الصلاة خیر من النوم: تفاوت میان نسخه‌ها

الصلاة خیر من النوم (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۱۷

۳٬۱۶۸ بایت حذف‌شده ، ۲۵ ژوئیه

اصلاح و خلاصه‌سازی متن - ویراستاری

دیداریویکی‌متن

Hasanejraei

Automoderated users، confirmed

۴۴۱

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-'''الصَّلاَةُ خَیْرٌ مِنَ النَّوْمِ''' به‌معنای «نماز بهتر از خواب است»، جمله‌ای است که [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] آن را دو مرتبه در اذان نماز صبح، پس از [[حی علی الفلاح]]، می‌گویند. بیشتر فقهای اهل‌سنت، با استناد به برخی روایات، گفتن این جمله در اذان [[نماز صبح]] را [[مستحب]] دانسته‌اند. در مقابل، فقیهان امامیه [[اجماع]] دارند بر این که گفتن آن در [[اذان]]، [[مباح|جایز]] نیست و اگر به قصد تشریع گفته شود، [[حرام]] است. از نظر آنان هیچ دلیل شرعی بر مشروعیت و جواز گفتن این جمله در اذان وجود ندارد.
+'''الصَّلاَةُ خَیْرٌ مِنَ النَّوْمِ''' به‌معنای «نماز بهتر از خواب است»، جمله‌ای است که [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] آن را دو مرتبه در اذان نماز صبح، پس از [[حی علی الفلاح]]، می‌گویند. بیشتر فقهای اهل‌سنت، با استناد به برخی روایات، گفتن این جمله در اذان [[نماز صبح]] را [[مستحب]] دانسته‌اند. در مقابل، فقیهان امامیه [[اجماع]] دارند بر اینکه گفتن آن در [[اذان]]، [[مباح|جایز]] نیست و اگر به قصد تشریع گفته شود، [[حرام]] است. از نظر آنان هیچ دلیل شرعی بر مشروعیت و جواز گفتن این جمله در اذان وجود ندارد.
-در این که جمله الصلاة خیر من النوم چه زمانی و توسط چه کسی به اذان افزوده شده، نقل‌های مختلفی در منابع روایی اهل‌سنت وارد شده است. در برخی نقل‌ها آمده است که [[بلال حبشی|بلال]] آن را به اذان صبح افزود و از سوی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] پذیرفته شد. در برخی دیگر گفته شده پیامبر(ص) آن را به [[اوس بن معیر بن لوذان جمحی|ابومَحْذوره]] تعلیم داده است. همچنین گفته‌اند نخستین‌بار [[سعد بن عائذ]]، مؤذن [[مسجد قبا]] در عصر پیامبر، در دوره [[خلافت]]، [[عمر بن خطاب]] آن را [[بدعت]] گذاشت. بنا به روایتی که [[مالک بن انس]] در [[الموطأ (کتاب)|الموطأ]] نقل کرده است، این جمله در دوره خلافت عمر بن خطاب و به تأیید او به اذان اضافه شد.
+در اینکه جمله «الصلاة خیر من النوم» چه زمانی و توسط چه کسی به اذان افزوده شده، نقل‌های مختلفی در منابع روایی اهل‌سنت وارد شده است. در برخی نقل‌ها آمده است که [[بلال حبشی|بلال]] آن را به اذان صبح افزود و از سوی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] پذیرفته شد. در برخی دیگر گفته شده که پیامبر(ص) آن را به [[اوس بن معیر بن لوذان جمحی|ابومَحْذوره]] تعلیم داده است. همچنین گفته‌ شده که نخستین‌بار [[سعد بن عائذ]]، مؤذن [[مسجد قبا]] در عصر پیامبر، در دوره [[خلافت]] [[عمر بن خطاب]] آن را [[بدعت]] گذاشت. بنا به روایتی که [[مالک بن انس]] در [[الموطأ (کتاب)|الموطأ]] نقل کرده است، این جمله در دوره خلافت عمر بن خطاب و به تأیید او به اذان اضافه شد.
