قیام ۱۵ خرداد: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قیام ۱۵ خرداد''' ([[سال ۱۳۴۲ هجری شمسی|۱۳۴۲ش]])، تجمع و راهپیمایی مردم برخی از شهرهای [[ایران]] در اعتراض به دستگیری [[امام خمینی]]. تظاهرات در [[قم]]، [[تهران]] و [[ورامین]] به خشونت کشیده شد و تعدادی از مردم کشته و مجروح شدند.

دستگیری امام خمینی به‌خاطر سخنرانی او در [[مدرسه فیضیه]] علیه [[محمدرضا پهلوی]] شاه وقت ایران بود. در این سخنرانی حکومت وقت به حکومت [[یزید]] تشبیه شده بود. امام خمینی، به‌دلیل کشته شدن جمعی از مردم، این روز را برای همیشه عزای عمومی اعلام کرد از این‌رو ۱۵ خرداد در تقویم [[جمهوری اسلامی ایران]] تعطیل رسمی است.

تصویب [[لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] در دولت وقت که روحانیون بعضی از فقرات آن را مخالف با اسلام می‌دانستند<ref>[http://www.irdc.ir/fa/calendar/154/default.aspx سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.]</ref>، انقلاب سفید<ref>[http://www.tarikhirani.ir/fa/events/3/EventsDetail/59/%D9%88%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B9.%D9%88.%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7.html سایت تاریخ ایرانی.]</ref> و حمله مأموران حکومتی به [[مدرسه فیضیه]] در فروردین ۱۳۴۲<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/n3012/ فاجعه هجوم به مدرسه فیضیه و واکنش حضرت امام خمینی(س)]، پرتال امام خمینی.</ref> حوادثی بودند که زمینه ساز حوادث ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شد.

روحانیون ایام [[محرّم]] آن سال را فرصتی برای تبلیغات علیه برنامه‌ها و سیاست‌های [[محمدرضا پهلوی]] دانستند. حکومت در ماه محرّم، خطاب به وعاظ و روحانیون اعلام و به آن‌ها الزام کرد که در سخنرانی‌ها از بیان سه مطلب خودداری کنند: الف) علیه شخص اول مملکت سخن نگویند. ب) علیه اسرائیل مطلبی گفته نشود. ج) به مردم نگویند که اسلام در خطر است. با شروع ایام [[عزاداری]] محرّم، وعّاظ و روحانیون به سخنرانی و وعظ پرداختند. امام خمینی نیز در سخنرانی‌های پس از [[نماز]]، علیه هیأت حاکمه و حکومت پهلوی، صحبت می‌کرد.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/c2716/%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B3%D8%A8%DB%8C%D9%86/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D9%85%D8%B7%D9%81%DB%8C_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85_15_%D8%AE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_1342 فعالیتها در قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲]، پرتال امام خمینی.</ref>

آیت الله خمینی بر خلاف روش رایج سخنرانان، ابتدا [[روضه‌خوانی|روضه]] خواند و بعد صحبت کرد. وی پس از شرح رخداد کربلا، حمله مأموران حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه در دوم فروردین سال ۱۳۴۲ش را، به [[واقعه کربلا]] تشبیه کرد<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/c75_20702/%DA%AF%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87/%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%87_%D8%B9%D8%B7%D9%81/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B1%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_13_%D8%AE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_1342 سخنرانی حضرت امام(ره) در عصر عاشورای ۱۳ خرداد ۱۳۴۲]، پرتال امام خمینی.</ref> که با شیون و گریه حاضران همراه شد. نیروهای حکومت پهلوی امام خمینی را شبانه به تهران بردند [[سید حسن قمی]] و [[بهاءالدین محلاتی]] دو روحانی دیگری بودند که دستگیر و به [[تهران]] منتقل شدند.<ref>[http://15khordad42.ir/show.php?page=article&id=342 سایت دفتر ادبیات انقلاب اسلامی.]</ref>

صبح روز پانزدهم خرداد، مردم قم و برخی از شهر‌هااز دستگیری امام خمینی مطلع شده و دست به اعتراض زدند. در تهران، دانشجویان دانشگاه تهران، کلاس‌ها را تعطیل کردند و به تظاهرات مردم پیوستند. بارفروشان به همراهی برخی چهره های شناخته شده مثل طیّب حاج‌رضایی{{یاد| فرزند حسینعلی متولد تهران ۱۲۸۰-۱۳۴۲ش.}} و حاج اسماعیل رضایی{{یاد| فرزند لطف الله متولد تهران۱۳۰۴-۱۳۴۲ش.}} نیز از مرکز شهر به حرکت درآمده و به تظاهرکنندگان ملحق شدند. تظاهرکنندگان که لحظه به لحظه به تعدادشان افزوده می‌شد، درصدد اشغال مراکز مهم دولتی و حکومتی از قبیل کاخ مرمر، اداره رادیو، اداره تسلیحات ارتش و غیره بودند. بازاریان نیز با تعطیلی بازار و تجمّع در مساجد و یا با پیوستن به تظاهرکنندگان، اعتراض صریح خود را اعلام کردند.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/c2716/%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B3%D8%A8%DB%8C%D9%86/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D9%85%D8%B7%D9%81%DB%8C_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85_15_%D8%AE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_1342 فعالیتها در قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲]، پرتال امام خمینی.</ref>

مأموران نظامی که در نقاط مرکزی و حساس شهرهای قم و تهران مستقر بودند به سوی تظاهرکنندگان تیراندازی کردند. تظاهرات در آن روز و دو روز بعد نیز ادامه یافت و تعدادی از مردم کشته و مجروح شدند. حسین فردوست در خاطراتش ادعا کرده که اگر به کمک اویسی نرفته بود با ندانم کاری‌هایش نزدیک بود تاج و تخت محمدرضا(شاه) را برباد بدهد ولی او با استفاده از یک آیین‌نامه آمریکایی برای مقابله با تظاهرات خیابانی و انتقالش به اویسی شاه و حکومتش را از مخمصه سقوط نجات داده است. <ref>https://psri.ir/?id=ak4y6xfo فردوست؛ ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج اول، ص۵۱۰-۵۱۹.</ref> دهقانان کفن‌پوش ورامینی نیز که در پشتیبانی از امام خمینی راهی تهران شده بودند، با مأموران نظامی در سر پل باقرآباد روبرو شده و تعدادی کشته یا زخمی شدند.<ref>[http://pahlaviha.pchi.ir/show.php?page=contents&id=709 نقش قیام ۱۵ خرداد در شکل‌گیری انقلاب اسلامی]، پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران.</ref> یک کمیسیون تحقیق، تعداد کشته‌ها را ۸۶ نفر و زخمی‌ها را ۱۹۳ نفر اعلام کرد.<ref>«اسدالله عَلَم، بذر سعود در زمین پارس»، خبرگزاری ایسنا.</ref>

پس از فرو نشستن درگیری‌ها، اسدالله عَلَم{{یاد| ۱۲۹۸-۱۳۵۷ش. نخست وزیر پهلوی دوم ۱۳۴۱-۱۳۴۲ش. }} نخست‌وزیر، در مصاحبه‌ای با روزنامه هرالد تریبون {{یاد|International Herald Tribiune) روزنامه ای بین المللی و انگلیسی زبان است که در کشور فرانسه به چاپ می رسد. مالکیت این روزنامه در دست شرکت نیویورک تایمز است. این روزنامه در ۳۵ منطقه در سراسر جهان چاپ و در بیش از ۱۸۰ کشور فروخته می‌شود. }}در روز ۱۷ خرداد ۱۳۴۲ش تهدید کرد که امام و برخی دیگر از علما، محاکمه نظامی خواهند شد و ممکن است حکم اعدام آن‌ها صادر شود. شاه نیز دو روز بعد طی سخنرانی بیانات امام خمینی و تظاهرات مردم را به تحریک و پول بیگانگان – جمال عبدالناصر{{یاد| سیاستمدار و نظامی مصری، ۱۹۱۸-۱۹۷۰م. رهبر انقلاب مصر۱۹۵۲م. دومین رئیس جمهور مصر (۱۹۵۶-۱۹۷۰م.) ، نخست‌وزیر مصر (۱۹۵۴ – ۱۹۵۸م.)، نخست‌وزیر جمهوری متحده عربی (۱۹۵۸ – ۱۹۶۲م.)، دبیرکل جنبش عدم تعهد (۱۹۶۴ – ۱۹۷۰م.)، رئیس اتحادیه آفریقا (۱۹۶۴ – ۱۹۶۵م.) }}- دانست زیرا جمال عبدالناصر در آن زمان به دلیل همکاری شاه و اسرائیل روابط خصمانه‌ای با شاه داشت. در این راستا رسانه‌های حکومتی ادعا کردند که شخصی به نام عبدالقیس از [[بیروت]] با هواپیما وارد فرودگاه مهرآباد شده و در گمرک مهرآباد حدود یک میلیون تومان پول از او به دست آمده و اعتراف کرده است که ناصر این پول‌ها را برای افراد معینی در [[ایران]] فرستاده است.<ref>[http://pahlaviha.pchi.ir/show.php?page=contents&id=709 نقش قیام ۱۵ خرداد در شکل‌گیری انقلاب اسلامی]، پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران.</ref><br>

