توحید نظری: تفاوت میان نسخه‌ها

'''توحید نظری''' در کنار [[توحید عملی]] از تقسیمات [[توحید]] است. توحید نظری در عرصه باور و اعتقاد معنا دارد و به رفتارهای انسانی ارتباط مستقیم ندارد. این شاخه از توحید شامل توحید ذاتی، صفاتی و توحید افعالی است. در مقابل توحید نظری شرک نظری است که عبارت شامل شرک در ذات و شرک در خالقیت و فاعلیت الهی می‌شود. توحید نظری را پایه و اساس توحید عملی معرفی کرده‌اند.  

در مقابل توحید نظری، شرک نظری است که بالاترین مرتبه آن شرک جلی و باور به وجود خدایی دیگر در کنار الله یا دخالت مستقل نیروهای دیگر در اداره جهان است. تقسیم توحید به نظری و عملی را جزو تقسیم‌بندی‌های متأخر دانسته‌اند که مرتضی مطهری (درگذشت: ۱۳۵۸ش) آن را ابداع کرده است.  

بر اساس تقسیم بندی الاهی دانان شیعه از جمله [[مرتضی مطهری|مطهری]] و [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]]، در اسلام، [[توحید]] به دو شاخه اصلی نظری و عملی تقسیم می‌شود.<ref>مطهری، آشنایی با قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۳۱؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۳ش، ص۲۰۱.</ref>  

همه اقسام توحید نظری مربوط به دانستن، اعتقاد پیداکردن، فکرکردن، نظر و از نوع باورداشتن هستند.<ref>مطهری، خدا در زندگی انسان، ۱۳۹۳ش، ص۱۳-۱۴؛ خرازی، بدایة المعارف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۴.</ref> به همین جهت [[سید محمدحسین فضل‌الله|فضل‌الله]] مفسر شیعه از تعبیر توحید فکری، عقیدتی در مقابل توحید عملی استفاده کرده است.<ref>فضل‌الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۵۴.</ref>

بر اساس یک پژوهش در آثار کلامی، علمای امامیه تا پیش از سده دوازهم قمری به مراتب توحید عملی اشاره‌ای نکرده‌اند و همواره درباره مراتب توحید نظری بحث کرده‌اند. و نخستین بار [[سید عبدالله شبر]] (درگذشته ۱۲۴۲ق) در کتاب حق الیقین خود مراتبی از توحید عملی را ذکر کرده است.<ref>حق‌گو، «بازپژوهی معیارها و فواید تقسیم توحید به نظری و عملی»، ص۶۳.</ref>  

توحید نظری مربوط به عالم شناخت و اندیشه است، یعنی خدا را به یگانگی شناختن، و [[توحید عملی]] یعنی خود را در عمل، یگانه و یک‌جهت و در جهت ذاتِ یگانه ساختن. به عبارت دیگر توحید نظری یعنی شناخت یگانه‌بودن خدا، و توحید عملی یعنی یگانه‌شدن انسان.<ref>مطهری، آشنایی با قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۳۱.</ref> به گفته جوادی آملی توحید عملی مهم تر از توحید نظری است و در همه شئون زندگی بشر جاری است و هر کسی شب و روز با آن سر و کار دارد.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۳ش، ص۲۰۱.</ref>

توحید عملی لازمه توحید نظری است و توحید نظری، توحید عملی را در پی خود می‌آورد.<ref>مطهری، خدا در زندگی انسان، ۱۳۹۳ش، ص۱۵-۱۷.</ref> جوادی آملی تصریح می کند که این دو توحید مثل دو بال برای سلوک معنوی انسان هستند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۳ش، ص۵۱۱.</ref> به تصریح خرازی توحید ذاتی مستلزم توحید افعالی و توحید افعالی مستلزم توحید عبادی است که همان توحید عملی است.<ref>خرازی، بدایة المعارف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۷.</ref>

عالمانی که تقسیم توحید به نظری و عملی را بیان کرده‌اند، سه قسم از اقسام توحید را مصداق توحید نظری دانسته‌اند: یعنی شناختن خدا به یگانگی در ذات که  همان [[توحید ذاتی]] است، باور به یگانگی ذات و صفات خداوند که به آن [[توحید صفاتی]] گفته می‌شود، و باور به یگانگی خداوند در فاعلیتش که [[توحید افعالی]] است.<ref>مطهری، جهان‌بینی توحیدی، ۱۳۸۹ش، ص۴۱؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۳ش، ص۲۰۱؛ خرازی، بدایة المعارف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۳-۵۴.</ref> بر همین اساس مطهری آیات ابتدایی [[سوره فاتحه|سوره حمد]] تا [[ایاک نعبد و ایاک نستعین|آیه ایاک نعبد]] را مربوط به توحید نظری و آیات بعدی را بیان توحید عملی دانسته است.<ref>مطهری، آشنایی با قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۳۱.</ref>

شرک نظری در مقابل توحید نظری قرار دارد<ref>مطهری، جهان‌بینی توحیدی، ۱۳۸۹ش، ص۶۵.</ref> و مشرک کسی است که هر یک از مراتب توحید نظری مثل توحید ذاتی یا صفاتی یا افعالی را قبول نداشته باشد. مثل کسی که قائل به دو واجب الوجود باشد<ref>مطهری، جامعه و تاریخ در قرآن، ۱۳۹۶ش، ص۲۳۲.</ref> یا کسی که معتقد باشد خداوند جهان را آفریده است ولی در اداره آن نقشی ندارد و مخلوقات هستند که جهان را می‌گردانند.<ref>مطهری، جامعه و تاریخ در قرآن، ۱۳۹۶ش، ص۲۳۳.</ref> مراتب شرک نظری را در قالب شرک ذاتی،<ref>مطهری، جهان‌بینی توحیدی، ۱۳۸۹ش، ص۵۹.</ref> شرک در خالقیت،<ref>مطهری، جهان‌بینی توحیدی، ۱۳۸۹ش، ص۶۴.</ref> و شرک صفاتی<ref>مطهری، جهان‌بینی توحیدی، ۱۳۸۹ش، ص۶۴.</ref> دسته‌بندی کرده‌اند.