حضرت معصومه سلام الله علیها: تفاوت میان نسخه‌ها

  | نام = فاطمه معصومه (س)

|عرض جغرافیایی= 34.642099

| طول جغرافیایی= 50.879065

'''حضرت معصومه(س)''' با نام اصلی فاطمه، دختر [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] و خواهر [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] است. او برترین دختر امام کاظم(ع) دانسته شده و گفته‌اند در میان فرزندان امام کاظم(ع)، پس از امام رضا(ع) کسی هم‌پای معصومه نیست. در منابع تاریخی اطلاعات زیادی درباره زندگی‌نامه حضرت معصومه(س) از جمله تاریخ تولد و وفات وی ثبت نشده است. درباره ازدواج او نیز اطلاعات چندانی در دست نیست، اما مشهور است که هرگز ازدواج نکرد.

[[شیعه|شیعیان]]، فاطمه معصومه(س) را بزرگ می‌دارند و برای [[زیارت]] او اهمیت قائل‌اند. همچنین روایاتی درباره او نقل می‌کنند که از [[شفاعت]] وی برای شیعیان سخن گفته شده و [[بهشت]] پاداش زیارت او دانسته شده است. گفته شده پس از [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]]، او تنها زنی است که از [[امامان شیعه|امامان]] برای او [[زیارت‌نامه|زیارتنامه]] روایت شده است.

==اطلاعات کم درباره حضرت معصومه==

به گفته [[ذبیح‌الله محلاتی]] در کتاب [[ریاحین الشریعة (کتاب)|ریاحین الشریعه]]، اطلاعات چندانی درباره زندگی حضرت معصومه(س) در دست نیست؛ از جمله تاریخ تولد و وفات، میزان عمر، اینکه چه زمانی از مدینه حرکت کرده و آیا پیش از شهادت امام رضا(ع) فوت کرده یا پس از آن، در تاریخ ثبت نشده است.<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۱.</ref>

==دودمان==

فاطمه دختر [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] و خواهر [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]]، ملقب به معصومه است. [[شیخ مفید]] در [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|کتاب الارشاد]] در میان دختران امام کاظم(ع) از دو دختر به نام‌های فاطمهٔ کبری و فاطمهٔ صغری نام برده، اما مشخص نکرده کدام‌‌یک حضرت معصومه است.<ref>نگاه کنید به مفید، الارشاد، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۴۴.</ref> ابن‌‌جوزی از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] در قرن ششم قمری، به چهار دختر به نام فاطمه در میان دختران امام کاظم اشاره کرده، اما او نیز از اینکه حضرت معصومه کدام‌یک بوده، سخن نگفته است.<ref>نگاه کنید به ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ص۳۱۵.</ref> به‌گفته [[محمد بن جریر طبری صغیر|محمد بن جریر]]، نویسنده [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل‌الامامة]]، مادر حضرت معصومه، [[نجمه مادر امام رضا(ع)|نجمه‌خاتون]] نام دارد که مادر امام رضا(ع) نیز هست.<ref>نگاه کنید به طبری، دلائل‌الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۹.</ref>

<div style="display: block;overflow-y: auto;">{{الگو:تبارنامه امام موسی کاظم}}</div>

==تاریخ تولد و وفات==

در منابع قدیمی [[شیعه]]، تاریخ ولادت و وفات فاطمه معصومه بیان نشده است. به‌گفته [[رضا استادی]]، نخستین کتابی که در آن، تاریخی ذکر شده است، نورالآفاق نوشته جواد شاه‌عبدالعظیمی است<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌ حال او»، ص۳۰۱.</ref> که در سال ۱۳۴۴ق منتشر شد.<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌ حال او»، ص۲۹۷.</ref> در این کتاب، تاریخ ولادت حضرت معصومه(س) [[۱ ذی‌القعده]] سال ۱۷۳ق و تاریخ وفات او [[۱۰ ربیع‌الثانی]] سال ۲۰۱ق ذکر شده و از آن کتاب به دیگر کتاب‌ها راه‌ یافته است؛<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌حال او»، ص۳۰۱.</ref> اما برخی از علما مانند [[سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی|آیت‌الله مرعشی نجفی]]،<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۲.</ref> [[سید موسی شبیری زنجانی|آیت‌الله شبیری زنجانی]]،<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۵۱۹.</ref> [[رضا استادی]]<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌ حال او»، ص۳۰۱.</ref> و ذبیح‌الله محلاتی<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۱و۳۲.</ref> با این نظر شاه‌ عبدالعظیمی مخالفت کرده و تاریخ‌های ذکر شده در این کتاب را ساختگی دانسته‌اند.<br>

