پرش به محتوا

امر بین الامرین: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۵۸: خط ۵۸:
فیلسوفان مسلمان به‌ويژه فیلسوفان امامی هر یک تبیینی از امر بین الامرین ارائه داده‌اند<ref>عزیزخانی، «تحلیل و بررسی قرائت‌های فلسفی امر بین الامرین»، ص۱۵۸.</ref>: ابوالحسن عامری، [[ابن‌سینا|ابن سینا]]، ابن رشد اندلسی، [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیر طوسی]]، [[میرداماد]]، صدر المتألهین، [[ملا هادی سبزواری|ملاهادی سبزواری]]، فیض کاشانی،‌ طباطبائی، [[سید محمدکاظم عصار|عصار]]، خمینی و مطهری هر یک تبیینی بر اساس مبانی فلسفی ارائه داده‌اند.<ref>رک: عزیزخانی، «تحلیل و بررسی قرائت‌های فلسفی امر بین الامرین»، ص۱۵۸-۱۷۶.</ref>
فیلسوفان مسلمان به‌ويژه فیلسوفان امامی هر یک تبیینی از امر بین الامرین ارائه داده‌اند<ref>عزیزخانی، «تحلیل و بررسی قرائت‌های فلسفی امر بین الامرین»، ص۱۵۸.</ref>: ابوالحسن عامری، [[ابن‌سینا|ابن سینا]]، ابن رشد اندلسی، [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیر طوسی]]، [[میرداماد]]، صدر المتألهین، [[ملا هادی سبزواری|ملاهادی سبزواری]]، فیض کاشانی،‌ طباطبائی، [[سید محمدکاظم عصار|عصار]]، خمینی و مطهری هر یک تبیینی بر اساس مبانی فلسفی ارائه داده‌اند.<ref>رک: عزیزخانی، «تحلیل و بررسی قرائت‌های فلسفی امر بین الامرین»، ص۱۵۸-۱۷۶.</ref>


تفسیر فلسفی أمر بین الأمرین بر پایه دو اصل فلسفی استوار است:
ملاصدرا بنیان‌گذار [[حکمت متعالیه|مکتب فلسفی حکمت متعالیه]] تبیین خود از امر بین الامرین را بر چند اصل استوار کرده است: [[اصالت وجود]]، وجود ربطی ممکنات، وابستگی افعال ممکنات به واجب الوجود، تباین ذاتی اشیاء، [[اصل علیت|نظام علی و معلولی]].<ref>قدردان قراملکی،‌ نگاه سوم به جبر و اختیار، ۱۳۸۴، ص۱۵۱-۱۵۲؛ انصاری و امامی‌نیا، «حقیقت اراده انسان و تعلق آن به افعالش»، ص۱۴۹.</ref> بنابر این از نظر ملاصدرا فعل انسان هم حقیقتا فعل خداست هم فعل انسان و خداوند نیز فاعل قریب و نزدیک فعل است: زیرا انسان خود شأنی از شئون خدا است.<ref>انصاری و امامی‌نیا، «حقیقت اراده انسان و تعلق آن به افعالش»، ص۱۴۸.</ref> او برای تبیین بیشتر رابطه نفس انسان و کارهای بدنی انسان را مثال می‌زند که دقیقا یک فعل همانطور که به یک عضو وابسته است به نفس انسان نیز وابسته است.<ref>ملاصدرا، أسفار، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۳۷۷-۳۷۹؛ خمینی، الطلب و الاراده، ۱۴۲۱ق، ص۸۲؛ قدردان قراملکی،‌ نگاه سوم به جبر و اختیار، ۱۳۸۴، ص۱۵۳.</ref> بنا بر گزارش قراملکی نظریه ملاصدرا مورد موافقت فیلسوفان پس از او مثل سبزواری، [[محمدحسین غروی اصفهانی|محمدحسین اصفهانی]]، [[ابوالحسن شعرانی|شعرانی]]، خمینی، [[محمدتقی آملی]]، [[میرزا مهدی آشتیانی|مهدی آشتیانی]]، [[سید جلال‌الدین آشتیانی|جلال‌الدین آشتیانی]] طباطبائی،‌ [[محمدتقی مصباح یزدی|مصباح یزدی]]، و سبحانی قرار گرفته است.<ref>قدردان قراملکی،‌ نگاه سوم به جبر و اختیار، ۱۳۸۴، ص۱۵۴-۱۵۵.</ref>


