جهاد: تفاوت میان نسخه‌ها

جهاد، اصطلاحی فقهی و به معنای مبارزه در راه خدا با جان و مال، در نبرد با [[مشرکان]] و [[باغی|باغیان]] و به هدف اعتلای [[اسلام]] و بر پا داشتن شعائر آن است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳.</ref> جهاد از [[فروع دین اسلام]] است.<ref>مطهری، جهاد، ص۲۰.</ref> فقها در باب مستقلی با عنوان «جهاد» به تفصیل درباره احکام فقهی آن سخن گفته‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۴۰.</ref> واژه جهاد و مشتقات آن حدود ۳۵ بار در قرآن به کار رفته است.<ref>مصباح یزدی، جنگ و جهاد، ۱۳۸۲ش، ص۱۹.</ref> همچنین احادیث زیادی درباره احکام و فضیلت آن در منابع روایی نقل شده که مورد توجه فقیهان برای استنباط احکام شرعی آن قرار گرفته است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۴.</ref>

در آیات قرآن و احادیث، در باب اهمیت جهاد، فضایل زیادی بیان شده است.<ref>سبزواری، مهذب الاحکام، ج۱۵، ص۷۷.</ref> [[آیه ۲۰ سوره توبه|آیات ۲۰]] و [[آیه ۲۱ سوره توبه| ۲۱ سوره توبه]] به مقام رفیع کسانی که با جان‌ها و اموال‌شان در راه خدا جهاد می‌کنند، نزد خدا اشاره کرده است و آنان را از رستگاران معرفی نموده و رحمت الهی، مقام رضا و خشنودی خداوند و بهشت جاودانه را برای آنان بشارت داده است.<ref>سوره توبه، آیات ۲۰-۲۱؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۱۶، ص۱۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۲۰۵-۲۰۶.</ref> مطابق [[آیه ۹۵ سوره نساء]]، خداوند مرتبه مسلمانان جهادگر را بر دیگر مسلمانان برتری بخشیده است.<ref>سوره نساء، آیه ۹۵.</ref> در برخی روایات، جهاد بابی از ابواب بهشت معرفی شده که خداوند برای اولیاء و بندگان خاصش گشوده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۸۹؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۱۲۳.</ref> در روایتی دیگر برترین کارها بعد از فرائض محسوب شده و در روایتی دیگر اشرف اعمال پس از پذیرش اسلام بیان شده است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۷ و ۷۰.</ref> همچنین در برخی روایات، قله رفیع اسلام<ref>مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۴۲.</ref> و در برخی نیز از ارکان ایمان دانسته شده است.<ref>مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۴۲.</ref>

در این که نخستین دستور جهاد با کدام آیه و در چه موقعیتی صادر شد میان مفسران اختلاف نظر است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۱۱۳.</ref> مفسرانی همچون [[فخر رازی]] و [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] بر این نظرند که [[آیه اذن جهاد]]، نخستین دستور و مجوز جهاد برای مسلمانان در برابر مشرکان مکه بود.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۲۳، ص۲۲۸-۲۲۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۵۶.</ref> به گزارش این مفسران، مشرکان مکه، مسلمانان را مورد آزار قرارر داده و آنان را می‌زدند و آنان با سرهای شکسته و مجروح نزد پیامبر(ص) می‌آمدند و شکایت می‌کردند و از پیامبر تقاضای جهاد می‌کردند. پیامبر نیز آنان را به صبر دعوت می‌کرد و می‌گفت دستور جهاد هنوز نرسیده تا این که هجرت شروع شد و مسلمانان از مکه به [[مدینه]] آمدند و هفت ماه بعد،<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۱۶۱.</ref> [[آیه اذن جهاد]] نازل گشت و نخستین دستور جهاد صادر شد.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۲۳، ص۲۲۸-۲۲۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۵۶.</ref> برخی گفته‌اند [[آیه ۱۹۰ سوره بقره]] «وَ قَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ؛ و در راه خدا با آنان که به جنگ و دشمنی شما برخیزند جهاد کنید.»، نخستین آیه‌ای است که به جهاد با دشمنان فرمان داد و برخی نیز [[آیه ۱۱۱ سوره توبه]]{{یاد|خداوند از مؤمنان، جان و مالشان را خریداری کرده که در برابرش بهشت برای آنان باشد؛ به این گونه که: در راه خدا پیکار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند؛ این وعده حقّی است بر او که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده و چه کسی از خدا به عهدش وفادارتر است؟ اکنون، به داد و ستدی که با خدا کرده‌اید، شادمان باشید و این است همان رستگاری و پیروزی بزرگ.(سوره توبه، آیه ۱۱۱؛ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ۱۳۷۳ش، ص۲۰۴.)}} را نخستین آیه‌ای دانسته‌اند که با آن فرمان جهاد صادر شد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۱۴، ص۳۸۳.</ref> به‌گفته [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]]، لحن [[آیه اذن جهاد]] که تعبیر اذن در آن آمده است، با موضوع نخستین فرمان برای جهاد، تناسب بیشتری دارد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>

برخی مفسران با استناد به [[آیه ۱۱۱ سوره توبه]]، گفته‌اند حکم و دستور به جهاد در همه شریعت‌های گذشته نیز وجود داشته است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۱۶، ص۱۵۲.</ref>