-به‌گفتن الصلاة خیر من النوم در اذان، تثویب نیز گفته می‌شود. تثویب در لغت به‌معنای بازگشت و در اصطلاح فقها بدین معنا است که وقتی مؤذن با گفتن حی علی الصلاة؛ بشتابید به‌سوی نماز»، مردم را به‌سوی [[نماز]] فرا می‌خواند، پس از تکرار یک فراز دیگر با گفتن «الصلاة خیر من النوم»، دوباره به فراخواندن برای نماز بازگشت می‌کند. البته گفته می‌شود تثویب معنای عام‌تری دارد و برخی به گفتن جمله الصلاةَ، رَحِمَکُمُ اللهُ، الصلاةَ، بین اذان و اقامه و یا به گفتن [[حی علی الصلاة|حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ]] و حَیَّ عَلَی الفَلاح بین اذان و اقامه نماز صبح نیز تثویب گفته‌اند.
+به‌گفتن الصلاة خیر من النوم در اذان، تثویب نیز گفته می‌شود. تثویب در اصطلاح فقها بدین معنا است که وقتی مؤذن با گفتن «حی علی الصلاة؛ بشتابید به‌سوی نماز»، مردم را به‌سوی [[نماز]] فرامی‌خواند، پس از تکرار یک فراز دیگر با گفتن «الصلاة خیر من النوم»، دوباره به فراخواندن برای نماز بازگشت می‌کند. البته گفته می‌شود تثویب معنای عام‌تری دارد و برخی به گفتن جمله الصلاةَ، رَحِمَکُمُ اللهُ، الصلاةَ، بین اذان و اقامه و یا به گفتن [[حی علی الصلاة|حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ]] و حَیَّ عَلَی الفَلاح بین اذان و اقامه نماز صبح نیز تثویب گفته‌اند.
 ==مفهوم‌شناسی و جایگاه==
-الصَّلاَةُ خَیْرٌ مِنَ النَّوْمِ، به‌معنای «نماز بهتر از خواب است»، جمله‌ای است که [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] آن را دو مرتبه در اذان نماز صبح، پس از «حی علی الفلاح»، می‌گویند.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶۰ و ج۱۱، ص۱۷۶؛ سرخسی، المبسوط، دار المعرفة، ج۱، ص۱۳۰.</ref> به‌گفتن این جمله در اذان نماز صبح، تثویب نیز گفته می‌شود.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶۰.</ref> تثویب در لغت به‌معنای بازگشت و در اصطلاح دعوت دوباره برای نماز است؛ بدین بیان که وقتی مؤذن با گفتن «حی علی الصلاة؛ بشتابید به‌سوی نماز»، مردم را به‌سوی نماز فرا می‌خواند، پس از تکرار یک فراز دیگر با گفتن «الصلاة خیر من النوم»، دوباره به فراخواندن برای نماز بازگشت می‌کند.<ref>زبیدی، تاج العروس، ذیل واژه «تثویب».</ref>
+الصَّلاَةُ خَیْرٌ مِنَ النَّوْمِ، به‌معنای «نماز بهتر از خواب است»، جمله‌ای است که [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] آن را دو مرتبه در اذان نماز صبح، پس از «حیّ علی الفلاح»، می‌گویند.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶۰ و ج۱۱، ص۱۷۶؛ سرخسی، المبسوط، دار المعرفة، ج۱، ص۱۳۰.</ref> به‌گفتن این جمله در اذان نماز صبح، تثویب نیز گفته می‌شود.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶۰.</ref> تثویب به‌معنای دعوت دوباره برای نماز است؛ بدین بیان که وقتی مؤذن با گفتن «حی علی الصلاة؛ بشتابید به‌سوی نماز»، مردم را به‌سوی نماز فرا می‌خواند، پس از تکرار یک فراز دیگر با گفتن «الصلاة خیر من النوم»، دوباره به فراخواندن برای نماز بازگشت می‌کند.<ref>زبیدی، تاج العروس، ذیل واژه «تثویب».</ref>
-برخی گفتن جمله «الصلاةَ، رَحِمَکُمُ اللهُ، الصلاةَ» بین اذان و اقامه را که به نوعی دعوت دوباره برای نماز است را از مصادیق تثویب برشمرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه «تثویب».</ref> همچنین گفته می‌شود برخی عالمان حنفی کوفه، گفتن دو مرتبه «حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ» و «حَیَّ عَلَی الفَلاح» بین اذان و اقامه نماز صبح را نوعی دیگر از تثویب دانسته‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶۱.</ref>
+برخی گفتن جمله «الصلاةَ، رَحِمَکُمُ اللهُ، الصلاةَ» بین اذان و اقامه را که به‌نوعی دعوت دوباره برای نماز است، از مصادیق تثویب برشمرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه «تثویب».</ref> همچنین گفته می‌شود که برخی عالمان حنفی کوفه، گفتن دو مرتبه «حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ» و «حَیَّ عَلَی الفَلاح» بین اذان و اقامه نماز صبح را نوعی دیگر از تثویب دانسته‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶۱.</ref>
