نقاره‌زنی (آیین): تفاوت میان نسخه‌ها

'''نقاره‌زنی''' که با نام‌های '''نقاره‌نوازی''' یا '''نوبت‌زنی''' هم شناخته می‌شود،‌ یکی از آئین‌های مرسوم در [[حرم امام رضا(ع)]] است. طی این مراسم که قدمت آن به قرن ۹ قمری می‌رسد، خادمانی که به نقاره‌چی مشهور هستند، به وسیله آلاتی چون طبل و کرنا، در دو نوبت صبح و غروب، ریتمی را می‌نوازند. این مراسم در هر روز با [[طلوع فجر|طلوع]] و [[غروب آفتاب]] و در برخی اعیاد مذهبی یا [[شفا گرفتن]] مریضان در حرم نیز نواخته می‌شود. با وجود آنکه نقاره‌نوازی در میان سلاطین و حاکمان رسمی دیرینه بود، اما در حال حاضر، تنها در حرم امام رضا(ع) این سنت اجرا می‌گردد.

در حرم امام رضا، به جز ایام سوگواری و شهادت [[امامان شیعه|امامان]] و دو ماه [[محرم (ماه)|محرم]] و [[صفر]]، در شبانه روز، دو نوبت، و هر نوبت به مدت ۲۰ دقیقه، نقاره‌نوازی صورت می‌گیرد.‌<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه‌السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۹.</ref> به این مراسم علاوه بر نقاره‌زنی، نوبت‌زنی یا نقاره‌کوبی نیز گفته می‌شود.<ref>مشرف، «آیین نقاره‌کوبی یا نوبت‌نوازی در حرم مطهر رضوی»، ۱۳۹۹ش، ص۶۳.</ref> این مراسم قبل از طلوع و غروب آفتاب انجام می‌شود. در اصطلاحات حرم رضوی، این مراسم توسط گروهی از خادمان مشهور به نوبت‌چیان انجام می‌گیرد. در جریان این مراسم، طبل و نقاره‌ها با آهنگی خاص به صدا در می‌آید و با نواختن آخرین ضربات، طلوع و غروب خورشید را اعلام می‌کند. همچنین در اعیاد مذهبی و ایام ولادت ائمهو لحظۀ تحویل سال شمسی نیز نقارۀ شادمانی، در چندین نوبت نواخته می‌شود. همچنین در [[سحری|سحرهای]] [[رمضان|ماه رمضان]] نیز حدود یک ساعت قبل از [[اذان صبح]] و همچنین به منظور اعلام شفاگرفتنِ بیمار در حرم نیز نقاره نواخته می٬شود.<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه‌السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۹.</ref>

ابزار و وسایل نقاره‌خانه شامل چهار طبل و کرنا است. طبل‌ها از کاسه‌های بزرگ و کوچک مسی و چدنی است که پوست دباغی‌شده بر روی آن کشیده شده است و با دو چوب ساده به طول تقریبی ۲۰ سانتی‌متر نواخته می‌شود. کرناها، سازهای بادی به طول تقریبی ۱۰۰ تا ۱۲۰ سانتی٬متر است که از جنس مس یا برنج بوده و آب‌کرُم شده‌اند.<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه‌السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۹-۱۳۰.</ref> تعداد نقاره‌چیان، ۱۴ نفر است که در هر نوبت، ده نفر از آنان (۶ طبل نواز و ۴ کرنانواز) به کار نقاره‌زنی مشغول می‌شوند.‌<ref>قصابیان، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان»، ۱۳۸۲ش، ص۹۸.</ref>

پیش از [[اسلام]]، نواختن طبل و دهل در دربار سلاطین و حکام، برای اعلام عمومی مرسوم بود.<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه‌السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۹-۱۳۰.</ref> بر اساس گزارش‌های تاریخی، اولین بار در دوره [[آل بویه|آل‌بویه]]، نقاره‌نوازی در میان سلاطین و حاکمان اسلامی رواج یافت. اولین گزارش‌ها درباره نقاره‌نوازی در [[مشهد]]، مربوط به قرن نهم قمری است.<ref>قصابیان، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان»، ۱۳۸۲ش، ص۸۷-۸۸.</ref> گفته شده که [[میرزا ابوالقاسم بابر]]، نوهٔ [[گوهرشادخاتون]]، در سال ۸۶۰ق، نقاره‌نوازی را در حرم امام رضا(ع) مرسوم کرد.<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه‌السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۹-۱۳۰.</ref> رسم نقاره‌نوازی در دربار سلاطین تا دوره [[قاجار]] ادامه داشت اما در دوره [[پهلوی]] از بین رفت و امروزه تنها در حرم امام رضا، این رسم برگزار می‌شود.<ref>قصابیان، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان»، ۱۳۸۲ش، ص۹۱.</ref>

محل اصلی نقاره نوازی در حرم امام رضا، بر بالای سر در شرقی صحن عتیق بود که قدمت بنای ان به دوره [[صفویان|صفویه]] و قاجار می‌رسید. این بنا از چوب ساخته شده بود و در سال ۱۳۳۸ش، تخریب و به جای آن ساختمان جدید نقاره‌خانه در مکان قبلی‌اش، ساخته شد.<ref>قصابیان، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان»، ۱۳۸۲ش، ص۱۰۳.</ref> این بنا در دو طبقه طراحی و اجرا گردید و در تزئینات آن از کاشی‌کاری استفاده شد.<ref>رضوان، «ابنیه آستان قدس: نقاره خانه جدید»، ۱۳۴۲ش، ص۶۳-۶۴.</ref>‌ نام این ساختمان در دوره قاجار به کرناخانه تغییر کرد و به نقاره‌چیان، عملجات شکوه گفته می‌شد.<ref>قصابیان، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان»، ۱۳۸۲ش، ص۹۵.</ref>