به مقتضای [[اصالت وجود]] و [[وحدت وجود]]، هستی در همه مصادیق و مراتب خود آثار ویژه‌ای دارد و در نتیجه استناد افعال و آثار به موجودات اعم از مجرد و مادی، جاندار و بی‎جان استناد حقیقی است زیرا همه آن‌ها بهره‌ای از وجود دارند.
[[سید محمدحسین حسینی تهرانی|سید محمد حسین حسینی تهرانی]] در کتاب توحید علمی و عینی بر این باور است که اختيار بنده در تحت‌ اختیار خدا و مشیّت‌ قاهرۀ اوست‌، یعنی انسان‌ اختيار دارد، و اختيار او عين‌ اختيار خداست‌. وی تأکید کرده که حلّ معنای بین‌ الامرین‌، فقط‌ منوط‌ به‌ مذهب‌ اهل توحید و [[عرفان نظری|عرفان(عرفاء)]] است‌ كه‌ نسبت‌ِ موجودات‌ با اصل‌ وجود حقِّ متعال‌ را فقط نسبت رَبْط‌ و اتّصال‌ می‌دانند. از نظر عارفان غیر از خدا موجودات غیرمستقلی هستند كه‌ شائبه‌ استقلال‌ و خودنمائی ندارند و وجود انسان و بقیّه موجودات‌، همان وجودِ مطلق‌ و عامّ و فراگیرِ خداست‌.<ref>حسینی طهرانی، توحید علمی و عینی، ص۲۶۷-۲۷۶.</ref>
 
از سوی دیگر [[ممکن الوجود|هستی‌هایِ امکانی]]، هویت‌هایی وابسته و نیازمند هستند،‌ و این وابستگی و فقر، عین ذات و هویت اوست نه زائد و عارض بر آن. بنابر این هستی‎‌های امکانی، همان‌گونه که در وجود خود استقلال ندارند، در ایجاد و فعل نیز مستقل نخواهند بود.
 
پس افعال انسان، با قدرت و اراده او ارتباط تکوینی و حقیقی دارد و او حقیقتاً فاعل کارهای خود است و بنابر این، نظریه [[جبر]] باطل است. و از سوی دیگر آنجا که هستی او، آفریده خداوند و مخلوق اوست، فعل او مستند به خدا نیز هست. پس نظریه تفویض نیز باطل است. و چون این دو استناد در طول یکدیگرند نه در عرض، هیچ گونه تعارضی رخ نخواهد داد.<ref>ملاصدرا، أسفار، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۳۷۳-۳۷۸</ref> این تفسیر از نوآوری‌های [[صدر المتألهین]] است، و پس از وی مورد قبول پیروان [[حکمت متعالیه]] [[ملاصدرا|صدرائی]] قرار گرفته است. چنان‌که [[امام خمینی]] نیز امر بین الأمرین را همین گونه تفسیر کرده است.<ref>خمینی، الطلب و الارادة، ۱۴۲۱ق، ص۷۲-۷۳. </ref>
 