 از این عنوان در کتاب‌های فقهی در باب نماز بحث شده<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌رشد، بدایة المجتهد، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۸۹؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۷، ص۴۱۸.</ref> و به مباحث کلامی بین شیعه و سنی نیز راه یافته است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، نهج الحق و کشف الصدق، ۱۹۸۲م، ص۳۵۱.</ref>
 ==بدعت‌آمیز بودن الصلاة خیر النوم از دیدگاه امامیه==
-فقهای امامیه [[اجماع]] دارند بر این که گفتن «الصلاة خیر من النوم» در اذان، جایز نیست و گفتن آن به قصد [[تشریع]]، [[بدعت]] و [[حرام]] است.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۲۸۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۹، ص۱۱۳.</ref> آن‌ها بر این باورند که هیچ دلیل شرعی برای اثبات مشروعیت آن وجود ندارد.<ref>سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۴؛ شیخ طوسی، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۲۸۷.</ref> البته روایاتی از امامان معصوم در برخی منابع روایی امامیه نقل شده است که از آن‌ها جواز تثویب در اذان برداشت می‌شود،<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۴۲۷.</ref> اما از آنجا که این روایات [[شاذ]] هستند<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۹۰.</ref> و با دسته‌ای دیگر از روایات که به صراحت، جواز تثویب در اذان را رد کرده‌اند،<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۴۲۶.</ref> تعارض دارند؛ لذا فقیهان از آن‌ها اعراض کرده و بر موارد [[تقیه]] حمل کرده‌اند.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۹۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۹، ص۱۱۶؛ جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۱۱۱.</ref>
+فقهای امامیه [[اجماع]] دارند بر اینکه گفتن «الصلاة خیر من النوم» در اذان جایز نیست و گفتن آن به‌قصد [[تشریع]]، [[بدعت]] و [[حرام]] است.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۲۸۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۹، ص۱۱۳.</ref> آن‌ها بر این باورند که هیچ دلیل شرعی برای اثبات مشروعیت گفتن این جمله وجود ندارد.<ref>سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۴؛ شیخ طوسی، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۲۸۷.</ref> البته روایاتی از امامان معصوم در برخی منابع روایی امامیه نقل شده است که از آن‌ها جواز تثویب در اذان برداشت می‌شود،<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۴۲۷.</ref> اما این روایات [[شاذ]] خوانده شده‌اند<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۹۰.</ref> و با دسته‌ای دیگر از روایات که جواز تثویب در اذان را به‌صراحت رد کرده‌اند،<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۴۲۶.</ref> تعارض دارند؛ لذا فقیهان از آن‌ها اعراض کرده و بر موارد [[تقیه]] حمل کرده‌اند.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۹۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۹، ص۱۱۶؛ جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۱۱۱.</ref>
-گفته می‌شود نزد فقهای امامیه اختلافی در این نیست که اگر تثویب یا گفتن «الصلاة خیر من النوم» به قصد تنبیه و یادآوری وقت نماز یا از روی [[تقیه]] باشد، جایز است؛<ref>بحرانی، حدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۷، ص۴۲۱؛ جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۱۱۱.</ref> اما اگر نه به قصد تشریع و تنبیه و نه از روی تقیه گفته شود، در جواز یا عدم آن اختلاف‌نظر وجود دارد.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۱۱۱.</ref> فقیهانی همچون [[محمد بن حسن اصفهانی|فاضل هندی]]<ref>فاضل هندی، کشف اللثام، موسسة النشر السلامی، ج۳، ص۳۸۵.</ref> و [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]]<ref>فیض کاشانی، مفاتیح الشرایع، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۱۸.</ref> به کراهت قائل شده‌اند و فقیهانی همچون [[محمدحسن نجفی|صاحب‌جواهر]]<ref>نجفی،جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۹، ص۱۱۶.</ref> و [[کاشف‌الغطاء (ابهام‌زدایی)|کاشف الغطاء]]<ref> کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۱۴۶.</ref> آن را حرام دانسته‌اند.
