنم فقط [[کفر]] است، خلود کفار در آتش را صرفاً به‌سبب فساد اعتقادشان می‌داند؛ بر خلاف فساد در عمل که احتمال رفع شدنش وجود دارد.<ref>ملاصدرا، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۴، ص۳۰۷-۳۱۰</ref> | ||
در نظر [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] قرآن دربارهٔ خلود و جاودانگی عذاب صراحت دارد، چنان‌که [[آیه ۷۶ سوره بقره]] تصریح کرده است که آنان از آتش خارج نخواهند شد. روایات متعدد اهل‌بیت نیز در این باب واضح است؛ از این رو برخی روایات غیرشیعی که حاکی از انقطاع عذاب است، به دلیل مخالفت با قرآن باید کنار گذاشته شود.<ref>طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷، ج۱، ص۴۱۲-۴۱۳.</ref> | در نظر [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] قرآن دربارهٔ خلود و جاودانگی عذاب صراحت دارد، چنان‌که [[آیه ۷۶ سوره بقره]] تصریح کرده است که آنان از آتش خارج نخواهند شد. روایات متعدد اهل‌بیت نیز در این باب واضح است؛ از این رو برخی روایات غیرشیعی که حاکی از انقطاع عذاب است، به دلیل مخالفت با قرآن باید کنار گذاشته شود.<ref>طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷، ج۱، ص۴۱۲-۴۱۳.</ref> | ||
===استدلال‌های الاهی‌دانان شیعه=== | ===استدلال‌های الاهی‌دانان شیعه=== | ||
عالمان دینی شیعه برای این نظر که عذاب ابدی همگانی نیست و فقط کافران معاند را شامل می‌شود به آیاتی از قرآن و روایات و نیز استدلال‌هایی عقلانی استناد کردهاند؛ از آن جمله گفته شده که در [[آیه ۱۲۸ سوره انعام]] با عبارت «إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ» کسانی از حکم عذاب ابدی استثنا شده‌اند، و چون بنابر اجماع، کافر از آتش بیرون نمی‌آید، پس منظور آیه استثناکردن فاسقِ مرتکب کبیره است که با خواست و [[مشیت]] خداوند عذابش قطع می‌شود.<ref>برای نمونه: طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۳۰۴؛ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۲۷ق، ص۵۶۱-۵۶۳؛ فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، | عالمان دینی شیعه برای این نظر که عذاب ابدی همگانی نیست و فقط کافران معاند را شامل می‌شود به آیاتی از قرآن و روایات و نیز استدلال‌هایی عقلانی استناد کردهاند؛ از آن جمله گفته شده که در [[آیه ۱۲۸ سوره انعام]] با عبارت «إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ» کسانی از حکم عذاب ابدی استثنا شده‌اند، و چون بنابر اجماع، کافر از آتش بیرون نمی‌آید، پس منظور آیه استثناکردن فاسقِ مرتکب کبیره است که با خواست و [[مشیت]] خداوند عذابش قطع می‌شود.<ref>برای نمونه: طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۳۰۴؛ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۲۷ق، ص۵۶۱-۵۶۳؛ فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، ۱۳۸۷ش، ص۴۴۳-۴۴۵.</ref> [[علامه مجلسی|مجلسی]] از مجموع احادیث ذکرشده دربارهٔ خلود به این نتیجه رسیده کسانی که در عقلشان کاستی هست یا [[اتمام حجت|حجت بر آنان تمام]] نشده، به خلود در آتش دچار نمی‌شوند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۳۶۳.</ref> | ||