بخشی از واکنش علما به شکل ارسال تلگراف، صدور اعلامیه و فرستادن نامه صورت گرفت. تلگراف‌های زیادی از طرف علما از شهرستان‌های مختلف به [[تهران]] ارسال شد که برخی خطاب به مجامع حکومتی بوده است و ضمن انتقاد از حکومت، خواستار آزادی امام و سایر دستگیرشدگان شده بود (مانند تلگراف انتقادآمیز آیت‌الله [[سید محمود حسینی شاهرودی]] و آیت‌الله [[سید محمد هادی میلانی]] به شاه) و برخی دیگر به زندان قصر و نزد امام ارسال و برای ایشان آرزوی سلامتی شده بود (مانند تلگراف ۶۱ روحانی [[قزوین]] و همچنین تلگراف ۱۳ نفر از علمای خرم‌آباد، [[قم]] و [[شهر ری]] به امام). البته ناگفته نماند که همزمان با تلگراف‌ها، اعلامیه‌هایی نیز از سوی علما و در انتقاد از دولت صادر شد که به‌عنوان نمونه، می‌توان به اعلامیهٔ آیت‌الله [[سید محمدرضا گلپایگانی]] اشاره کرد که از دولت انتقاد کرده و خواستار آزادی هرچه سریع‌تر[[امام خمینی| سید روح الله خمینی]] و سایر دستگیرشدگان شده بود.<ref>[http://www.borhan.ir/NSite/FullStory/News/?Id=7245 پایگاه تحلیلی-تبیینی برهان.]</ref> [[آیت الله سید محسن حکیم]] از مراجع تقلید پیشنهاد داد که علما به عنوان اعتراض به نجف هجرت کنند. امام خمینی نیز در نامه ای به آیت الله حکیم نوشت«ما می‌دانیم با هجرت مراجع و علمای اعلام ـ اعلی اﷲ کلمتهم ـ [[حوزه علمیه قم |مرکز بزرگ تشیع]] در پرتگاه هلاکت افتاده و به دامن کفر و زندقه کشیده خواهد شد… ما عجالتاً در این آتش سوزان به سر برده و با خطرهای جانی صبر نموده، از حقوق اسلام و مسلمین و از حریم قرآن و استقلال مملکت اسلام دفاع می‌کنیم و تا سر حد امکان مراکز روحانیت را حفظ نموده، امر به آرامش و سکوت می‌نماییم.» <ref>صحیفه نور، ج اول، ص۷۸.  https://mobahesat.ir/16305  

سالروز‏‎ ‎‏خرداد۴۲ خمیرمایۀ نهضت مبارک ملت بزرگ ایران و روز بذر انقلاب بزرگ اسلامی‏‎ ‎‏ماست. ملت عزیز باید این خمیرمایه و بذر پربرکت را در عصر عاشورای ۱۳۸۳ قمری‏‎ ‎‏جستجو کند؛ عصر [[عاشورا|عاشورای]] مصادف با ساعات شهادت نصرت آفرین سید مظلومان و‏‎ ‎‏سرور شهیدان؛ عصر عاشورایی که خون طاهر و مطهر [[ثارالله]] و ابن ثاره به زمین گرم کربلا‏‎ ‎‏ریخت و ریشۀ انقلابات اسلامی را آبیاری نمود. <ref>http://www.imam-khomeini.ir/fa/C207_43763/</ref>