+گفته می‌شود نزد فقهای امامیه اختلافی در این نیست که اگر تثویب یا گفتن «الصلاة خیر من النوم» به قصد تنبیه و یادآوری وقت نماز یا از روی [[تقیه]] باشد، جایز است؛<ref>بحرانی، حدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۷، ص۴۲۱؛ جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۱۱۱.</ref> اما اگر نه به قصد تشریع و تنبیه و نه از روی تقیه گفته شود، در جواز یا عدم آن اختلاف‌نظر وجود دارد.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۱۱۱.</ref> فقیهانی همچون [[محمد بن حسن اصفهانی|فاضل هندی]]<ref>فاضل هندی، کشف اللثام، موسسة النشر السلامی، ج۳، ص۳۸۵.</ref> و [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]]<ref>فیض کاشانی، مفاتیح الشرایع، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۱۸.</ref> به کراهت قائل شده‌اند و فقیهانی همچون [[محمدحسن نجفی|صاحب‌جواهر]]<ref>نجفی،جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۹، ص۱۱۶.</ref> و [[کاشف‌الغطاء (ابهام‌زدایی)|کاشف الغطاء]]<ref>کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۱۴۶.</ref> آن را حرام دانسته‌اند.
 کاشف‌الغطاء، تثویب یا گفتن «الصلاة خیر من النوم» در اذان را از اساس، بدعت‌آمیز و دارای حرمت ذاتی دانسته و معتقد است چیزی آن را جایز نمی‌کند.<ref>کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۱۴۶.</ref>
 ==مشروعیت الصلاة خیر النوم از دیدگاه اهل‌سنت==
-بنا به دیدگاه مشهور نزد فقهای اهل‌سنت، گفتن «الصلاة خیر من النوم»، پس از «حی علی الفلاح»، در اذان صبح، مستحب است.<ref>ابن‌رشد، بدایة المجتهد، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۸۹.</ref> البته گفته می‌شود [[محمد بن ادریس شافعی]] در یک جا به [[استحباب]] آن قائل بوده و در جایی دیگر آن را [[مکروه]] دانسته است.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۲۸۶.</ref> برخی از فقهای حنفی گفتن آن پس از اتمام اذان صبح را نیز جایز دانسته‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶۰.</ref>
+بنا به دیدگاه مشهور فقهای اهل‌سنت، گفتن «الصلاة خیر من النوم»، پس از «حی علی الفلاح»، در اذان صبح، مستحب است.<ref>ابن‌رشد، بدایة المجتهد، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۸۹.</ref> البته گفته می‌شود [[محمد بن ادریس شافعی]] در یک جا به [[استحباب]] آن قائل بوده و در جایی دیگر آن را [[مکروه]] دانسته است.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۲۸۶.</ref> برخی از فقهای حنفی گفتن آن پس از اتمام اذان صبح را نیز جایز دانسته‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶۰.</ref>
-بنا به دیدگاه مشهور فقهای اهل‌سنت، تثویب یا گفتن «الصلاة خیر من النوم» فقط به اذان صبح اختصاص دارد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سرخسی، المبسوط، دار المعرفة، ج۱، ص۱۳۰؛ شوکانی، نیل الاوطار، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۶؛ شربینی، مغنی المحتاج، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۳۶.</ref> درباره وجه اختصاص آن به اذان صبح، به روایاتی استناد شده که بر پایه این روایات گفتن آن فقط در اذان نماز صبح جایز است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سرخسی، المبسوط، دار المعرفة، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۱.</ref> همچنین گفته‌اند که در هنگام اذان صبح، نمازگزار به سبب خوابیدن کسل شده و لذا گفتن این جمله در اذان صبح برای یادآوری و دعوت دوباره به نماز، مناسب است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شربینی، مغنی المحتاج، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۳۶.