به‌باور متکلمان شیعه، مؤمنی که مرتکب کبیره شده است، به سبب ایمانش مستحق ثواب دائم است؛ زیرا در آیه ۷ سوره زلزال حتی کوچک‌ترین عمل خیر پاداش دارد و ایمان بزرگ‌ترین عمل خیر است. و از آنجا که ثواب ایمان، ثوابی است جاویدان، پس باید چنین فردی نخست عذاب شود و سپس در بهشت به ثواب جاویدان نائل گردد.<ref>برای نمونه: طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۳۰۴؛ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۲۷ق، ص۵۶۱-۵۶۳؛ فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، ۱۳۸۷ش، ص۴۴۳-۴۴۵.</ref> | به‌باور متکلمان شیعه، مؤمنی که مرتکب کبیره شده است، به سبب ایمانش مستحق ثواب دائم است؛ زیرا در آیه ۷ سوره زلزال حتی کوچک‌ترین عمل خیر پاداش دارد و ایمان بزرگ‌ترین عمل خیر است. و از آنجا که ثواب ایمان، ثوابی است جاویدان، پس باید چنین فردی نخست عذاب شود و سپس در بهشت به ثواب جاویدان نائل گردد.<ref>برای نمونه: طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۳۰۴؛ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۲۷ق، ص۵۶۱-۵۶۳؛ فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، ۱۳۸۷ش، ص۴۴۳-۴۴۵.</ref> | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۴: | ||
گروهی از عالمان مسلمان که بیشتر رویکرد فلسفی و عرفانی دارند و با عذاب ابدی و خلود در آتش مخالفند،<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۷۹.</ref> جاودانگی عذاب را با رحمت خداوند ناسازگار دانسته‌اند.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۳۹، ص۴۳۱؛ بطحایی، «رحمت الهی و خلود دوزخیان»، ص۳۵.</ref> | گروهی از عالمان مسلمان که بیشتر رویکرد فلسفی و عرفانی دارند و با عذاب ابدی و خلود در آتش مخالفند،<ref>ساطع و رفیعا، «مقایسه دیدگاه امام خمینی در باب خلود با سایر آرا مخالف و موافق»، ص۷۹.</ref> جاودانگی عذاب را با رحمت خداوند ناسازگار دانسته‌اند.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۵ش، ج۳۹، ص۴۳۱؛ بطحایی، «رحمت الهی و خلود دوزخیان»، ص۳۵.</ref> | ||
به‌گفته طباطبائی، مفسر و فیلسوف شیعه، رحمت خدا | در مقابل، به‌گفته طباطبائی، مفسر و فیلسوف شیعه، رحمت خدا به‌معنای رقّت قلب و دلسوزی نیست، زیرا این حالات از ویژگی‌های انسان مادی است، بلکه رحمت به معنای اعطا و افاضه آن چیزی است که مناسب استعداد قابل است.<ref name=":0">طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۱۴.</ref> | ||
به‌باور [[ابن‌عربی]]، ذات برخی انسان‌ها با رحمت و شفقت سرشته شده، و اگر خداوند اجازه نظارت و حاکمیت در امور بندگانش را به آنان می‌داد، رنج و عذاب را از عالم زایل می‌ساختند. حال، خدایی که چنین کمالی را به برخی از بندگانش داده، مسلماً خودش به آن سزاوارتر است و می‌تواند عذاب را تماماً از بین ببرد. خداوند خود را نسبت به بندگانش ارحم الراحمین وصف کرده است.<ref>ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، بی‌تا، ج۳، ص۲۵.</ref> | به‌باور [[ابن‌عربی]]، ذات برخی انسان‌ها با رحمت و شفقت سرشته شده، و اگر خداوند اجازه نظارت و حاکمیت در امور بندگانش را به آنان می‌داد، رنج و عذاب را از عالم زایل می‌ساختند. حال، خدایی که چنین کمالی را به برخی از بندگانش داده، مسلماً خودش به آن سزاوارتر است و می‌تواند عذاب را تماماً از بین ببرد. خداوند خود را نسبت به بندگانش ارحم الراحمین وصف کرده است.<ref>ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، بی‌تا، ج۳، ص۲۵.</ref> | ||
| خط ۵۸: | خط ۶۰: | ||
==عذاب ابدی و عدل و حکمت الهی== | ==عذاب ابدی و عدل و حکمت الهی== | ||
{{مسئله‌شناسی عدل الهی}} | {{مسئله‌شناسی عدل الهی}} | ||
برخی | برخی از عالمان مسلمان خلود در عذاب را با [[عدل الهی]] در تعارض انگاشته‌اند و این پرسش را مطرح کردهاند که چرا کسی که مدت کوتاهی در دنیا گناه کرده، برای همیشه در جهنم می‌سوزد.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۸۳.</ref> | ||