*جلوگیری از ظلم و تجاوز؛<ref>جمعی از نویسندگان، فرهنگ موضوعی جهاد در آیینه آیات و روایات، ص۳۵.</ref>

جهاد دفاعی، پیکار با هدف دفاع از اسلام و سرزمین‌های اسلامی در برابر دشمنی است که به سرزمین‌های اسلامی هجوم آورده و قصد غلبه و سلطه بر آن و ناموس و اموال مسلمانان و یا کشتن گروهی از مسلمانان را دارد.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۳۱۳ق، ج۳، ص۸؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۷۹.</ref> به‌فتوای فقها، جهاد دفاعی بر مرد و زن، پیر و جوان، برده و آزاد که قدرت جنگیدن داشته باشند، [[واجب کفایی]] است.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸.</ref> جهاد دفاعی، برخلاف جهاد ابتدایی، مشروط به حضور یا اجازه [[امامان شیعه|امام‌(ع)]] یا نایب خاص او نیست.<ref>علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۷؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۱۴.</ref> برخی جنگ‌های دوره پیامبر(ص) مانند [[غزوه خندق|جنگ احزاب]]، [[غزوه احد|جنگ احد]]، [[جنگ موته]]، [[غزوه تبوک|جنگ تبوک]] و [[غزوه حنین|جنگ حنین]]، از نوع جهاد دفاعی بوده‌اند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۸.</ref>

برخی نیز جهاد را به جهاد ظاهر و جهاد باطن تقسیم کرده‌اند.<ref>سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج۱، ص۶۶۵.</ref> منظور از جهاد ظاهر، پیکار با کافران و با دشمنانی است که به سرزمین‌های اسلامی هجوم آورده‌اند و جهاد باطن همان جهاد با نفس است.<ref>سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج۱، ص۶۶۵.</ref>

*فقها به استناد آیاتی مانند [[آیه ۲۱۷ سوره بقره]] و [[آیه ۳۶ سوره توبه]]، قائل به حرمت جهاد در [[ماه‌های حرام]] شده‌اند.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۱، ص۳۵۳-۳۵۴.</ref> منظور از ما‌های حرام، ماه‌های [[رجب]]، [[ذی‌القعده]]، [[ذی‌الحجة]] و [[محرم]] است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۴۰۶.</ref> برخی فقهای اهل سنت بر این نظرند که حکم حرمت جهاد در ماه‌های حرام نسخ شده و لذا جهاد در همه مکان‌ها و زمان‌ها جایز است.<ref>جصاص، احکام القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۹۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳۳-۳۴.</ref>

*مستحب است آغاز جنگ پس از اقامه [[نماز ظهر]] و عصر باشد و شروع آن قبل از زوال و نیز حمله شبانه، جز در حال ضرورت [[مکروه]] است.<ref>جواهر الکلام، ج ۲۱، ص۸۲ ـ ۸۱</ref>

*اطاعت از فرمانده بر رزمندگان واجب است.<ref>کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ج۴، ص۳۷۳.</ref>

مسئله جهاد در سده‌های چهاردهم و پانزدهم قمری، مورد توجه برخی گروه‌های سلفی مسلمان مانند [[القاعده]] و [[داعش]] قرار گرفت.<ref>بخشی شیخ احمد، «جهاد از ابن‌تیمیه تا بن‌لادن»، ص۱۷۰.</ref> سلفی‌های جهادی، جهاد را از همه فروع دینی و اصول عملی اسلام همچون [[نماز]]، [[روزه]] و [[حج]]، مهم‌تر و بر آن‌ها مقدم دانسته و بر این باورند که هر مسلمانی که به جهاد نپرداز اصل اسلام را درک نکرده است.<ref>جریان‌شناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ص۱۱۹-۱۲۰.</ref> گفته می‌شود برخی از این گروه‌های افراطی، به تأثیرپذیری از [[سید قطب]]،<ref>جریان‌شناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref> معتقدند که همه سرزمین‌ها یا دار الاسلام هستند یا سرزمین جاهلی و دار الحرب. دار الاسلام، سرزمینی است که در آن اسلام حاکم است و شریعت خدا اجرا و حدودش اقامه می‌شود و هر جامعه‌ای غیر از این باشد، دار الحرب یا سرزمین جاهلی است که در این صورت مسلمانان وظیفه دارند که در این جوامع یا پیکار کنند و یا این که در صلح باشند و به ساکنان این سرزمین‌ها امان دهند و از آنان [[جزیه]] بگیرند.<ref>سید قطب، معالم فی الطریق، ص۸ و ۶۶-۶۷؛ جریان‌شناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref> سلفی‌های جهادی با انحراف در معنای جهاد و گسترش مفهوم [[کفر]]،<ref>ابوعمر، الجهاد و الاجتهاد، ۱۴۱۹ق، ص۲۵-۲۷.</ref> در برخی کشورها و به‌ویژه مناطق مسلمان‌نشین، دست به خشونت‌ و اعمال تروریستی زدند و با این اعمال چهره‌ای خشن از [[اسلام]] به جهانیان معرفی نمودند.<ref>میراحمدی، ولدبیگی، «جریان‌های سلفی؛ از انقیاد تا افراط‌گرایی»، ص۱۲۳-۱۲۹.</ref>