</ref> البته برخی فقیهان حنفی و شافعی گفتن این جمله در اذان [[نماز عشاء]] را نیز جایز دانسته‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶۱.</ref> سرخسی (درگذشت: ۴۹۰ق)، فقیه حنفی، در کتاب فقهی‌اش «المبسوط» گفته است: برخی فقیهان بر این نظرند از آنجا که مردم نسبت به عصر [[صحابه]] و پس از آن بیشتر نسبت به اوقات نمازها دچار غفلت شده‌اند، پس گفتن «الصلاة خیر من النوم» و یا تثویب بهتر است در اذان همه نمازها گفته شود.<ref>سرخسی، المبسوط، دار المعرفة، ج۱، ص۱۳۱.</ref>
+بنا به دیدگاه مشهور فقهای اهل‌سنت، تثویب یا گفتن «الصلاة خیر من النوم» فقط به اذان صبح اختصاص دارد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سرخسی، المبسوط، دار المعرفة، ج۱، ص۱۳۰؛ شوکانی، نیل الاوطار، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۶؛ شربینی، مغنی المحتاج، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۳۶.</ref>
-===نماد اهل سنت===
-گفتن «الصلاة خیر من النوم» در اذان، در طول تاریخ، به نوعی، شعار و نماد اهل سنت دانسته شده است؛ به‌طوری که در حکومت‌هایی که حاکمان سنی حکم‌رانی می‌کرده‌اند، دستور داده می‌شد تا این جمله در اذان گفته شود.<ref>شهرستانی، الأذان بین الأصالة والتحریف، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۳.</ref> برای نمونه در کتاب سیره حلبی نقل شده است که در دوران [[آل بویه|حکومت آل بویه]] در [[بغداد]]، در اذان‌ها جمله [[حی علی خیر العمل]] گفته می‌شد تا این که با روی کار آمدن [[سلجوقیان]]، در سال ۴۴۸ق، گفتن این جمله در اذان ممنوع اعلام گردید و دستور داده شد به جای آن جمله «الصلاة خیر من النوم» در اذان گفته شود.<ref>حلبی، السیرة الحلبیه، دارالکتب العلمیه، ج۲، ص۱۳۶.</ref>
+===نماد اهل‌سنت===
+گفتن «الصلاة خیر من النوم» در اذان، در طول تاریخ، به‌نوعی، شعار و نماد اهل‌سنت دانسته شده است؛ به‌طوری که در حکومت‌هایی که حاکمان سنی حکمرانی می‌کرده‌اند، دستور داده می‌شد تا این جمله در اذان گفته شود.<ref>شهرستانی، الأذان بین الأصالة والتحریف، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۳.</ref> برای نمونه در کتاب سیره حلبی نقل شده است که در دوران [[آل بویه|حکومت آل بویه]] در [[بغداد]]، در اذان‌ها جمله [[حی علی خیر العمل]] گفته می‌شد تا اینکه با روی کار آمدن [[سلجوقیان]]، در سال ۴۴۸ق، گفتن این جمله در اذان ممنوع اعلام گردید و دستور داده شد به‌جای آن جمله «الصلاة خیر من النوم» در اذان گفته شود.<ref>حلبی، السیرة الحلبیه، دارالکتب العلمیه، ج۲، ص۱۳۶.</ref>
 ==اختلاف نظر در زمان و چگونگی وارد شدن الصلاة خیر من النوم به اذان==
 در این که «الصلاة خیر من النوم» چه زمانی و توسط چه کسی به اذان صبح اضافه گردید، اختلاف‌نظر است:
-===اضافه شدن الصلاة خیر من النوم به اذان در زمان خلافت عمر===
+===زمان خلافت عمر===
-به‌گفته [[سیدعلی شهرستانی]] در کتابش با عنوان «الصلاة خیر من النوم فی الاذان»، عالمان سه فرقه عمده شیعه؛ یعنی [[امامیه]]، [[اسماعیلیه]] و [[زیدیه]]، تأکید دارند بر این که «الصلاة خیر من النوم» در زمان خلافت [[عمر بن خطاب]] و توسط وی به اذان اضافه شد.<ref>شهرستانی، الصلاة خیر من النوم، ص۱۵۰.</ref> [[مالک بن انس]] نیز در [[الموطأ (کتاب)|الموطأ]] روایتی آورده که به بر اساس آن، مؤذن نزد عمر بن خطاب رفت تا او را برای [[نماز صبح]] خبر دهد، دید که عمر خواب است و مؤذن گفت: «الصلاة خیر من النوم»، پس از آن عمر دستور داد تا این جمله را در اذان صبح بیاورند.<ref>مالک بن انس، الموطأ، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۷۲.</ref> همچنین برخی گفته‌اند که نخستین‌بار عمر بن خطاب بود که دستور داد تا جمله [[حی علی خیر العمل]] از اذان حذف و به‌جای آن «الصلاة خیر من النوم» گفته شود.<ref>یحیی بن حسین، الأحکام (فقه المذهب الزیدی)، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۴.</ref>
