آیه حکومت مستضعفین: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه حکومت مستضعفین را یک قانون کلی و مستمر در طول تاریخ دانسته‌اند و داستان بنی‌اسرائیل و فرعون و همچنین حکومت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] و غلبه او بر [[کفر|کافران]]، از مصادیق این قانون کلی در تاریخ قلمداد شده است. عالمان و مفسران [[شیعه]] با تکیه بر روایات مصداق نهایی آیه را حکومت حضرت مهدی(عج) در [[آخرالزمان]] دانسته‌اند.

آیه پنجم [[سوره قصص]]، آیه حکومت مستضعفین نامیده شده است. [[خدا]] در این [[آیه]] از برتری اراده و مشیت خود و همچنین منت نهادن بر مستضعفان سخن گفته و آنها را پیشوا و وارثان زمین و جانشینان حکومت جباران معرفی می‌کند و حکومت نهایی را از آن مستضعفان دانسته است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۱۶-۲۱.</ref> برخی معتقدند که این اراده خداوند حتما به وقوع خواهد پیوست<ref> فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۴، ص۵۷۹.</ref> و هیچ مانعی نمی‌تواند سد راه آن شود.<ref> قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۱۷.</ref>

{{جعبه گفتگوی آیه|قصص|۵}}

[[File:آیه حکومت مستضعفین بر سردر ورودی حرم امام رضا.jpg|thumb|آیه حکومت مستضعفین بر سردر یکی از ورودی‌های [[حرم امام رضا(ع)|حرم امام رضا]]]]

آیه پنجم سوره قصص درباره داستان [[بنی‌اسرائیل]] و [[فرعون]] است.<ref>شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۱۲۹.</ref> خدا در این آیه با اشاره به اراده فرعون مبنی بر نابودی بنی‌اسرائیل و برقراری حکومت دائمی مستکبران، از اراده خود مبنی بر سپردن حکومت به مستضعفان خبر می‌دهد.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۹-۱۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۱۶.</ref>

منظور از مستضعف در آیه کسانی هستند که از جانب ظالمان به ضعف کشانده شده‌اند؛ ولی خود در این امر نقشی ندارند<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۱۸.</ref> و پیوسته در تلاشند تا از بند ظالمان رها شوند.<ref> صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۲۲، ص۲۹۶-۲۹۷.</ref> دلیل موفقیت بنی‌اسرائیل و تبدیل آنان به وارثان حکومت فرعونیان، بسیج نیروها و انتخاب رهبری [[حضرت موسی(ع)]] دانسته شده است.<ref> مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۱۹.</ref>

برخی از مفسران ظاهر [[آیه]] را در مورد تقابل [[حضرت موسی(ع)]] و [[فرعون]] می‌دانند؛ اما باطن آن را در مورد [[اهل‌البیت(ع)|اهل‌بیت پیامبر(ص)]] و دشمنانشان دانسته‌اند؛<ref>حسینی استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة، ۱۴۰۹ق، ص۴۰۷؛ بروجردی، تفسیر جامع، تهران، ج۵، ص۱۵۱.</ref> به عبارتی دیگر مخاطب آیه پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) دانسته شده و خداوند در این آیه برای تحقق وعده الهی، حضرت موسی و [[بنی‌اسرائیل]] را به‌عنوان مثال ذکر کرده<ref>قمی مشهدی، کنز الدقائق، ۱۳۶۸ش، ج۱۰، ص۳۰.</ref> و فرعونیان را کنایه از کسانی دانسته که حق اهل‌بیت را غصب نموده‌اند.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۳۴.</ref>

برخی از مفسران [[شیعه]]، برداشت ظاهری عده‌ای از مفسران [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] که نزول آیه را تنها درباره حضرت موسی(ع)، فرعون و حکومت بنی‌اسرائیل می‌دانند، به دلایل مختلفی رد کرده و این نظر را مخالف [[نص]] و ظاهر آیه دانسته‌اند؛ زیرا منظور از حکومت در آیه، حکومت بر تمام زمین است و در هیچ زمانی بنی‌اسرائیل بر کل زمین حکومت نکرده‌اند.<ref>بروجردی، تفسیر جامع، تهران، ج۵، ص۱۵۱-۱۵۲.</ref>

