بقعه خدیجه‌خاتون: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بقعه خديجه خاتون'''، نام مشترک دو بقعه در اطراف شهر [[قم]] است. بقعه مشهور، منسوب به [[خديجه خاتون]]، از فرزندان [[امام جعفر صادق (ع)]] است. این بقعه در روستای خدیجه خاتون، در ۳۵ كيلومترى جنوب شهر [[قم]] قرار دارد. بقعه ديگرى منسوب به خدیجه فرزند [[امام کاظم (ع)]] است که در بخش قنوات قم، در ده كيلومترى شرق قم واقع شده است.

 

 

[[عباس فیض قمی|فيض قمى]]<ref>فیض قمی،ج 2، ص 427ـ428</ref> به دليل اینکه نام خديجه در ميان دختران آن امام(ع) و [[سادات]] مهاجر به [[قم]] تا ''[[قرن چهارم]]'' [[هجری قمری]] موجود نبود و نیز ذكر خاتون در دنباله نام خديجه، كه واژه‌هاى مغولی است، شخص مدفون در بقعه را فرزند بلافصل امام ندانسته و معتقد است وى در [[قرن ششم]] يا [[قرن هفتم]] مى‌زيسته و از نوادگان [[علی بن حسن العلوی العریضی]] از خاندان [[علی بن جعفر]] بوده است.

 

بنابر كتيبه سراسرى بنا در داخل ضلع شمالی و كتيبه ديگرى در زيرگوشوارها، اين بقعه در ۷۷۰ به دستور [[غیاث الدین امیرمحمد]]، از فرمانروايان مستقل [[قم]]، ساخته و سپس تجديد بنا شده است.<ref>ر.ک:مدرسى طباطبائى، ج 2، ص 202ـ204</ref> بنابر كتيبه ديگرى كه از زيرگوشوار شمال غربى آغاز می شود، استادكاران اين بنا درويش على طاهر و درويش ابراهيم بن حسن حلاج و على بن محمد ابوشجاع، هنرمند برجسته قرن هشتم، بوده‌اند.<ref>ر.ک:مدرسى طباطبائى، ج 2، ص 205؛ عرب، ص 161</ref>

بر دو سوى بدنه جنوبی بنا، پنج بيت شعر بر روى ده قطعه كاشى با زمينه لاجوردى نوشته شده كه در آن، نام سازنده ضريح چوبی، اسكندر، و تاريخ [[محرّم]] ۱۳۲۱ آمده است.<ref>ر.ک:مدرسى طباطبائى، ج 2، ص 205؛ فيض قمى، ج 2، ص 432ـ433</ref>

اين بقعه به سبب ارزشهاى تاريخى، هنرى و مذهبى در ۱۳۷۸ش، در فهرست [[آثار ملی ایران]] به ثبت رسيد.<ref>ر.ک:پازوكى طرودى و شادمهر، ص 303</ref>

*بنا از داخل، مربع شكل با اضلاع 5ر5 متر است و دو صُفّه در شرق و غرب آن، با دهانه ۳ متر و عمق ۲۵ر۱ متر، قرار دارد.

*براى تغيير بنا از حالت چهارضلعى به هشت ضلعى، گوشوارهايی در زوايا ايجاد شده كه آن را به هشت گوشه و سپس شانزده ضلع با چهار نورگير در جهات اصلى تبديل كرده است كه آهيانه گنبد با بلندى حدود يازده متر از سطح زمين در بالاى آن قرار دارد. گنبد دو پوسته رُك همانند منشورى شانزده تَرْك است.<ref>عرب، ص 161</ref>

* نماى داخلى بنا، مانند ديگر آثار [[علی بن محمد ابوشجاع]]، با ملاط‌سازى گچى، نقوش مهرى، آرايه هاى گياهى، اسليمى، كتيبه هایی با خطوط كوفی، بنايى، ثلث، مشبكهاى گچى، شمسه‌ها و ترنج‌ها تزيين شده است.<ref>عرب، ص 161</ref>

*اين بنا از جمله برجهاى آرامگاهى است كه از نقشه عمومى هشت ضلعى از دوره [[ایلخانیان]] (حك: ۶۵۴ـ۷۵۰) پيروى مى‌كند.<ref>ر.ک:عرب، ص 147؛ ويلبر، ص 125ـ126</ref>

 

بقعه ديگرى نيز در بخش [[قنوات]] [[قم]]، در مسير جاده قم ـ سراجه در ده كيلومترى شرق قم، واقع شده است كه امامزاده خديجه خاتون ناميده مى شود. به استناد لوح سنگى موجود در ايوان بنا ـ كه فاقد تاريخ است ـ بناى فعلى احتمالا در دوران [[قاجار]] به همت حاجى بخش علی بن جعفر آقاقمی احداث شده است. كتيبه مذكور، مدفونان در بنا را شاهزاده عبداللّه و عبدالرحمان و زينب خاتون، فاطمه خاتون، خديجه خاتون، مريم خاتون و رقيه خاتون، همگى فرزندان [[موسی بن جعفر|امام موسی بن جعفر]](ع)، معرفى كرده است.<ref>ر.ک:ناصرالشريعه، ص 219؛ مدرسى طباطبائى، ج 2، ص 172ـ173</ref>

 

* بقعه بنايی است هشت ضلعى از خارج و داخل، كه داراى شش صُفّه در اضلاع و ايوانى در جانب شرقى است. تمام جدار داخلى بقعه سفيدكارى شده و شامل تزيينات گچبرى و كاشى كارى است.

* از آثار قديم باقى مانده در بنا لوحهاى خشتى با روكش كاشى روى مزار متعلق به قرن هفتم و هشتم بود.<ref>مدرسى طباطبائى، ج 2، ص 172؛ فيض قمى، ص 506، 511</ref>

* در ۱۳۷۹ش، لوح مزار جديدى از سنگ مرمر جايگزين لوح تاريخى يادشده گرديد و قطعاتى اندك از لوح قديم به اداره ميراث فرهنگى قم منتقل شد.

* اين بقعه در ۱۳۸۰ش در فهرست آثار ملى كشور به ثبت رسيد.<ref>ر.ک:پازوكى طرودى و شادمهر، ص 305</ref>

 

*[[امام صادق (ع)]]

{{پانویس|2}}

 

 

 

* ناصر پازوكى طرودى و عبدالكريم شادمهر، آثار ثبت شده ايران در فهرست آثار ملى: از 24/6/1310 تا 24/6/ 1384، تهران 1384ش.

* كاظم عرب، «گزارش و تحقيق و معرفى هفت بناى تاريخى و ارزشمند قم بازمانده از قرن هشتم هجرى»، اثر، ش 33ـ34، بهار و تابستان 1381ش.

* عباس فيض قمى، كتاب گنجينه آثار قم، قم 1349ـ1350ش.

* حسين مدرسى طباطبائى، تربت پاكان: آثار و بناهاى قديم محدوده كنونى دارالمؤمنين قم، قم، 1355ش.

* محمدحسين ناصرالشريعه، تاريخ قم، چاپ على دوانى، تهران، 1383ش.

* دونالد نيوتن ويلبر، معمارى اسلامى ايران در دوره ايلخانان، ترجمه عبداللّه فريار، تهران، 1365ش.