+به‌گفته [[سیدعلی شهرستانی]] در کتابش با عنوان «الصلاة خیر من النوم فی الاذان»، عالمان سه فرقه عمده شیعه، یعنی [[امامیه]]، [[اسماعیلیه]] و [[زیدیه]]، تأکید دارند بر اینکه «الصلاة خیر من النوم» در زمان خلافت [[عمر بن خطاب]] و توسط وی به اذان اضافه شد.<ref>شهرستانی، الصلاة خیر من النوم، ص۱۵۰.</ref> [[مالک بن انس]] نیز در [[الموطأ (کتاب)|الموطأ]] روایتی آورده که بر اساس آن، مؤذن نزد عمر بن خطاب رفت تا او را برای [[نماز صبح]] خبر دهد و دید که عمر خواب است و مؤذن گفت: «الصلاة خیر من النوم»، پس از آن عمر دستور داد تا این جمله را در اذان صبح بیاورند.<ref>مالک بن انس، الموطأ، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۷۲.</ref> همچنین برخی گفته‌اند که نخستین‌بار عمر بن خطاب بود که دستور داد تا جمله [[حی علی خیر العمل]] از اذان حذف و به‌جای آن «الصلاة خیر من النوم» گفته شود.<ref>یحیی بن حسین، الأحکام (فقه المذهب الزیدی)، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۴.</ref>
 بنا به نقلی دیگر این جمله نخستین‌بار از سوی [[سعد بن عائذ]]، مؤذن [[مسجد قبا]]، در دوره خلافت [[عمر بن خطاب]] بدعت گذاشته شد.<ref>عبدالرزاق، المصنف، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۷۴.</ref> البته در روایتی نیز از [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] نقل شده است که جمله «الصلاة خیر من النوم»، در زمان [[بنی‌امیه]] به اذان افزوده شده است.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت(ع)، ج۴، ص۴۴.</ref>
-===اضافه شدن الصلاة خیر من النوم به اذان در زمان حیات پیامبر===
+=== در زمان حیات پیامبر===
-در اضافه شدن این جمله به اذان در زمان حیات پیامبر(ص)، نقل‌های مختلف و متعارضی در منابع روایی اهل سنت نقل شده است. در برخی از این روایات نقل شده که روزی [[بلال حبشی|بلال]] نزد [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] آمد تا وی را برای [[نماز صبح]] خبر کند، دید که پیامبر(ص) خواب است، سپس بانگ برآورد: «الصلاة خیر من النوم» و پس از آن گفتن این جمله در اذان صبح از سوی پیامبر(ص) نیز تأیید و پذیرفته شد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، دار إحیاء الکتب العربیة، ج۱، ص۲۳۷؛ دارمی، سنن دارمی، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۷۶۲.</ref> در برخی روایات نیز آمده است که پیامبر(ص) آن را به [[اوس بن معیر بن لوذان جمحی|ابومَحْذوره]] تعلیم داده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به بیهقی، سنن الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۲۲.</ref> همچنین در بعضی نقل‌ها در منابع اهل‌سنت آمده است که همه اذان در عالم رؤیا به یکی از صحابه به نام [[عبدالله بن زید]] الهام شد و آن را به پیامبر(ص) گفت و پیامبر(ص) نیز پذیرفت و به بلال گفت به همان صورت که بر عبدالله بن زید الهام شده، اذان بگوید و بعداً بلال جمله «الصلاة خیر من النوم» را به اذان صبح افزود و پیامبر(ص) نیز آن را تأیید کرد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، دار إحیاء الکتب العربیة، ج۱، ص۲۳۲-۲۳۳.</ref>
+در اضافه شدن این جمله به اذان در زمان حیات پیامبر(ص)، نقل‌های مختلف و متعارضی در منابع روایی اهل‌سنت نقل شده است. در برخی از این روایات نقل شده که روزی [[بلال حبشی|بلال]] نزد [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] آمد تا وی را برای [[نماز صبح]] خبر کند و دید که پیامبر(ص) خواب است، سپس بانگ برآورد: «الصلاة خیر من النوم» و پس از آن گفتن این جمله در اذان صبح از سوی پیامبر(ص) نیز تأیید و پذیرفته شد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، دار إحیاء الکتب العربیة، ج۱، ص۲۳۷؛ دارمی، سنن دارمی، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۷۶۲.</ref> در برخی روایات نیز آمده است که پیامبر(ص) آن را به [[اوس بن معیر بن لوذان جمحی|ابومَحْذوره]] تعلیم داده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به بیهقی، سنن الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۲۲.</ref>
-به‌گفته [[جعفر سبحانی]]، روایاتی که چگونگی اضافه شدن «الصلاة خیر من النوم» به اذان را در منابع اهل‌سنت گزارش کرده‌اند، با هم متعارض‌اند و نمی‌توان به آن‌ها تکیه کرد؛ چرا که در آن، امر دایر است بین [[مستحب|استحباب]] و [[بدعت]] که حرام است و لذا باید گفتن این جمله در اذان ترک شود، چون بر ترک آن به فرض اگر مستحب باشد عقابی نیست، اما اگر بدعت باشد گفتن آن عقاب دارد.<ref>سبحانی، سیمای عقاید شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۳۸۵.</ref> همچنین گفته‌اند که برخی از این روایات با مقام [[نبوت]] سازگار نیست؛ چرا که نماز و امور عبادی از جمله مسائل توقیفی است که باید از سوی خود پیامبر(ص) به عنوان [[شارع]]، تشریع شود و مانند اموری از قبیل جنگ و مسائل آن نیست که پیامبر(ص) گاهی با اصحاب خویش مشورت می‌نمود.<ref>مجمع جهانی اهل بیت، مسألة الصلاة خیر من النوم، ۱۴۲۶ق، ص۲۸-۲۹.</ref>
+به‌گفته [[جعفر سبحانی]]، روایاتی که چگونگی اضافه شدن «الصلاة خیر من النوم» به اذان را در منابع اهل‌سنت گزارش کرده‌اند، با هم متعارض‌اند و نمی‌توان به آن‌ها تکیه کرد؛ چرا که در آن، امر دایر است بین [[مستحب|استحباب]] و [[بدعت]] که حرام است و لذا باید گفتن این جمله در اذان ترک شود، چون اگر مستحب باشد، بر ترک آن عقابی نیست، اما اگر بدعت باشد گفتن آن عقاب دارد.<ref>سبحانی، سیمای عقاید شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۳۸۵.</ref>
 برخی عالمان اهل سنت نیز تصریح کرده‌اند بر این که جمله «الصلاة خیر من النوم»، از سوی پیامبر(ص) به اذان وارد نشده و پس از حیات وی [[بدعت]] نهاده شد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به خوارزمی، جامع المسانید، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۹۶؛ ابن‌حزم، المحلی، دار الفکر، ج۲، ص۱۹۴؛ عبدالرزاق، المصنف، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۷۴.</ref>
 ==تک‌نگاری==
-درباره جمله «الصلاة خیر من النوم» در اذان و مشروعیت آن، آثاری به‌رشته تحریر درآمده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:
+درباره جمله «الصلاة خیر من النوم» در اذان و مشروعیت آن، آثاری به رشته تحریر درآمده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:
 *کتاب «الصلاة خیر من النوم فی الاذان» به زبان عربی و نوشته [[سید علی شهرستانی]]. این کتاب در سال ۱۴۳۳ق، از سوی انتشارات «الرافد» در بغداد چاپ شده است.<ref>شهرستانی، الصلاة خیر من النوم فی الاذان، ۱۴۳۳ق، ص۲-۳.</ref>
-*کتاب «مسألة، الصلاة خیر من النوم» از سوی گروه پژوهش و پاسخ به شبهات [[مجمع جهانی اهل بیت(ع)]] تحریر شده و در جلد بیست و چهارم مجموعه «فی رحاب اهل البیت(ع)» از سوی مجمع جهانی اهل‌بیت تنظیم و چاپ شده است.<ref>مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، مسألة، الصلاة خیر من النوم، ۱۴۲۶ق، ص۴.</ref> این کتاب به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.
