نقاره‌زنی (آیین): تفاوت میان نسخه‌ها

در حرم امام رضا، به جز ایام سوگواری و شهادت [[امامان شیعه|امامان]] و دو ماه [[محرم (ماه)|محرم]] و [[صفر]]، در شبانه روز، دو نوبت، و هر نوبت به مدت ۲۰ دقیقه، نقاره‌نوازی صورت می‌گیرد.‌<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۹.</ref> به این مراسم علاوه بر نقاره‌زنی، نوبت‌زنی یا نقاره‌کوبی نیز گفته می‌شود.<ref>مشرف، «آیین نقاره‌کوبی یا نوبت‌نوازی در حرم مطهر رضوی»، ۱۳۹۹ش، ص۶۳.</ref> این مراسم قبل از طلوع و غروب آفتاب انجام می‌شود. در اصطلاحات حرم رضوی، این مراسم توسط گروهی از خادمان مشهور به نوبت‌چیان انجام می‌گیرد. در جریان این مراسم، طبل و نقاره‌ها با آهنگی خاص به صدا در می‌آید و با نواختن آخرین ضربات، طلوع و غروب خورشید را اعلام می‌کند. همچنین در اعیاد مذهبی و ایام ولادت ائمهو لحظۀ تحویل سال شمسی نیز نقارۀ شادمانی، در چندین نوبت نواخته می‌شود. همچنین در [[سحری|سحرهای]] [[رمضان|ماه رمضان]] نیز حدود یک ساعت قبل از [[اذان صبح]] و همچنین به منظور اعلام شفاگرفتنِ بیمار در حرم نیز نقاره نواخته می٬شود.<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۹.</ref>

ابزار و وسایل نقاره‌خانه شامل چهار طبل و کرنا است. طبل‌ها از کاسه‌های بزرگ و کوچک مسی و چدنی است که پوست دباغی‌شده بر روی آن کشیده شده است و با دو چوب ساده به طول تقریبی ۲۰ سانتی‌متر نواخته می‌شود. کرناها، سازهای بادی به طول تقریبی ۱۰۰ تا ۱۲۰ سانتی٬متر است که از جنس مس یا برنج بوده و آب‌کرُم شده‌اند.<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۹-۱۳۰.</ref> تعداد نقاره‌چیان، ۱۴ نفر است که در هر نوبت، ده نفر از آنان (۶ طبل نواز و ۴ کرنانواز) به کار نقاره‌زنی مشغول می‌شوند.‌<ref>قصابیان، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان»، ۱۳۸۲ش، ص۹۸.</ref>

پیش از [[اسلام]]، نواختن طبل و دهل در دربار سلاطین و حکام، برای اعلام عمومی مرسوم بود.<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۹-۱۳۰.</ref>‌‌ بر اساس گزارش‌های تاریخی، اولین بار در دوره [[آل بویه|آل‌بویه]]، نقاره‌نوازی در میان سلاطین و حاکمان اسلامی رواج یافت. اولین گزارش‌ها درباره نقاره‌نوازی در [[مشهد]]، مربوط به قرن نهم قمری است.<ref>قصابیان، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان»، ۱۳۸۲ش، ص۸۷-۸۸.</ref> گفته شده که [[میرزا ابوالقاسم بابر]]، نوهٔ [[گوهرشادخاتون]]، در سال ۸۶۰ق، نقاره‌نوازی را در حرم امام رضا (ع) مرسوم کرد.<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۹-۱۳۰.</ref>‌‌ رسم نقاره‌نوازی در دربار سلاطین تا دوره [[قاجار]] ادامه داشت اما در دوره [[پهلوی]] از بین رفت و امروزه تنها در حرم امام رضا، این رسم برگزار می‌شود.<ref>قصابیان، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان»، ۱۳۸۲ش، ص۹۱.</ref>

در حال حاضر، نقاره‌زنی، درون ساختمان نقاره، واقع در ضلع غربی صحن انقلاب انجام می‌شود. این ساختمان در گذشته یک طبقه داشت، ولی هم‌اکنون دو طبقه دارد که طبقۀ زیرین آن، جای گذاشتن  شیپورها و طبل‌ها و لوازم دیگر است و در طبقۀ بالایی، نقاره‌زنان مستقر می‌شوند.<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۹-۱۳۰.</ref> نقاره‌نوازان در حرم امام رضا، به صورت موروثی انتخاب می‌شوند و از مزایا و حقوق خاص خود برخودار هستند.<ref>قصابیان، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان»، ۱۳۸۲ش، ص۹۹.</ref>

محل اصلی نقاره نوازی در حرم امام رضا، بر بالای سر در شرقی صحن عتیق بود که قدمت بنای ان به دوره [[صفویان|صفویه]] و قاجار می‌رسید. این بنا از چوب ساخته شده بود و در سال ۱۳۳۸ش، تخریب و به جای آن ساختمان جدید نقاره‌خانه در مکان قبلی‌اش، ساخته شد.<ref>قصابیان، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان»، ۱۳۸۲ش، ص۱۰۳.</ref> این بنا در دو طبقه طراحی و اجرا گردید و در تزئینات آن از کاشی‌کاری استفاده شد.<ref>رضوان، «ابنیه آستان قدس: نقاره خانه جدید»، ۱۳۴۲ش، ص۶۳-۶۴.</ref>‌ نام این ساختمان در دوره قاجار به کرناخانه تغییر کرد و به نقاره‌چیان، عملجات شکوه گفته می‌شد.<ref>قصابیان، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان»، ۱۳۸۲ش، ص۹۵.</ref>

آهنگ امروز کرناها، همان آهنگ قرن‌های قبلی است. نت‌های نقاره که در سه دست، به ترتیب اجرا می‌شود، چنین است: ابتدا سرنواز یا سردستۀ کرنانوازان، کرنا را به طرف [[گنبد]]، با حالت سلام می‌گیرد و در کرنا می‌گوید: «سلطان دنیا و عقبا، [[علی بن موسی الرضا]]» پس‌نوازان هماهنگ با کرنا می‌گویند: «امام رضا»؛ سرنواز مجدداً می‌گوید: «امام رضا، امام رضا، امام رضا!» و بقیه در کرنا می‌گویند: «غریب رضا، غریب رضا» سرنواز می‌گوید: «یا امام غریب، یا امام رضا!» پس‌نوازان می‌گویند: «رضاجان، رضاجان، رضاجان» سرنواز می‌گوید: «دورۀ دوران، امام رضا!» پس‌نوازان می‌گویند: «ای دادرس بیچارگان» سرنواز می‌گوید: «ای دادرس درماندگان» پس‌نوازان می‌گویند: «فریادرس، فریادرس».<ref>اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا علیه السلام، ۱۳۹۴ش، ص۱۳۰.</ref>