معجزه: تفاوت میان نسخه‌ها

تفاوت معجزه با ارهاص در این است که کار خارق العاده قبل از مبعوث شدن را ارهاص می‌گویند. تفاوت معجزه با کرامت در این است که کرامت همراه با ادعای نبوت نیست. تفاوت معجزه با سحر و امثال آن (جادو و شعبده بازی) در سه خصوصیت است. منشا معجزه الهی است اما سحر با تمرین به دست می‌آید و هدفی دنیایی را دنبال می‌کند و قابل شکست خوردن می‌باشد.

در قرآن، معجزات بسیاری از [[پیامبران]] نقل شده که هر یک از آنها متناسب با زمانه ظهور آن پیامبر بوده و برخی از آنها حسی و برخی عقلی می‌باشند. مشهورترین معجزات پیامبران عبارتند از: [[ناقه صالح]]، زنده کردن مردگان توسط [[حضرت عیسی]]، تبدیل [[عصای موسی]] به اژدها، [[ید بیضا|ید بیضاء]]، [[سرد شدن آتش بر ابراهیم|زنده ماندن ابراهیم(ع) در آتش]] و [[قرآن کریم]].

معجزه کاری است که دیگران را عاجز می‌کند.<ref>تهانوی، موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ۱۹۹۶م، ج۲، ص۱۵۷۵.</ref> در اصطلاح دینی و [[کلام|کلامی]]، امر خارق‌العاده‌ای است{{یاد|همچون زنده کردن مردگان توسط [[حضرت عیسی(ع)]]<ref>سوره آل عمران، آیه۴۹.</ref> یا سرد شدن آتش بر [[حضرت ابراهیم(ع)]].<ref>سوره انبیاء، آیه۶۹.</ref>}} که همراه با ادعای [[نبوت]] و [[تحدی|تحدی(مبارزطلبی)]]، در راستای ادعای نبوت<ref>جمعی از نویسندگان، اندیشه اسلامی (۲)، ۱۴۰۱ش، ص۷۱.</ref> توسط [[پیامبران]] انجام می‌شود و کسی توان مقابله با آن را ندارد.<ref>مفید، النکت الاعتقادیه، ۱۴۱۳ق، ص۳۵؛ جرجانی، التعریفات، ۱۴۱۲ق، ص۹۶.</ref>  

معجزه در تعریفی عام‌تر، امر خارق‌العاده‌ای دانسته شده که به عنایت و اذن خاص الهی صورت می‌گیرد و هدف از آن اثبات منصب و مقامی الهی و مقدس همچون نبوت و [[امامت]] است. از این منظر، کارهای خارق‌العاده امامان به منظور اثبات امامت، معجزه نامیده می‌شوند.<ref>سید مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۲؛ مفید، النکت الاعتقادیه، ۱۴۱۳ق، ص۴۴؛ خویی، البیان فی تفسیر القرآن، منشورات انوار الهدی، ص۳۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۲۲۲؛ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی، ۱۳۸۵ش، ص۴۰-۴۱.</ref>  

ارهاص، وقوع کارهای خارق العاده پیش از مبعوث شدن به پیامبری به منظور زمینه‌سازی برای اعلام نبوت است.<ref>فیاض لاهیجی، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، ۱۳۷۲ش، ص۹۴؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۱. </ref> اما معجزه همراه با [[تحدی]] و ادعای نبوت است.<ref>تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۱.</ref>

کرامت در ماهیت تفاوتی با معجزه ندارد و تنها تفاوت آنها در بدون ادعای [[نبوت]] بودن کرامت است در حالی که یکی از شروط معجزه، انجام کار خارق‌العاده به منظور اثبات نبوت (یا هر مقام و منصب الهی) است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۴۵؛ خویی، البیان فی تفسیر القرآن، منشورات انوار الهدی، ص۳۳؛ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی، ۱۳۸۵ش، ص۴۰-۴۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۲۲۲؛ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۱۵۶۹؛ جرجانی، التعریفات، ۱۴۱۲ق، ص۷۹.</ref>

*کارهای نوابغ همیشه در محدوده معینی است؛ یکی در ادبیات نابغه است، دیگری در هنر، و سوّمی در ریاضیات، و چهارمی در صنعت، ولی اعجاز انبیاء هیچ گونه محدودیتی ندارد.