در تقویم رسمی [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] روز اول ذی‌القعده به عنوان روز دختر نام گذاری شده است.<ref> شورای مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، تقویم رسمی کشور سال ۱۳۹۸ هجری شمسی، ص۹.</ref>

==لقب‌ها==

معصومه و کریمه اهل‌بیت(س) لقب‌های مشهور فاطمه دختر امام کاظم‌(ع)اند.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۲۳و۴۱؛ همچنین نگاه کنید به اصغری‌نژاد، «نظرى بر اسامى و القاب حضرت فاطمه معصومه(س)».</ref> گفته‌اند «معصومه» از روایتی منتسب به [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] اخذ شده است.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۲۹.</ref> در این روایت که در [[زاد المعاد (کتاب)|زاد المعاد]]، نوشته [[محمدباقر مجلسی]] آمده است، امام رضا(ع) از او با نام معصومه یاد کرده است.<ref>مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۷.</ref>

==ازدواج==

به نوشته کتاب [[ریاحین الشریعة (کتاب)|ریاحین الشریعه]]، معلوم نیست که حضرت معصومه(س) [[ازدواج]] کرده است یا نه و اینکه فرزند داشته است یا خیر؛<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۱.</ref> البته مشهور است که حضرت معصومه(س) هرگز ازدواج نکرده است<ref>برای نمونه نگاه کنید به مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۰.</ref> و دلایلی هم برای ازدواج‌ نکردن وی ذکر شده است؛ ازجمله گفته‌اند: او به این جهت که همتایی برایش پیدا نشد، ازدواج نکرد.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۱.</ref> همچنین [[احمد بن ابی‌یعقوب|یعقوبی]]، تاریخ‌نگار قرن سوم هجری، نوشته است: امام کاظم(ع) وصیت کرده بود که هیچ‌یک از دخترانش ازدواج نکنند؛<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶۱.</ref> اما به این سخن اشکال کرده‌اند که چنین سفارشی در وصیت‌نامه‌ای که [[محمد بن یعقوب کلینی|کُلینی]] در کتاب [[الکافی (کتاب)|الکافی]] از [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] نقل کرده،<ref>نگاه کنید به کلینی، کتاب الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۱۷.</ref> نیامده است.<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر(ع)، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۹۷.</ref> برخی از محققان نیز ازدواج نکردن حضرت معصومه(س) و خواهرانش را شدت اختناق [[حکومت عباسیان]] به‌ویژه [[هارون عباسی|هارون]] و [[مأمون عباسی|مأمون]] دانسته‌اند.<ref>حسینی، «راز عدم ازدواج حضرت معصومه(ع)»، ص۱۰۳-۱۰۴.</ref>

==سفر به ایران، ورود به قم و درگذشت==

حضرت معصومه در قم در خانه شخصی به نام [[موسی بن خزرج|موسی بن خَزْرَج اشعری]] ساکن شد و پس از ۱۷ روز درگذشت.<ref>قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳.</ref> جنازه او را در قبرستانی به نام بابِلان ([[حرم حضرت معصومه(س)|حرم کنونی]]) [[دفن]] کردند.<ref>قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳.</ref> آل سعد بر سر دفن آن حضرت دچار اختلاف شدند. سرانجام تصمیم گرفتند قادر، خادمی که پیرمردی صالح بود مراسم خاک سپاری را انجام بدهد؛ اما ناگهان دو سوارِ نقاب پوش از سوی بیابان هویدا شدند، به سرعت نزدیک آمدند و بر او نماز گزاردند و جنازه را به خاک سپردند؛ پس از پایان مراسم تدفین، آن دو نقاب‌پوش بدون آنکه با کسی حرف بزنند، سوار بر اسب شده و از آنجا دور شدند. <ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۲۱۹.</ref> از [[محمد فاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی]] (درگذشت: ۱۳۸۶ش) نقل شده است که بعید نیست این دو سوار از امامان بوده باشند.<ref>محمدبیگی، فروغی از کوثر، ۱۳۸۷ش، ص۳۵.</ref>

==جایگاه نزد شیعیان==

 