در تفسیر آیه حکومت مستضعفان، [[حدیث|روایات]] فراوانی از [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] نقل شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰؛ فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۳۱۴-۳۱۶.</ref> در برخی روایات مستضعفان مورد نظر آیه، [[بنی‌هاشم]]،<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۵۹.</ref> ائمه(ع)<ref>شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۴۷۹؛ ابن حیون، شرح الأخبار، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۴۴؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۵۷؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰.</ref> یا [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل‌بیت پیامبر(ص)]]<ref>صادقی، تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۲۲، ص۲۹۴.</ref> و پیروانشان<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۱۸۴؛ شیخ حر عاملی، إثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۵، ص۱۲۲.</ref> و آخرین آنها [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(عج)]] دانسته شده است؛<ref> صادقی، تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۲۲، ص۲۹۵.</ref> همانطور که در روایاتی دیگر، به نام برخی از ائمه اشاره شده و [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]]<ref>شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۷۹؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۶۰.</ref> و حتی [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۷۵؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰.</ref> را مصداق مستضعف در آیه قلمداد کرده و در مقابل، دشمنان آنها را به منزله [[فرعون]] و پیروانشان معرفی کرده‌اند.<ref>خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۴۲۱؛ طبرسی، مشکاة الأنوار، ۱۳۸۵ق، ص۹۵؛ حسینی استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة، ۱۴۰۹ق، ص۴۰۷.</ref> در روایتی پیامبر(ص) با اشاره به مظلومیت خاندانش یعنی امام علی(ع)، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]]، امام حسن(ع) امام حسین(ع) و نه نفر از فرزندان امام حسین(ع)، تأویل آیه را در مورد خود و اهل‌بیتش دانسته است.<ref>خصیبی، الهدایه الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۶؛ جوهری بصری، مقتضب الأثر، قم، ص۸.</ref>

امام علی(ع) در تمثیلی که در [[نهج البلاغه]] نیز ذکر شده، دنیا را پس از چموشی و سرکشی از آنِ اهل‌بیت(ع) معرفی می‌کند، همانند شتری که از دادن شیر به صاحب خود خودداری می‌کند تا شیرش را برای فرزندش نگه دارد. امام در ادامه به این آیه اشاره می‌کند.<ref>شریف الرضی، نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، ص۵۰۶؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۵۶.</ref> در روایتی آمده است که [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(عج)]] نیز در زمان کودکی در روز هفتم ولادت وقتی با امر پدرش زبان به سخن گشود و شهادت به توحید داد و بر پیامبر و پدرانش درود فرستاد آنگاه این آیه را تلاوت کرد. <ref>خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۳۵۶؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۵۹؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۲۵.</ref>

{{اصلی|سنت الهی}}

به گفته [[محمد صادقی تهرانی |صادقی تهرانی]] و [[ناصر مکارم شیرازی| مکارم شیرازی]] از مفسران شیعه قرن چهاردهم، این [[آیه]] به صورت یک قانون کلی و مستمر در طول تاریخ و برای همه زمان‌ها و همه اقوام و جمعیت‌ها است؛<ref> صادقی، تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۲۲، ص۲۹۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۲۱.</ref> بنابراین بشارتی برای تمامی انسان‌های آزاده در مورد پیروزی حق بر باطل و [[ایمان]] بر [[کفر]] دانسته شده است.<ref> مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۱۷.</ref>

[[پرونده:Aye hokumate mostazafin.jpeg|300px|بندانگشتی|قطعه خوشنویسی از آیه حکومت مستضعفین اثر غلامحسین امیرخانی]]

برخی این آیه را در مورد [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(عج)]]<ref>حسینی شیرازی، تبیین القرآن، ۱۴۲۳ق، ص۳۹۷.</ref> و حتی از آیات اختصاصی ظهور امام عصر در [[آخرالزمان]] دانسته‌اند.<ref> شیبانی، نهج البیان، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۱۴۴.</ref> چنانکه [[شیخ طوسی]] با تکیه بر نظرات برخی از علمای [[شیعه]]، این آیه را در مورد حکومت حضرت مهدی دانسته که [[خدا|خداوند]] او را حاکم در زمین و وارث حکومت جباران خواهد کرد.<ref> شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۱۲۹.</ref>

برخی از مفسران نیز با تکیه بر [[حدیث|روایات]] اهل‌بیت(ع) نمونه کامل‌تر و گسترده‌تر مشیت الهی را ظهور حکومت حضرت مهدی(عج) در تمام کره زمین دانسته و این آیه را از جمله آیات واضح و روشن در ظهور چنین حکومتی می‌دانند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۱۷؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۱۷.</ref> در برخی از روایات، مصداق نهایی حکومت مستضعفان را حکومت حضرت مهدی(عج) عنوان کرده‌اند که بعد از زحمات و تحمل فشارهای گوناگون به قدرت رسیده و دشمنان را ذلیل و خوار می‌کنند.<ref> شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۱۸۴؛ شیخ حر عاملی، إثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۵، ص۱۲۲.</ref>

برخی از مفسران [[شیعه]] معتقدند دلیل نزول آیه حکومت مستضعفین، تسلی دادن به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در مورد ظلم و ستمی است که بعد از او به [[اهل‌البیت علیهم‌السلام| اهل‌بیتش]] صورت می‌گیرد و [[خدا|خداوند]] آنها را پس از تحمل تمام سختی‌ها، حاکم و [[خلیفه]] بر روی زمین خواهد کرد<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۳۴.</ref> و حتی عده‌ای با اختصاص پیشوایی به [[امامان شیعه|ائمه(ع)]]، قائل به [[رجعت]] ایشان به دنیا به همراه دشمنانشان شده و این موضوع زمینه را برای انتقام فراهم می‌کند.<ref> قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۳۴.</ref>

{{پانوشت}}

{{منابع}}

* ابن حیون، نعمان بن محمد، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار(ع)، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق.