میر محمدصالح خاتون‌آبادی: تفاوت میان نسخه‌ها

خاتون آبادى، ميرمحمدصالح ، خاتون آبادى، ميرمحمدصالح بن عبدالواسع، فقيه، محدّث و عالم امامى قرن يازدهم. در 1058 در خانوادهاى مشهور (رجوع کنید به خاتونآبادى*، خاندان) در اصفهان بهدنيا آمد. فقه و حديث را نزد محمدبن حسن شِروانى، معروف به ملاميرزا (متوفى 1098) فراگرفت. بيست سال نزد آقاحسين خوانسارى* (متوفى 1098) درس خواند و شرح اشارات، شفا و شرح لمعه را از او فراگرفت. سىسال نيز نزد محمدباقر مجلسى (متوفى 1110) تلمذ كرد و از او اجازه نقل حديث داشت (رجوع کنید به محمدصالح خاتونآبادى، گ (232ـ 234)؛ حسينى اشكورى، ص 111).

خاتونآبادى به گفته خود ابتدا به حكمت و علوم عقلى گرايش داشت، اما بعدها با تأثيرپذيرى از علامه محمدباقر مجلسى*، بيشتر به تحصيل و تحقيق در فقه و حديث روى آورد (رجوع کنید به محمدصالح خاتونآبادى، گ (233ـ 234)) و در كلام و تفسير قرآن نيز تبحر يافت (موسوعة طبقات الفقهاء، ج 12، ص 384). برخى از شاگردانش عبارتاند از: فرزندش ميرمحمدحسين خاتونآبادى*، خواهرزادهاش ابوالحسنبن محمدطاهر فتونى (متوفى 1138 يا 1139)، احمدبن اسماعيل جزائرى (متوفى 1151)، نورالدينبن نعمتاللّه جزائرى* (متوفى 1158) و احمد علوى خاتونآبادى (متوفى 1161؛ امين، ج 2، ص480؛ حسينىاشكورى، ص 12ـ13، 111؛ موسوعة طبقات الفقهاء، همانجا).

خاتونآبادى، داماد محمدباقر مجلسى و بسيار مورد احترام و اعتماد او بود (خوانسارى، ج 2، ص 364؛ نورى، ص 148). چنانچه هنگام وفات مجلسى، هشت مجلد از بحارالانوار به صورت مُسَوَّده و بدون توضيح باقى مانده بود، و مجلسى، اتمام آن را به ميرمحمدصالح وصيت كرد. همچنين مجلسى از وى خواسته بود شرح ناتمام او بر كافى، با نام مرآةالعقول را به پايان رساند (رجوع کنید به محمدصالح خاتونآبادى، گ ( 233)؛ آقابزرگ طهرانى، 1403، ج 4، ص 415).

خاتونآبادى پس از درگذشت مجلسى، با وجود عالمان بزرگى مانند فاضل هندى (متوفى 1137) و آقاجمالالدين خوانسارى* (متوفى 1122)، امام جمعه و سرپرست حوزه علمى اصفهان شد (خوانسارى، ج 2، ص 364؛ حبيبآبادى، ج 2، ص 315، 318ـ319؛ قس امين، ج 9، ص 253 كه پسر او محمدحسين را نخستين امام جمعه اصفهان از خاندان خاتونآبادى دانسته است) و پس از وفات جعفربن عبداللّه كَمَرِهاى (شيخالاسلام اصفهان) در 1115، شيخالاسلام شهر شد (عبدالحسين خاتونآبادى، تتميم، ص 553ـ555)؛ اما پس از مدتى مناسبات او با شاهسلطان حسين (حك : 1105ـ1135)، كه از ابتدا نيز رغبت چندانى به انتصاب او در اين سِمَت نداشت، تيره گشت و در ربيعالآخر 1124 عزل شد ولى بار ديگر در 1125، با وساطت مريمبيگم عمه شاه، به اين سمت منصوب شد (همان، تتميم، ص 565).

سال وفاتِ خاتونآبادى، در پارهاى منابع (براى نمونه رجوع کنید به نورى، همانجا؛

آقابزرگ طهرانى، 1403، ج 2، ص 48) 1116 ذكر شده، اما در تتميم وقايع السنين و الاعوام، در ذكر رويدادهاى سالهاى 1124 تا 1126 از او نام برده شده (رجوع کنید به عبدالحسين خاتونآبادى، ص 565ـ567) و بنابراين به نظر مىرسد كه تاريخ وفات او 1126 است و سال فوت ميراسماعيل خاتونآبادى، از عموزادگان او، 1116 بوده است (رجوع کنید به خاتونآبادى*، خاندان). ميرمحمدصالح در اصفهان درگذشت و در نجفاشرف به خاك سپرده شد (آقابزرگ طهرانى، 1372ش، ص 368؛

حسينى اشكورى، ص 111).

مهمترين تأليفات خاتونآبادى كه حوزههاى گوناگون علوم اسلامى را دربرمىگيرند عبارتاند از: 1) آثار حديثى و فقهى شامل شرح كتاب مَن لايَحضُرُه الفقيه، شرح الاستبصار، رساله اسرار الصلوة، رساله التهليلية و چندين رساله درباره رؤيت هلال (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانى، 1403، ج 2، ص 48، ج 4، ص 516، ج 6، ص 272، ج 11، ص160، 230، 309، ج 13، ص 84، ج 14، ص 94، ج 25، ص 239)؛

2) آثار تفسيرى شاملِ تفسير سورةالاخلاص و تفسير سورةالفاتحه (رجوع کنید به همان، ج 4، ص 335، 339)؛

3) آثار كلامى از جمله الايمان و الكفر، الجامع فى الاصول و العقايد يا اصول العقايد و رسالةٌ فى عصمة الانبياء (رجوع کنید به همان، ج 2، ص 197ـ198، 515ـ516، ج 5، ص28، ج 15، ص 273).

وى همچنين حدائق المقرّبين را درباره ملائكه و سرگذشت انبيا، ائمه و علما، رَوادع النفوس را به فارسى در علم اخلاق و ذريعةالنجاح را به فارسى درباره ادعيه نگاشت كه مجلسى قبل از تأليف زادالمعاد، مردم را به كتاب اخير ارجاع مىداد (رجوع کنید به همان، ج 6، ص 289، ج10، ص 32ـ33، ج 11، ص 256). همچنين خاتونآبادى يكى از آثار خود با نام تقويمالمؤمنين را با عنوان التقويم الشرعى يا منتخب تقويم المؤمنين تلخيص كرد كه يكى از مباحث آن، روزهاى خوشيُمن و بديُمن سال است (رجوع کنید به همان، ج 4، ص 397، 403، ج 22، ص 387ـ 388؛

براى ديگر آثار او رجوع کنید به همان، ج 1، ص 306، ج 2، ص 440، ج 3، ص 447، ج 7، ص 107، 242، ج 11، ص 41ـ42، ج 20، ص 319).