[[محمدتقی شوشتری]] در [[قرن چهاردهم هجری شمسی|قرن چهاردهم شمسی]]، در [[قاموس الرجال (کتاب)|قاموس الرجال]] نوشته است: در میان فرزندان فراوانِ [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]]، پس از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] کسی هم‌پای معصومه نیست.<ref>شوشتری، تواریخ النبی و الآل، ۱۳۹۱ق، ص۶۵.</ref> [[شیخ عباس قمی]] هم او را برترینِ دختران موسی بن جعفر(ع) دانسته است.<ref>قمی، منتهی‌الآمال، ج۲، ص۳۷۸.</ref> وی همچنین حضرت معصومه را از امام‌زاده‌هایی می‌داند که هم جلیل‌القدر است و قطعاً از فرزندان امام کاظم(ع) است و هم قطعا در همین حرم و مکان مدفون است.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ص۵۶۲.</ref>

برپایه روایاتی که از امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) نقل شده است، [[بهشت]]، پاداش کسی است که فاطمه دختر امام كاظم(ع) را [[زیارت]] کند؛<ref>نگاه كنيد به ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۵۳۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۵-۲۶۸.</ref> البته در برخی روایات، پاداش‌ بهشت برای کسی دانسته شده که او را با معرفت و شناخت زیارت کند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹(۱۰۲)، ص۲۶۶.</ref>

نویسنده کتاب زندگانی کریمه اهل‌بیت(ع)، از محمود انصاری قمی (درگذشت: [[سال ۱۳۷۷ هجری شمسی|۱۳۷۷ش]]) و او از [[سید نصرالله مستنبط]] عالم [[شیعه]] (درگذشت: [[سال ۱۳۶۴ هجری شمسی|۱۳۶۴ش]]) نقل کرده که در کتاب خطی [[کشف اللئالی (کتاب)|کشف اللئالی]] نوشته [[صالح بن عرندس حلی]]، عالم شيعه [[قرن نهم هجری قمری|قرن نهم قمری]]، حدیثی دیده که در آن امام کاظم(ع) خطاب به حضرت معصومه گفته است: «فَداها اَبوها؛ پدرش به فدایش». بر اساس این نقل، امام کاظم(ع) این جمله را پس از آن گفت که حضرت معصومه در نبود امام(ع)، پرسش‌های شیعیان را به درستی پاسخ داد. نویسنده کتاب زندگانی کریمه اهل‌بیت(ع) چنانکه خود گفته، این حدیث را جز این نقل‌،‌ در کتاب‌های حدیثی نیافته است.<ref>مهدی‌پور، زندگانی کریمه اهل بیت(ع)، ۱۳۸۴ش، ص۵۲-۵۴.</ref>

==زیارتنامه==

[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در کتاب‌های [[زاد المعاد (کتاب)|زادالمعاد]]، [[بحار الانوار (کتاب)|بحارالانوار]] و [[تحفة الزائر (کتاب)|تحفةالزائر]]، زیارتنامه‌ای به نقل از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] برای فاطمه معصومه آورده است.<ref>نگاه کنید به مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۸-۵۴۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۹۹، ۱۴۰۳ق، ص۲۶۶-۲۶۷؛ مجلسی،‌ تحفةالزائر،‌۱۳۸۶ش، ص۴.</ref> البته او در تحفة الزائر پس از ذکر زیارتنامه، احتمال داده است که متن آن ادامه حدیث امام رضا نباشد و علما آن را افزوده باشند.<ref>مجلسی،‌ تحفةالزائر،‌۱۳۸۶ش، ص۶۶۶.</ref> گفته‌اند [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] و حضرت معصومه تنها زنانی‌اند که زیارتنامه مأثور (زیارت‌نامه‌ای که سند آن به [[عصمت|معصوم]] می‌رسد) دارند.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۶.</ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان =[[عبدالله جوادی آملی]] از مراجع تقلید:| نقل‌قول = از زیارت‌نامه حضرت معصومه برمی‌آيد كه وجود مبارک کریمه اهل‌بيت فاطمه معصومه (سلام الله عليها) در سلسله جليله [[پیامبران|انبيا]] و اوليا قرار دارد یعنی وقتی سلسله انبيا واولیای الهی (عليهم السلام) به پايان رسيد و نوبت به شاگردان ممتاز و اصحاب خاص ائمه رسيد، وجود مبارک فاطمه معصومه (سلام الله عليها) به‌عنوان یکی از شاگردان نمونه و یکی از اصحاب خاص [[امامان شیعه|ائمه]]ٴ (عليهم السلام) است و وارث همان معارف است.