*نوابغ معمولا با تعلیم و تربیت، استعدادهای درونی خود را شکوفا می‌سازند و بدون تحصیل علم و تمرین مستمر، قادر بر انجام کاری نیستند؛ ولی این مسأله در مورد انبیاء صادق نیست.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۷، ص۲۸۱.</ref>

واژه معجزه و مشتقات آن، ۲۶بار در قرآن به معنای عجز و ناتوانی<ref>مثلا سوره توبه، آیه۲؛ سوره جن، آیه۱۲.</ref> به کار رفته اما هیچ یک از آنها به معنای اصطلاحی معجزه نیست. در قرآن برای اشاره به معنای اصطلاحی معجزه، از واژگان «بینه»(دلیل روشن)،<ref>سوره اعراف، آیه۷۳؛ سوره حدید، آیه۲۵؛ سوره فاطر، آیه۲۵.</ref> «آیه»(نشانه روشن)،<ref>سوره غافر، آیه۷۸.</ref> «برهان»(دلیل واضح)،<ref>سوره نساء، آیه ۱۷۴؛ سوره قصص، آیه۳۲.</ref> «سلطان»(دلیل قاطع)<ref>سوره ابراهیم، آیه۱۱؛ سوره دخان، آیه۱۹.</ref>، «بصیرت»<ref>سوره انعام، آیه۱۰۴.</ref> و «عَجَب»(شگفت‌انگیز)،<ref>سوره جن، آیه۱؛ سوره کهف، آیه۹.</ref> استفاده شده است.<ref>ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی، ۱۳۸۵ش، ص۳۹-۴۰؛ قدردان قراملکی، معجزه در قلمرو عقل و قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۳۵-۳۹.</ref>

معجزه چند شرط دارد که در منابع کلامی به آنها اشاره شده است:  

*خارق العاده یعنی برخلاف طبیعت و عادت باشد.

*همراه با ادعای [[نبوت]] (یا هر منصبی الهی دیگر همچون امامت) باشد؛ ازاین‌رو، به سایر کارهای خارق‌العاده‌ [[پیامبران]] و [[امامان شیعه|امامان]] که همراه با ادعای نبوت یا امامت نیست، معجزه نمی‌گویند.

*کسی قادر به معارضه با او نباشد؛ خواه از ابتدا سکوت کرده و به عجز خود اعتراف کند، خواه تلاش کرده اما در این مبارزه شکست بخورد.<ref>نگاه کنید به: مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۱۲۶-۱۲۹؛ قدردان قراملکی، معجزه در قلمرو عقل و قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۵۲-۵۶.</ref> [[خواجه نصیرالدین طوسی|محقق طوسی]] در [[تجرید الاعتقاد (کتاب)|تجرید الاعتقاد]] در تعریف معجزه می‌گوید: معجزه، محقق نمودن و عملى کردن چیزى است که تحقّق آن، یک امر عادى نیست و یا سلب و نفى چیزى است كه عادى بوده است، و عملى صورت بپذیرد که خارق العاده باشد، ضمن آن‏که آن عمل باید مطابق با همان ادعاى اولیه مدعی پیامبری نیز باشد.{{یاد| «ثبوت ما ليس بمعتاد[ أو نفي ما هو معتاد]، مع خرق العادة و مطابقة الدّعوى.» }}<ref>الطوسی، تجريد الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۲۱۴.</ref>

*'''معجزه عقلی''' معجزه‌ای است که با حواس ظاهری قابل‌درک نباشد و به بصیرت، بررسی و کاوش نیاز داشته باشد. این ویژگی در معجزه‌های کلامی، همانند [[قرآن]] وجود دارد.<ref>سعیدی روشن، معجزه شناسی، ۱۳۷۹ش، ص۱۰۴.</ref>

