الصلاة خیر من النوم: تفاوت میان نسخه‌ها

از این عنوان در کتاب‌های فقهی در باب نماز بحث شده<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌رشد، بدایة المجتهد، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۸۹؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۷، ص۴۱۸.</ref> و به مباحث کلامی بین شیعه و سنی نیز راه یافته است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، نهج الحق و کشف الصدق، ۱۹۸۲م، ص۳۵۱.</ref>

فقهای امامیه [[اجماع]] دارند بر این که گفتن «الصلاة خیر من النوم» در اذان، جایز نیست و گفتن آن به قصد [[تشریع]]، [[حرام]] است.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۲۸۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۹، ص۱۱۳.</ref> آن‌ها بر این باورند که هیچ دلیل شرعی برای اثبات مشروعیت آن وجود ندارد.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۲۸۷.</ref> البته روایاتی از امامان معصوم در برخی منابع روایی امامیه نقل شده است که از آن‌ها جواز تثویب در اذان برداشت می‌شود،<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۴۲۷.</ref> اما از آنجا که این روایات [[شاذ]] هستند<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۹۰.</ref> و با دسته‌ای دیگر از روایات که به صراحت، جواز تثویب در اذان را رد کرده‌اند،<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۴۲۶.</ref> تعارض دارند؛ لذا فقیهان از آن‌‌ها اعراض کرده و بر موارد [[تقیه]] حمل کرده‌اند.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۹۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۹، ص۱۱۶؛ جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۱۱۱.</ref>

بنا به دیدگاه مشهور نزد فقهای اهل‌سنت، گفتن «الصلاة خیر من النوم»، پس از «حی علی الفلاح»، در اذان صبح، مستحب است.<ref>ابن‌رشد، بدایة المجتهد، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۸۹.</ref> البته گفته می‌شود [[محمد بن ادریس شافعی]] در یک جا به [[استحباب]] آن قائل بوده و در جایی دیگر آن را [[مکروه]] دانسته است.<ref>شیخ طوسی، الخلاف،‌ مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۲۸۶.</ref> برخی از فقهای حنفی گفتن آن پس از اتمام اذان صبح را نیز جایز دانسته‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶۰.</ref>  

بنا به دیدگاه مشهور فقهای اهل‌سنت، تثویب یا گفتن «الصلاة خیر من النوم» فقط به اذان صبح اختصاص دارد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سرخسی، المبسوط، دار المعرفة، ج۱، ص۱۳۰؛ شوکانی، نیل الاوطار، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۶؛ شربینی، مغنی المحتاج، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۳۶.</ref> درباره وجه اختصاص آن به اذان صبح، به روایاتی استناد شده که بر پایه این روایات گفتن آن فقط در اذان نماز صبح جایز است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سرخسی، المبسوط، دار المعرفة، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۱.</ref> همچنین گفته‌اند که در هنگام اذان صبح، نمازگزار به سبب خوابیدن کسل شده و لذا گفتن این جمله در اذان صبح برای یادآوری و دعوت دوباره به نماز، مناسب است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شربینی، مغنی المحتاج، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۳۶.</ref> البته برخی فقیهان حنفی و شافعی گفتن این جمله در اذان [[نماز عشاء]] را نیز جایز دانسته‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶۱.</ref> سرخسی (درگذشت: ۴۹۰ق)، فقیه حنفی، در کتاب فقهی‌اش المبسوط گفته است که برخی فقیهان بر این نظرند از آنجا که مردم نسبت به عصر صحابه و پس از آن بیشتر نسبت به اوقات نمازها دچار غفلت شده‌اند، پس گفتن «الصلاة خیر من النوم» و یا تثویب بهتر است در اذان همه نمازها گفته شود.<ref>سرخسی، المبسوط، دار المعرفة، ج۱، ص۱۳۱.</ref>

در این که «الصلاة خیر من النوم» چه زمانی و توسط چه کسی به اذان صبح اضافه گردید، اختلاف‌نظر است. برخی بر این باورند که گفتن آن بدعتی است که پس از حیات پیامبر(ص) نهاده شد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به خوارزمی، جامع المسانید، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۹۶؛ ابن‌حزم، المحلی، دار الفکر، ج۲، ص۱۹۴؛ عبدالرزاق، المصنف، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۷۴.</ref> [[مالک بن انس]] در [[الموطأ (کتاب)|الموطأ]] روایتی آورده که به بر اساس آن، مؤذن نزد [[عمر بن خطاب]] رفت تا او را برای [[نماز صبح]] خبر دهد، دید که عمر خواب است و مؤذن گفت: «الصلاة خیر من النوم»، پس از آن عمر دستور داد تا این جمله را در اذان صبح بیاورند.<ref>مالک بن انس، الموطأ، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۷۲.</ref> بنا به نقلی دیگر این جمله نخستین‌بار از سوی [[سعد بن عائذ]]، مؤذن [[مسجد قبا]]، در دوره خلافت [[عمر بن خطاب]] بدعت گذاشته شد.<ref>عبدالرزاق، المصنف، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۷۴.</ref> در روایتی از [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] نقل شده است که جمله «الصلاة خیر من النوم»، در زمان [[بنی‌امیه]] به اذان افزوده شده است.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت(ع)، ج۴، ص۴۴.</ref>