+*کتاب «مسألة، الصلاة خیر من النوم» از سوی گروه پژوهش و پاسخ به شبهات [[مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)]] تحریر شده و در جلد بیست و چهارم مجموعه «فی رحاب اهل البیت(ع)» از سوی مجمع جهانی اهل‌بیت تنظیم و چاپ شده است.<ref>مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، مسألة، الصلاة خیر من النوم، ۱۴۲۶ق، ص۴.</ref> این کتاب به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.
 ==پانویس==
@@ خط ۵۰: / خط ۵۱: @@
 ==منابع==
 {{منابع|۲}}
-*جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، کویت، دارالسلاسل، ۱۴۰۴ق.
+*ابن‌حزم، علی بن احمد، المحلی بالآثار، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
-*سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۴ق.
+*ابن‌رشد، أبو الولید محمد بن أحمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۲۵ق.
-*زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
+*ابن‌ماجه، أبو عبد الله محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
 *ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الصادر، ۱۴۱۴ق.
-*ابن‌رشد، أبو الولید محمد بن أحمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۲۵ق.
 *بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
-*علامه حلی، یوسف بن حسن، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، چاپ اول، ۱۹۸۲م.
+*بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
-*شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
+*جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، کویت، دارالسلاسل، ۱۴۰۴ق.
-*شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۱۳ق.
+*جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة، قم، دایرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق.
-*شربینی، شمس الدین، مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
+*حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۶ق.
-*ابن‌ماجه، أبو عبد الله محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
+*خوارزمی، محمد بن محمود، جامع المسانید، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق.
 *دارمی، عبد الله بن عبد الرحمن، سنن دارمی، عربستان سعودی، دار المغنی، ۱۴۱۲ق.
-*بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
+*زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
-*عبدالرزاق، أبو بکر عبد الرزاق بن همام، المصنف، هند، المجلس العلمی، ۱۴۰۳ق.
 *سبحانی، جعفر، سیمای عقاید شیعه، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۶ش.
-*خوارزمی، محمد بن محمود، جامع المسانید، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق.
+*سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۴ق.
-*ابن‌حزم، علی بن احمد، المحلی بالآثار، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
+*شربینی، شمس الدین، مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
-*مالک بن انس، الموطأ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ق.
+*شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۱۳ق.
-*نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، بی‌تا.
+*شهرستانی، سیدعلی، الصلاة خیر من النوم فی الاذان، بغداد، منشورات الرافد، ۱۴۳۳ق.
-*نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
-*حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۶ق.
 *شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
-*جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة، قم، دایرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق.
+*شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
+*عبدالرزاق، أبو بکر عبد الرزاق بن همام، المصنف، هند، المجلس العلمی، ۱۴۰۳ق.
+*علامه حلی، یوسف بن حسن، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، چاپ اول، ۱۹۸۲م.
 *فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، موسسة النشر السلامی، بی‌تا.
 *فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرایع، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی، ۱۴۰۱ق.
 *کاشف الغطاء، شیخ جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغرّاء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۲۲ق.
-*شهرستانی، سیدعلی، الصلاة خیر من النوم فی الاذان، بغداد، منشورات الرافد، ۱۴۳۳ق.
+*مالک بن انس، الموطأ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ق.
 *مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، مسألة، الصلاة خیر من النوم، قم، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ۱۴۲۶ق.
+*نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
+*نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، بی‌تا.
 *یحیی ین حسین،  الأحکام فی الحلال والحرام (فقه المذهب الزیدی)، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۰ق.
 {{پایان}}