هدف از ارائه معجزه را اثبات نبوت (یا امامت) دانسته‌اند تا از این طریق، مردم به آنان ایمان آورده و از تعالیم‌شان پیروی کرده و به سعادت برسند.<ref>سید مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۲؛ مفید، النکت الاعتقادیه، ۱۴۱۳ق، ص۴۴؛ خویی، البیان فی تفسیر القرآن، منشورات انوار الهدی، ص۳۳؛ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی، ۱۳۸۵ش، ص۳۹-۴۱. مصباح یزدی، آموزش عقائد، ۱۳۷۷ش، ص۲۱۹-۲۲۳.</ref>  

برخی براین باورند که معجزه براى این است که ارتباط پیامبران با [[خدا]] و [[عالم غیب|عالم غيب]] معلوم شود و سند [[نبوت]] آنها باشد نه آنكه خداوند به دلخواه مردم هر روز يک نوع معجزه تازه‌‏اى بفرستد زیرا معجزات پى در پى مردم را از ‏فهم دور و نيروى عقل را از آنها می‌گیرد و سنت‏ خدا را در تربیت‏ بشر و تكامل آنها بر اساس اختيار و مجاهده و [[عمل صالح]] باطل می‌کند زیرا اگر بشر سر تسليم و اطاعت داشته باشد با یک معجزه بايد تسلیم شود و اگر سر تسلیم نداشته باشد با معجزات بسیار و متنوع نيز تسليم نشده و آنها را به [[سحر]] و شعبده حمل نموده و براى فرار نفس خود از پيروى پیامبر، هر راه غلط و کجى را طى می‌کند. <ref>حسینی طهرانی، امام شناسی، ج۴، ص۱۸۳.</ref>

مشهور [[کلام اسلامی|متکلمان]]<ref>سید مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۰؛ قاضی عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ۱۹۶۲-۱۹۶۵م، ج۱۵، ص۱۶۸؛ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۸۴؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۶.</ref> بر این باورند که اعطای معجزه به مدعی نبوت، تصدیق عملی ادعای او از جانب خداوند است زیرا هر گاه کسی مدعی نبوت باشد و در مقام احتجاج بگوید «خداوندا اگر من در ادعایم راستگو هستم، مرا از طریق نقض عادت و انجام کار اعجازین، تصدیق نما» و سپس آن کار خارق‌العاده اتفاق بیفتد، می‌توان حکم کرد که عملاً خداوند این شخص را در ادعایش تصدیق کرده است؛ شبیه به پادشاهی که از طریق دادن [[انگشتر]] به فرستاده‌اش، به دیگران می‌فهماند که این شخص حقیقتاً فرستاده او است.<ref>ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی، ۱۳۸۵ش، ص۴۸؛ قدردان قراملکی، معجزه در قلمرو عقل و قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۲۰۵.</ref><ref>طباطبایی،المیزان فی تفسیر القرآن،منشورات اعلمی بیروت، ۱۳۹۳ق، ج۱،ص ۸۶</ref>

معجزه، وقوع رخدادی برخلاف عادت است اما بدون علت نیست؛ علت آن یا طبیعی ناشناخته است یا فراطبیعی یا ترکیبی از هر دو. در معجزه، [[اصل علیت]] و قانون علیت عمومی نقض نمی‌شود بلکه عادت ذهنی ما در پیدایش یک پدیده نقض می‌شود؛ چنانکه در [[عصای موسی(ع)|مار شدن عصای موسی]]، عادت ذهنی ما به تولد مار از طریق فرآیند تدریجی تخم‌گذاری، نقض شده است.<ref> طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۷۵؛ قدردان قراملکی، معجزه در قلمرو عقل و قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۳-۱۷۶؛ مصباح یزدی، آموزش عقائد، ۱۳۷۷ش، ص۲۲۶-۲۲۷.</ref>