فیلسوفان هم‌چنین با تحلیل نفس انسانی و افعال آن امر بین الامرین را تبیین کرده‌اند: افعالی که از اعضا و قوای مختلف انسان سر می‎‌زند، ‌در عین این که انتساب حقیقی و تکوینی با آن عضو و قوه دارد و حقیقتاً فعل آن به شمار می‎‌رود، فعل نفس نیز می‌‎باشد. مثلاً «دیدن و شنیدن» بدون شک فعلِ قوه باصره و سامعه، و در عین حال فعلِ نَفْس است. هویت و وحدت نفس، پرتوی از هویت و وحدت خداست، و نحوه انتساب و استناد همه هویت‎‌های امکانی و افعال و آثار آنها به آفریدگارِ یکتا، از سنخِ انتساب و استنادِ افعال و آثار اعضا و قوای انسان به نفس او است.<ref>ملاصدرا، أسفار، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۳۷۷-۳۷۹؛ خمینی، الطلب و الاراده، ۱۴۲۱ق، ص۸۲.</ref>
 
[[سید محمدحسین حسینی تهرانی|سید محمد حسین حسینی تهرانی]] در کتاب توحید علمی و عینی بر این باور است که اختيار بنده در تحت‌ اختیار خدا و مشیّت‌ قاهرۀ اوست‌، یعنی انسان‌ اختيار دارد، و اختيار او عين‌ اختيار خداست‌. از طرفی اصل‌ اختیار او نفی و انكار نشده‌ است‌، تا جبر لازم‌ گردد؛ و از طرفی دیگر در اختيار خود استقلال‌  ندارد كه‌ تفويض‌ شکل بگیرد. وی در جمع‌بندی مسأله تأکید کرده که حلّ معنای بین‌ الامرین‌، فقط‌ منوط‌ به‌ مذهب‌ اهل [[توحید]] و [[عرفان نظری|عرفان(عرفاء)]] است‌ كه‌ نسبت‌ِ موجودات‌ با اصل‌ وجود حقِّ متعال‌ را فقط نسبت رَبْط‌ و اتّصال‌ می‌دانند؛ و موجودات معانی حرفيّه‌ و غیرمستقلی هستند كه‌ شائبه‌ استقلال‌ و خودنمائی ندارند و وجود انسان و بقیّه موجودات‌، همان وجودِ مطلق‌ و عامّ و فراگیرِ خداست‌.<ref>حسینی طهرانی، توحید علمی و عینی، ص۲۶۷-۲۷۶.</ref>


==جستارهای وابسته==
==جستارهای وابسته==
خط ۸۵: خط ۷۷:
* اصفهانی، محمود، ''تسدید القواعد فی شرح تجرید العقائد''، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتب حکمت خطی، ش۱۶۶.
* اصفهانی، محمود، ''تسدید القواعد فی شرح تجرید العقائد''، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتب حکمت خطی، ش۱۶۶.
* الهی قمشه‌ای، مهدی، حکمت الهی خاص و عام، تهران، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش.
* الهی قمشه‌ای، مهدی، حکمت الهی خاص و عام، تهران، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش.
* انصاری، مهدی و امامی‌نیا، محمدرضا، «[https://ensani.ir/file/download/article/1572672989-9445-56-8.pdf حقیقت اراده انسان و تعلق آن به افعالش از منظر فخررازی و ملاصدرا]»، فصلنامه اندیشه نوین دینی، شماره ۵۶، بهار ۱۳۹۸ش.
* بغدادی، عبدالقاهر، ''اصول الدین''، بیروت، دارالفکر.
* بغدادی، عبدالقاهر، ''اصول الدین''، بیروت، دارالفکر.
* بیاضی حنفی، کمال الدین احمد، ''اشارات المرام من عبارات الامام''، به تحقیق و تعلیق یوسف عبدالرزاق، مصر، شرکت المصطفی البانی، ۱۳۶۸ق.
* بیاضی حنفی، کمال الدین احمد، ''اشارات المرام من عبارات الامام''، به تحقیق و تعلیق یوسف عبدالرزاق، مصر، شرکت المصطفی البانی، ۱۳۶۸ق.
Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۴٬۴۷۳

ویرایش