اين كريمه اهل‌بيت طهارت، معرفت، [[زهد]]، [[عبادت]]، علم، [[عقل]] و سائر ملکات نفسانی را در اثر شاگردی ائمّه (عليهم السلام) و صحابت ائمه (عليهم السلام) به دست آورده است.<ref>[https://javadi.esra.ir/fa/w/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%84%D8%B2%D9%88%D9%85-%D9%85%D8%B9%D8 «جایگاه حضرت معصومه سلام الله علیها و لزوم معرفت به آن حضرت»]، پرتال بنیاد اسراء.</ref>| منبع = | تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

===آستانه مقدس حضرت معصومه===

==کنگره بزرگداشت و فیلم سینمایی==

===کنگره بزرگداشت حضرت معصومه===

در [[سال ۱۳۸۴ هجری شمسی|سال ۱۳۸۴ش]]، «کنگره بزرگداشت شخصیت حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام و مکانت فرهنگی قم» به‌دستور علی‌اکبر مسعودی خمینی، متولی [[حرم حضرت معصومه(س)|آستانه]]، برگزار شد.<ref> کنگره بزرگداشت حضرت فاطمه معصومه، مجموعه مقالات، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲.</ref> در این کنگره که در حرم حضرت معصومه برگزار شد، مراجع تقلیدی چون [[ناصر مکارم شیرازی]] و [[عبدالله جوادی آملی]] سخنرانی کردند.<ref>شرافت، «کنگره بزرگداشت حضرت فاطمه معصومه(س) و مکانت فرهنگی قم»، ص۱۳۹و۱۴۵.</ref>

===فیلم سینمایی اخت الرضا===

[[فیلم سینمایی اخت‌الرضا|فیلم سینمایی اُخْت‌ُالرضا]] روایتگر سفر حضرت معصومه(س) از [[مدینه]] به [[قم]] است. این فیلم در [[۲۴ ربیع‌الاول]] ۱۴۴۵ق برابر با [[۱۸ مهر]] [[سال ۱۴۰۲ هجری شمسی|۱۴۰۲ش]] در قم اکران شد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5908060 «اکران فیلم سینمایی «اخت‌الرضا در سینماهای سراسر کشور»]، خبرگزاری مهر.</ref>

==کتاب‌شناسی==

برخی از کتاب‌ها درباره فاطمه معصومه(س) عبارت است از:

*حضرت معصومه فاطمه دوم؛ [[محمد محمدی اشتهاردی]]

*پرتوی از روی دوست؛ اسماعیل کرمانشاهی

*زندگانی حضرت معصومه و تاریخ قم؛ سید مهدی صحفی

*جغرافیای تاریخی حضرت فاطمه معصومه؛ سیدعلیرضا سیدکباری

*حضرت معصومه و شهر قم؛ محمد کریمی

*حیاة و کرامات فاطمة المعصومه؛ سید محمدعلی حسینی بقاعی لبنانی

*بانوی ملکوت؛ علی کریمی جهرمی

*عمه سادات؛ سید ابوالقاسم حمیدی

==پانویس==

==یادداشت==

==منابع==

* اصغری‌نژاد، محمد، «[http://ensani.ir/fa/article/56399 نظرى بر اسامى و القاب حضرت فاطمه معصومه(س)]»، فرهنگ کوثر، ش۳۵، ۱۳۷۸ش.

* [https://javadi.esra.ir/fa/w/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%84%D8%B2%D9%88%D9%85-%D9%85%D8%B9%D8 «جایگاه حضرت معصومه سلام الله علیها و لزوم معرفت به آن حضرت»]، پرتال بنیاد اسراء، تاریخ درج مطلب: ۱۶ آذر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.

* قرشی، باقرشریف، حياة الامام الرضا(ع)، قم، سعید بن جبیر، ۱۳۸۰ش‏.

* کلینی، محمد بن یعقوب، الكافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.

* مجلسی،‌ محمدباقر، تحفةالزائر،‌ تحقیق و تصحیح مؤسسه امام هادی، قم، مؤسسه امام هادی، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.  

* محمدبیگی، الیاس، فروغی از موثر، قم، انتشارات زائر، ۱۳۸۷ش.

* یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، تحقیق عبدالامیر مهنا، بیروت، مؤسسةالاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.  

==پیوند به بیرون==

*[https://amfm.ir سایت حرم حضرت معصومه (س)]

{{زنان تاثیرگذار از نگاه شیعه}}

  | توضیحات =