[[اشاعره]] به سبب تلقی خاصی که از توحید فاعلی داشته و فقط [[خداوند]] را فاعل حقیقی به حساب می‌آورند، معجزات را فعل خدا می‌دانند نه فعل پیامبران.<ref>رازی، النبوات و ما یتعلق بها، مکتبة الکلیات الأزهریة، ص۱۵۹.</ref> همچنین برخی از متکلمان [[امامیه]] نیز معجزه را فعل خدا می‌دانند چرا که به باور آنها اگر معجزه فعل خدا نباشد، دلالتی ندارد بر این که پیامبر در مدعایش صادق است و خداوند بر او [[وحی]] نازل کرده است<ref>سید مرتضی، الموضح عن جهة إعجاز القرآن، ۱۳۸۳ش، صصص۱۹۹-۲۰۰.</ref>. کسانی که معجزه را فعل خدا (نه پیامبران) می‌دانند، به آیاتی از [[قرآن]] -مثلا آیات ۱۹ تا ۲۳ [[سوره طه]]- استناد می‌کنند که خداوند انجام معجزات را به خودش نسبت داده است.<ref>جواهری، اعجاز و تحدی، ۱۳۹۷ش، ص۱۴۱-۱۴۲.</ref>

اما بسیاری از فلاسفه و بخشی از متکلمان [[امامیه]]، معجزه را فعل مستقیم و بی‌واسطه خداوند نمی‌دانند چرا که به باور آنها هم عقلاً چنین چیزی محال است و هم متون دینی -مثلا آیه۴۹ [[سوره آل عمران]] یا آیه۳۸ [[سوره رعد]]- معجزات را به نفوس قوی انبیاء به اذن الهی نسبت می‌دهند.<ref>صدرالمتالهین، شواهد الربوبیه، ۱۳۶۰ش، ص۳۴۱؛ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۳۸۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۸۰ ؛ جوادی آملی، وحی و رهبری، ۱۳۶۸ش، ص۱۸؛ جواهری، اعجاز و تحدی، ۱۳۹۷ش، ص۱۴۴-۱۴۹</ref>{{یاد|وبالجملة جميع الامور الخارقة للعادة سواء سميت معجزة أو سحرا أو غير ذلك ككرامات الاولياء وسائر الخصال المكتسبة بالارتياضات والمجاهدات جميعها '''مستندة إلى مباد نفسانية''' طباطبایی، المیزان،۱۳۹۳ق،  ج۱، ص۸۰}}

اما برخی از محققان معتقدند که خداوند گاهی معجزات را از طریق اسبابی مستقل از [[پیامبران]] -مثلا از طریق [[ملائکه]] و استفاده از علل طبیعی ناشناخته- بوجود می‌آورد؛ و گاهی آنها را به‌واسطه قدرت و اذنی که به پیامبران می‌دهد، پدید می‌آورد.<ref>جواهری، اعجاز و تحدی، ۱۳۹۷ش، ص۱۵۰-۱۵۱.</ref>

* تهانوی، محمد علی، موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت، مکتبه لبنان ناشرون، چاپ اول، ۱۹۹۶م.

* جرجانی، میر سید شریف، التعریفات، تهران، ناصر خسرو، ۱۴۱۲ق.

* حمصی رازی، سدید الدین، المنقذ من التقلید، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.  

* رازی، فخر الدین، النبوات و ما یتعلق بها، مكتبة الكليات الأزهرية، [بی‌تا].  

* سعیدی روشن، محمدباقر، معجزه شناسی، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* سید مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۱ق.  

* سید مرتضی، الموضح عن جهة إعجاز القرآن‏، انتشارات آستان قدس، ۱۳۸۳ش.  

* طوسی، تجرید الاعتقاد، تهران، مكتب الاعلام الاسلامي‌، تحقیق: محمد جواد حسینی جلالی، چاپ اول ۱۴۰۷ق.

* قاضی عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، قاهره، الدار المصریه، ۱۹۶۲-۱۹۶۵م.  

* قمی، علی بن ابراهیم، تفسر قمی، تحقیق: سید طیب موسوی جزائری، چاپ دارالکتاب، قم، چاپ چهارم، ۱۳۶۷ش.

* مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقائد، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۷۷ش.

* مكارم شيرازى، ناصر، پيام قرآن‏، تهران‏، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۸۶ش.

  | توضیحات =