رحلت پیامبر(ص): تفاوت میان نسخه‌ها

[[File:عزاداری رحلت پیامبر در حرم امام علی.jpg|thumb|مراسم عزاداری رحلت پیامبر در [[حرم امام علی(ع)|حرم امام علی]] ([[۲۸ صفر]] [[سال ۱۴۴۵ هجری قمری|۱۴۴۵ق]])<ref>[https://india.shafaqna.com/EN/photos-mourning-of-imam-alis-as-shrine-servants-on-the-occasion-of-28th-of-safar <nowiki>«[Photos] Mourning of Imam Ali’s (AS) shrine servants on the occasion of 28th of Safar»</nowiki>]، خبرگزاری شفقنا.</ref>]]

این رویداد تأثیر آشکار و مهمی در سرنوشت [[مسلمان|مسلمانان]] داشت.<ref>ر.ک: شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> بلافاصله پس از رحلت پیامبر، گروهی از بزرگان [[مهاجرین|مهاجر]] و [[انصار]] در [[سقیفه بنی‌ساعده]] جمع شدند و [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] را به عنوان خلیفه انتخاب کردند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۲۰۱-۲۰۳.</ref> همچنین طرفداران خلیفه برای [[بیعت علی(ع)|بیعت گرفتن از علی]] به [[خانه حضرت فاطمه(س)|خانه فاطمه دختر پیامبر]] حمله کردند.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.</ref> در این [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|هجوم]] به [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه]] جراحاتی وارد شد<ref>مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۱۴۶.</ref> که به اعتقاد شیعیان به [[شهادت حضرت فاطمه(س)|شهادت او]] انجامید.<ref>مهدی، الهجوم، ۱۴۲۵ق، ص۲۲۱-۳۵۶.</ref> به باور شیعیان پس از رحلت پیامبر، سفارش‌‌های پیامبر در مورد جانشینی [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] به جای وی اجرا نگردید<ref>ر.ک: شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> واختلاف بر سر جانشینی او به نزاعی عمیق در جامعه اسلامی بدل شد و زمینه‌ساز ایجاد دو مذهب بزرگ شیعه و اهل‌سنت گردید.<ref>نگاه کنید به طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۲۸.</ref>  

ماجرای لَدود که برخی آن را [[حدیث موضوع|ساختگی]]<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۲؛ نجمی، «داستانی دروغین درباره پیامبر اعظم(ص)»، ص۱۲۰.</ref> و برخی خرافی<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۲، ص۱۳۰.</ref> دانسته‌اند نیز از حوادث روزهای بیماری پیامبر اسلام است. در [[صحیح البخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] و طبقات ابن‌سعد از [[عایشه]] نقل شده که در روزهای آخر عمر پیامبر که او از شدت بیماری از حال می‌رفت، لَدود (دارویی تلخ برای بیماران سینه‌پهلو) به دهان پیامبر ریختند، ولی پیامبر در آن حال اشاره کرد که این کار را نکنند. وقتی پیامبر حالش بهتر شد دستور داد به جز عمویش [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]]، از آن دارو به دهان همه افراد حاضر در جلسه ریخته شود.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۴، حدیث ۴۴۵۸ و ج۷، ص۱۲۷، حدیث ۵۷۱۲؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۸۱.</ref> [[محمدصادق نجمی|نجمی]] پژوهش‌گر شیعه احتمال داده است که جاعلان این حدیث به‌دنبال تأییدی برای اقدام [[عمر بن خطاب]] در [[ماجرای دوات و قلم]] بوده‌اند که پیامبر را به هذیان‌گویی متهم کرد.<ref>نجمی، «داستانی دروغین درباره پیامبر اعظم(ص)»، ص۱۲۰؛ نجمی، أضواء على الصحيحين، مؤسسة المعارف الاسلامية، ص۲۶۴ .</ref>

ابن‌سعد نقل کرده که بعد از رحلت رسول خدا(ص) مردم، بسیار اندوهگین بودند.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۸.</ref> دخترش [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه(س)]] پیوسته اشک می‌ریخت و نوای «یا اَبَتاه!» سر می‌داد و پس از رحلت پیامبر کسی او را خندان ندید.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۷-۲۳۸.</ref> در [[نهج البلاغه]] از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نقل شده است که  با رحلت رسول خدا(ص) در و دیوار شیون می کردند و من متصدّى غسل آن حضرت بودم و [[فرشته|فرشتگان]] مرا يارى مى‌كردند و بر او نماز می‌گزاردند و گوش من از صداى آهسته آنان كه بر آن حضرت نماز مى‌خواندند خالى نمى‌شد.<ref>سید رضی، نهج البلاغة(صبحی صالح)، ۱۴۱۴ق، ص۳۱۱، خطبهٔ ۱۹۷؛ مکارم شیرازی، نهج البلاغه با ترجمه فارسى روان، ۱۳۸۴ش، ص۴۸۵. .</ref>