اندیشمندان دیگری نیز از منافات عذاب ابدی با [[حکمت|حکمت خداوند]] سخن گفته‌اند<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۳»، ص۱۳۳.</ref> و ادعا کردهاند آفرینش موجودی که بناست گرفتار عذاب پایان‌ناپذیر شود حکیمانه نیست.<ref>بلانیان و دهقانی محمودآبادی، «خلود در عذاب»، ص۱۷۹.</ref> | اندیشمندان دیگری نیز از منافات عذاب ابدی با [[حکمت|حکمت خداوند]] سخن گفته‌اند<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۳»، ص۱۳۳.</ref> و ادعا کردهاند آفرینش موجودی که بناست گرفتار عذاب پایان‌ناپذیر شود حکیمانه نیست.<ref>بلانیان و دهقانی محمودآبادی، «خلود در عذاب»، ص۱۷۹.</ref> | ||
===تبیین عذاب ابدی با نظریه تجسم اعمال=== | ===تبیین عذاب ابدی با نظریه تجسم اعمال=== | ||
برخی از عالمان دینی سازگاری عذاب ابدی و عدل الهی را تنها از طریق نظریه تجسم اعمال ممکن می‌دانند.<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۱»، ص۱۳۸.</ref> از نظر آنان ناسازگاری عذاب با عدل ناشی از باور به عذاب قراردادی و اعتباری است؛ زیرا قراردادی‌دانستن عذاب‌های آخرتی زمینه‌ساز پرسش‌هایی در باب امکان عذاب ابدی می‌شود و نمی‌توان انگیزه معقولی برای عذاب ابدی در نظر گرفت؛ | برخی از عالمان دینی سازگاری عذاب ابدی و عدل الهی را تنها از طریق نظریه تجسم اعمال ممکن می‌دانند.<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۱»، ص۱۳۸.</ref> از نظر آنان ناسازگاری عذاب با عدل ناشی از باور به عذاب قراردادی و اعتباری است؛ زیرا قراردادی‌دانستن عذاب‌های آخرتی زمینه‌ساز پرسش‌هایی در باب امکان عذاب ابدی می‌شود و نمی‌توان انگیزه معقولی برای عذاب ابدی در نظر گرفت؛<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۱»، ص۱۳۸.</ref> به همین جهت گروهی از آنان برای تبیین عذاب ابدی به نظریه [[تجسم اعمال]] تمسک جسته‌اند.<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۱»، ص۱۳۷.</ref> از سوی دیگر گفته شده نظریه تجسم اعمال هم حداکثر می‌تواند امکان خلود در آتش را اثبات کند، نه تحقق قطعی آن را.<ref>قدردان قراملکی، «تأملی در جاودانگی عذاب کفار ۱»، ص۱۳۸.</ref> | ||
در همین راستا، [[علامه طباطبائی]] خلود را بر مبنای اصول فلسفی [[حکمت متعالیه]] از جمله [[حرکت جوهری]] شرح می‌دهد و معتقد است اگر صورت‌های زشت با نفس انسان یکی نشده باشند، نفس بعد از | در همین راستا، [[علامه طباطبائی]] خلود را بر مبنای اصول فلسفی [[حکمت متعالیه]] از جمله [[حرکت جوهری]] شرح می‌دهد و معتقد است اگر صورت‌های زشت با نفس انسان یکی نشده باشند، نفس بعد از مدتی عذاب محدود، رها می‌شود، ولی اگر [[گناه|گناهان]] جزو ذات نفس او شده باشند، و نفس بدون فشار به معصیت تن در دهد و با گناه سِنخیَّت پیدا کند، در عذاب جاودان خواهد ماند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۱۲-۴۱۴</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۸: | ||
* طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد، تجرید الاعتقاد، تحقیق محمدجواد حسینی جلالی، قم، ۱۴۰۷ | * طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد، تجرید الاعتقاد، تحقیق محمدجواد حسینی جلالی، قم، ۱۴۰۷ | ||
* عبدالباری، فرج الله، یوم القیامه بین الاسلام و المسیحیة و الیهودیة، قاهره، ۲۰۰۴. | * عبدالباری، فرج الله، یوم القیامه بین الاسلام و المسیحیة و الیهودیة، قاهره، ۲۰۰۴. | ||
* عبدالباقی، محمد فؤاد، | * عبدالباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم. | ||
* علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۲۷ق. | * علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۲۷ق. | ||
* فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، تحقیق محمدعلی قاضی طباطبائی، قم، ۱۳۸۷ش. | * فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، تحقیق محمدعلی قاضی طباطبائی، قم، ۱۳۸۷ش. | ||