به گزارش منابع تاریخی، پیامبر(ص) در آغوش علی(ع) از دنیا رفت<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۰۱.</ref> و وی پیامبر را با کمک [[فضل بن عباس بن عبدالمطلب|فضل بن عباس]]، [[اسامة بن زید]] و افراد دیگر، از روی پیراهن [[غسل میت|غسل]] داده و [[کفن]] کردند.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۱۲و۲۱۴؛ ابن‌هشام، السیرة النبویة، دارالمعرفة، ج۲، ص۶۶۲-۲۶۳.</ref> به پیشنهاد على(ع)<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۸.</ref> مردم دسته‌دسته وارد خانه پیامبر شده و بدون آنكه به كسى اقتدا كنند بر پیامبر [[نماز میت|نماز]] گزاردند و این برنامه تا روز بعد ادامه داشت.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۲۰؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۱۴.</ref> بنابر آنچه در برخی روایات نقل شده برای مکان دفن پیامبر پیشنهادات متعددی وجود داشت ولی با تأکید علی بر این‌که خدا جان پیامبران را در پاک‌ترین مکان‌ها می‌گیرد، همه پذیرفتند و پیکر پیامبر در همان مکان رحلت (منزلش و محل زندگی عایشه) [[دفن]] شد.<ref>اِربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۱۹.</ref> [[قبر]] را [[ابوعبیده جراح|ابوعُبیده جَرّاح]] و [[ابوطلحه انصاری|زید بن سهل]] آماده کردند<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۲، ص۲۶۳.</ref> و علی(ع) با کمک فضل و اسامه بدن پیامبر را به خاک سپرد.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۲۹.</ref>

حق جانشینی پیامبر و ریاست بر حکومت مسلمانان پس از درگذشت او یکی از مهم‌ترین مسائل و عامل اصلی تفرقه بین مسلمانان بوده است.<ref>مادلونگ، جانشینی حضرت محمد(ص)، ۱۳۷۷ش، ص۱۳.</ref> بر همین اساس رخدادهای پیش از درگذشت پیامبر اسلام و اندکی پس از آن، از حساس‌ترین وقایع و آکنده از سیاست پنهان‌کاری و پیچیدگی توصیف شده است.<ref>غلامی، پس از غروب، ۱۳۸۸ش، ص۲۱.</ref> بر اساس تحلیل منابع شیعه، پیامبر برای تثبیت جانشینی علی پس از [[واقعه غدیر|اعلام در غدیر]]، تلاش کرد مخالفان بالقوه خلافت علی را با عضویت در [[سپاه اسامه]] از مدینه دور کند،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۰.</ref> و [[ماجرای دوات و قلم|وصیت‌نامه‌ای]] درباره بعد از خودش بنویسد،<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۹، حدیث ۴۴۳۲.</ref> چندین بار بر [[حدیث ثقلین]] تأکید کرد<ref>شیخ مفید، الأمالی‏، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۵؛ ابن‌حجر هیثمی، الصواعق المحرقه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۳۸ و ۴۴۰.</ref> وصی پس از خود را معرفی نمود،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۲۲۴؛ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۹.</ref> و مانع اقامه جماعت توسط ابوبکر شد.<ref>جعفریان، سیره رسول‌ خدا، ۱۳۸۳ش، ص۶۷۹؛ كتاب سليم بن قيس، تحقیق محمدباقر انصاری زنجانی،ص۴۲۰</ref>

بر اساس گزارش‌های تاریخی، رویکرد صحابه به مسئله جانشینی پس از پیامبر بر دو گونه بوده است: گروهی از صحابه گفتند پیامبر کسی را تعیین نکرده و در سقیفه‌ بنی‌ساعده گرد هم آمده و ابوبکر را به خلافت برگزیدند،<ref>ابن‌قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۲؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، دار صادر، ج۲، ص۳۲۷.</ref> و گروه دیگر که بیشترشان از [[بنی‌هاشم]] بودند بر اساس سخنان پیامبر معتقد بودند پیامبر علی را برای پس از خود تعیین کرده است و به همین دلیل تا مدتی با ابوبکر بیعت نکردند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۴؛ عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.</ref> اختلافات این دو گروه منجر به درگیری در مدینه و [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|حمله به خانه علی]] شد.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۴؛ عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.</ref> بنابر برخی گزارش‌ها علی تا بعد از [[شهادت حضرت فاطمه(س)|شهادت فاطمه]] با ابوبکر بیعت نکرد.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.</ref> بنابر [[کتاب سلیم بن قیس هلالی|کتاب سلیم بن قیس]] و منابع دیگر، عده‌ای در زمان حیات پیامبر برای تعیین تکلیف جانشینی او هم‌پیمان شدند که این رویداد در منابع مذکور [[صحیفه ملعونه]] خوانده شده است.<ref>سلیم بن قیس، اسرار آل محمد(ص)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۲؛ قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۵۶؛ سید ابن طاووس، طرف من الأنباء والمناقب، نشر تاسوعا، ص۵۶۴؛ شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۳۲.</ref>

*وفاة رسول الله(ص) و موضع قبره، به قلم نبیل الحسنی، در این اثر به چگونگی وفات پیامبر(ص)، مکان دفن ایشان و اختلافات به‌وجود‌آمده بین اصحاب در این‌باره اشاره نموده است.<ref>[https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=15681&lang=fa «وفاة رسول الله (ص) و موضع قبره»]، بازار کتاب قائمیه.</ref>

*تاری جلیل، «تاملى در تاریخ وفات پیامبر(ص)»، در مجله تاریخ اسلام، شماره ۵، بهار ۱۳۸۰ش.

* عسکری، سید مرتضی، سقیفه: بررسی نحوه‌‌ شکل‌گیری حکومت پس از رحلت پیامبر، به کوشش: مهدی دشتی، دانشکده اصول الدین، قم، ۱۳۸۷ش.

* [https://india.shafaqna.com/EN/photos-mourning-of-imam-alis-as-shrine-servants-on-the-occasion-of-28th-of-safar <nowiki>«[Photos] Mourning of Imam Ali’s (AS) shrine servants on the occasion of 28th of Safar»</nowiki>]، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۱۴ سپتامبر ۲۰۲۳م، تاریخ بازدید: ۲۲ ژوئن ۲۰۲۴م.